Bændablaðið - 15.12.2022, Síða 48

48 Bændablaðið | Fimmtudagur 15. desember 2022
LÍF&STARF
Um miðjan sjöunda áratug síðustu
aldar stundaði Einar Guðjónsson,
járnsmíðameistari í Reykjavík,
tilraunir með lofttæmingu á votheyi.
Þegar Einar ætlaði að kynna
tæknina á Landbúnaðarsýningunni
á Selfossi árið 1978 mætti hann
andstöðu ýmissa vélasala sem vildu
meina honum þátttöku.
Umsjónarmenn sýningarinnar
komu honum til varnar og sögðu að ef
Einari yrði meinuð þátttaka yrði engin
sýning. Mottó Einars var: „Leiðin sem
leysir vandann.“
Einar Jónsson, leiðbeinandi hjá
velferðarsviði Reykjavíkur, segir að
frá því að hann man eftir sér hafi afi
hans alltaf verið að smíða úti í bílskúr.
„Hann var að vinna og betrumbæta
aðal hugðarefni sitt sem var aðferð við
lofttæmingu á votheyi. Hann byrjaði
á þessu um 1965 og vann að því allt
til dauðadags.“
Járnsmiður
Einar Guðjónsson fæddist að
Vesturholtum undir Eyjafjöllum
árið 1903. Átta vikna gamall missti
hann föður sinn úr lungnabólgu og
fjölskyldan sundraðist.
„Afi var sendur að Hvammi til
ættingja sinna og ólst þar upp. Rúmlega
tvítugur fór hann til Reykjavíkur og bjó
þar alla tíð. Þar lærði hann járnsmíði
og starfaði sem slíkur við það fag alla
tíð og rak lengi vélsmiðjuna Bjarg
við Höfðatún.“
Heytankar úr bárujárni
„Aðferð afa fólst í því að vera
með heytank sem var smíðaður úr
bárujárni. Í þá var sett nýslegið gras
sem var slegið með sláttukóngi upp
í uppítökuvagn.
Vagninum var síðan ekið að blásara
og grasinu blásið upp í tankinn.
Eftir hvern dag var poki úr sterku
plasti settur yfir heyið og festur á
barm turnsins og allt loft sogað út
með loftdælu sem var sett í gegnum
miðjan plastdúkinn. Svo var leikurinn
endurtekinn þar til turninn var orðinn
fullur. Með þessari aðferð þurfti bara
að fara eina ferð út á hvert tún til að
ná heyjum og var það mikill sparnaður
bæði á olíu og tíma.“
Heymygla, heymæði, óþurrka-
sumur, hrakin og léleg hey
„Afi sagði mér að sem ungur maður
hefði hann séð heymyglu, heymæði
í mönnum, óþurrkasumur og rosa,
hrakin hey og léleg. Og allir að vinna
í þurrhey á sama tíma.
Með tilraunum sínum vildi hann
finna aðferð til að geyma hey eins og
nýtt í langan tíma. Hann sagði mér
einu sinni að hann hefði að gamni sínu
tekið tuggu af nýslegnu heyi og hey úr
tankinum frá árinu áður og bar fyrir
kú og hún valdi heyið úr tankinum
og honum fannst það gæðastimpill á
þá vinnu sem hann hafði eytt mörgum
árum í.“
Landbúnaðarsýningin
á Selfossi 1978
Þegar Einar ætlaði að taka þátt í
Landbúnaðarsýningunni á Selfossi
árið 1978 mætti hann andstöðu til
þátttöku og voru það einkum vélasalar
sem seldu heyvinnsluvélar sem vildu
banna honum að kynna hugmyndir
sínar. Ekki síst vegna þess að aðferð
Einars krafðist lítils vélakosts.
Sýningarhaldarar komu honum til
varnar og sögðu að ef Einari yrði
meinuð þátttaka yrði engin sýning.
„Afa var komið fyrir niðri
í kjallara gagnfræðaskólans á
innisvæði sýningarinnar á móti
básnum þar sem „töfrasprotinn,
framtíðartæki eldhússins“ var
kynntur og lag Ladda „Gibbí, gibbí
gaman“ hljómaði allan daginn.“
Einar segir að á sýninguna hafi
þýskur prófessor frá þarlendum
landbúnaðarháskóla heimsótt bás afa
síns og sagt síðar í blaðaviðtali að það
sem hann sá hjá Einari hefði verið það
merkilegasta sem hann hefði séð á
sýningunni.
„Þeir ræddust lengi við og á
kvikmynd sem faðir minn tók af þeim
er prófessorinn að lýsa aðferðinni inn á
segulband af mikilli innlifun.“
Reynsla á Nýjabæ
Einar gerði tilraunir með aðferðina
á nokkrum bæjum, Hvammi,
Sauðhúsvöllum og Nýjabæ undir
Eyjafjöllum og á Brúarlandi á Mýrum.
Í Morgunblaðinu 23. nóvember 1975
er viðtal við Leif Einarsson, bónda í
Nýjabæ, þar sem hann lýsir reynslu
sinni af lofttæmingunni eftir að hafa
reynt hana í þrjú ár.
„Í sumar heyjaði ég í turninn í þriðja
sinn og hafði