Bændablaðið - 21.07.2022, Qupperneq 36

36 Bændablaðið | Fimmtudagur 21. júlí 2022
UTAN ÚR HEIMI
Allt að 828 milljón manns bjuggu
við hungur árið 2021. Fólk sem
lifir undir hungurmörkum hefur
aukist um 150 milljónir frá
upphafi heimsfaraldurs.
Um 2,3 milljarðar manna,
eða 11,7% jarðarbúa, standa
frammi fyrir fæðuóöryggi á
alvarlegu stigi, að því er fram
kemur í nýútkominni skýrslu
Matvæla- og landbúnaðarstofnunar
Sameinuðu þjóðanna (FAO) um
stöðu fæðuöryggis og næringar
í heiminum.
Aukning á hungri á heimsvísu
árið 2021 endurspeglar aukinn
ójöfnuð milli og innan landa
vegna misbágrar efnahagsstöðu
og tekjutaps þeirra landa sem hafa
orðið fyrir mestum áhrifum af
heimsfaraldri Covid-19.
Í skýrslunni kemur jafnframt
fram að árið 2020 var áætlað að
22% af börnum heimsins, yngri
en 5 ára, byggju við skort á mat á
meðan 5,7% barna á sama aldri væri
í ofþyngd.
Tæplega 3,1 milljarður manna
hafði ekki efni á heilbrigðu mataræði
árið 2020, sem er 112 milljónum
fleiri en árið 2019. Endurspeglar það
ekki síst verðhækkanir á matvælum
í kjölfar heimsfaraldursins.
Í skýrslunni er gert ráð fyrir að
kostnaður á heilbrigðu mataræði
hafi numið að meðaltali 3,54
Bandaríkjadölum yfir heiminn árið
2020. Miðað við þá mælistiku höfðu
um 80% fólks í Afríku ekki efni á
slíku á meðan hlutfallið var 1,9% í
Norður-Ameríku og Evrópu.
Spár gera ráð fyrir að næstum
670 milljónir manna muni standa
frammi fyrir hungri árið 2030, eða
8% mannkyns, sem er sama hlutfall
og árið 2015. /ghp
Hungur í heiminum vex
Milljarðar manna hafa ekki efni á heilbrigðu mataræði. Mynd / Ninno Jack Jr.
Loftslagsbreytingar:
Leyndardómar í
kjölfar vatnsþurrðar
Miklir þurrkar hafa verið vegna
loftslagsbreytinga víða um heim
og fáir farið varhluta af því.
Undanfarið hafa borist fréttir
varðandi yfirborðslækkun vatna
og þá sérstaklega ef fundist hafa
minjar vegna þess.
Til að mynda birti vefsíða The
Guardian fréttir af Lake Mead lóninu
í Las Vegas, en vatnsþurrð þess hefur
ekki verið meiri síðan í kringum 1930
og ýmislegt komið í ljós í kjölfar
grynnkunar yfirborðsins.
Nýlega fannst þar beinagrind frá
sjöunda eða áttunda áratugnum, lokuð
í tunnu, en bæjarbúar telja að þarna sé
greinilega um mafíutengt mannshvarf
að ræða. Reyndar hafa víst fundist tvö
lík að svo stöddu en það í tunnunni
hefur verið aldursgreint og með tilliti
til þeirra mannshvarfa er áttu sér stað
á þeim tíma koma þrír aðilar til greina.
Fyrstur á lista komst mafíu-
svikarinn mikli, George „Jay“
Vandermark, sem naut trausts
mafíunnar til þess að hafa yfirsýn yfir
rekstur spilakassa þeirra í spilavítinu
Stardust Casino. Hann reyndist
traustsins verður um tíma, en þegar
ágóðinn óx upp úr öllu valdi stóðst
hann ekki mátið og hvarf með gróðann.
Mafían hóf strax hausaveiðar sínar, en
óvíst er hvort í hann hafi náðst.
Næstur í röðinni er eiturlyfja-
smyglari að nafni William Crespo en
hann beið á þessum tíma réttarhalda
þar sem hann átti að vitna gegn
forsvarsmönnum spilavítis, stjórnuðu
af mafíunni. Hann hvarf áður en til
þess kom. Líkt og með Jay er ekki
vitað um afdrif hans.
Sá þriðji og síðasti og líklegasti til
þess að hafa endað lífdaga sína í tunnu
var Johnny Pappo, gamalreyndur
gestgjafi spilavíta Las Vegas og með
fingurna oft í viðkvæmum málefnum.
Satt best að segja tengdust þessir þrír
allir einni öflugustu mafíuaðgerðum
Las Vegas á þessum tíma undir nafninu
Argent Corp. Rak mafían skipulagða
glæpastarfsemi af fullum krafti með
beina tengingu í fjárhættuspil Las
Vegas borgar þar sem áðurnefndir
aðilar höfðu alið manninn um langa
hríð.
The Guardian bendir á að ef
þessi kenning stenst verður líklegur
morðingi að teljast einn alræmdasti
gangster sögunnar, Tony Spilotro. Var
hann þekktur fyrir ofbeldisfullar og
oft sadískar aðfarir að fórnarlömbum
sínum og gjarnan nefndur af
yfirmönnum sínum, mafíukóngunum,
til að vekja ótta og skelfingu
viðstaddra.
Borgin Zakhiku upp á yfirborðið
En aftur í loftslagsbreytingarnar.
Fréttaveitan CNN greindi frá því
á dögunum að eftir mikla þurrka í
Kúrdistan-héraði norðurhluta Írak
hafi íbúar rekið upp stór augu er
heil borg kom í ljós við vatnsþurrð
í lóninu Mosul meðfram ánni
Tígris. Ljóst er að þarna er um að
ræða borgina Zakhiku frá bronsöld,
helsta aðsetur Mittani heimsveldisins
sem ríkti frá 1550-1350 f. Krist og
náði frá Miðjarðarhafi til Norður-
Íraks. Áhugavert þykir, meðal
fornleifafræðinga, hversu vel stórir
hlutar hennar hafa varðveist en í ljós
komu m.a. afar stöndugir veggir sem
hlaðnir höfðu verið úr sólþurrkuðum
moldarmúrsteinum. Er talið að þessir
veggir hafi grafist í jarðskjálfta árið
1350 f. Krist þegar efri hlutar þeirra
hrundu og grófu hluta bygginganna
að nokkru leyti.
Fornt ritmál á leirtöflum
Annað sem vakti verulega athygli
þeirra voru fimm keramikkrukkur,
en í þeim voru í kringum hundrað
leirtöflur með ritmáli sem notað
var í Mið-Austurlöndum til forna.
Þykir kraftaverki líkast að töflurnar,
sem voru úr óbrenndum leir, skuli
hafa verið undir vatnsborðinu í svo
langan tíma en þær eru tiltölulega
óskemmdar.
Þeir sem að rannsókninni standa
vona að þessar fornu rittöflur,
sem eru frá því skömmu eftir að
jarðskjálftinn reið yfir borgina, muni
veita mikilvægar upplýsingar um
lífið, skömmu fyrir endalok Mittani
heimsveldisins. Borgin, sem hóf að
rísa úr lóninu árið 2018 í kjölfar
loftslagsbreytinga, birtist nú hraðar
síðastliðna mánuði, en mikill hiti
hefur gert það að verkum að landið
hefur þjáðst af þurrkum í marga
mánuði, meira að segja enn frekar
að sunnanverðu en að norðan.
Að auki hefur skortur á úrkomu
og léleg auðlindastjórnun átt sinn
þátt í því að samfélög á svæðinu eiga
í erfiðleikum með vatn en Írak hefur
– yfir höfuð – orðið fyrir alvarlegum
áhrifum af loftslagsbreytingum og
meðalhiti hækkað um næstum 1 ℃
á síðustu öld.
Til viðbótar við vatnsþurrð tóku
yfirvöld fyrr á þessu ári þá ákvörðun
að tæma hluta lónsins til þess að
koma í veg fyrir uppskerubrest
vegna þurrka – og því lækkaði
vatnsyfirborðið verulega, en Mosul
lónið er mikilvægasta vatnsgeymsla
landsins.
Fornleifaminjar vatnsþéttar
Tekin var ákvörðun um að þennan
menningararf þyrfti að varðveita
og voru þýskir og kúrdískir
fornleifafræðingar fengnir til
þess að grafa upp byggðina á
skipulagðan hátt – á fornleifasvæði
nefndu Kemune, en verkefnið var í
samstarfi við Minjastofnun Duhok.
Fornleifafræðingarnir gengu í störf
sín af röggsemi enda ekki vitað
hve lengi yfirborð vatnsins væri
nógu lágt. Þeim tókst, á örfáum
dögum, að kortleggja stærstan
hluta borgarinnar, þar á meðal það
sem talið er vera iðnaðarhúsnæði,
víggirðingar með múrum og turnum
og stór geymslubygging.
Eins og staðan er í dag er borgin
komin að nokkru leyti undir vatnsborð
aftur, en hulin vatnsþéttum plötum til
að vernda það sem verndað getur, bæði
veggi og aðra leyndardóma sem enn
felast í rústunum – þar til færi gefst á
að halda rannsókninni áfram. /SP
Tanngarður. Mögulega tengdur
mannshvarfi á vegum Mafíunnar.
Gróðurríkið:
Ný tegund af ættkvísl
dýragrasa finnst í Tíbet
Fyrr á þessu ári var greind og
skrásett á hásléttu Tíbet ný tegund
af dýragrasi. Tegundin hefur
fengið heitið Gentiana susannae.
Qinghai-hásléttan í Tíbet
er rómuð fyrir líffræðilegan
fjölbreytileika og þar er að finna
fjölda plöntutegunda sem teljast
landlægar eða tegundir sem
ekki finnast villtar annars staðar
í heiminum.
Grasafræðingar sem vinna við að
greina tegundir sem vaxa á sléttunni
fundu fyrir skömmu áður ógreinda
tegund við bakka Cuopu-vatns.
Tegundin sem nýlega var greind
er sögð tilheyra ætt maríuvanda og
ættkvíslinni Gentiana sem kallast
dýragras á íslensku. Tegundin hefur
fengið heitið Gentiana susannae.
Samkvæmt Flóru Kína var
tegundin áður greind sem G.algida
sem finnst villt í Síberíu og Norður-
Ameríku.
Núna hefur þeirra greiningu
verið hafnað vegna greinilegra
ólíkra útlitslegra einkenna og
vaxtarstaðar. G.susannae er meðal
annars ólík G.algida að því leyti að
vera hærri í vexti og með fleiri og
lengri blómum.
Samanburður á DNA tegundanna
þykir sanna að um ólíkar tegundir
sé að ræða. /VH
Gentiana susannae. Mynd / novataxa.blogspot.com
Nýverið voru birtar niðurstöður
frumrannsóknar þar sem kannað
var hvort plast fyndist í búpeningi
í Hollandi.
Við rannsóknarvinnuna fannst
örplast í sýnum sem voru tekin úr
kjöti, blóði og mjólk. Einnig voru
tekin sýni úr gróffóðri og kjarnfóðri
sem innihéldu örplast. Rannsóknin
var framkvæmd af vísindamönnum
við Frjálsa háskólann í Amsterdam.
Fram að þessu hafði ekki verið
kannað hvort örplast sé að finna í
áðurgreindum landbúnaðarvörum, því
er þetta fyrsta rannsóknin sem sýnir
þessar niðurstöður.
Vísindamennirnir beindu ekki
sjónum sínum að því með hvaða leið
örplastið ratar í þau sýni sem voru tekin
eða hvort það hefði einhver skaðleg
áhrif, heldur var markmiðið það eitt að
athuga hvort það væri til staðar.
Rannsóknaraðilarnir taka fram að
þörf sé á frekari rannsóknum á þessu
sviði, en þessar fyrstu niðurstöður veki
ákveðinn ugg. /ÁL
Örplast í matvælum
Nýverið hefur verið sýnt fram á að
plast hafi fundið sér leið í kjöt, blóð
og mjólk búpenings. Mynd / Henry&co
Leirtöflur með afar fornu ritmáli Mið-
Austurlanda.
Uppgröftur og kortlagning á borginni
Zakhiku. Myndir / Myndskeið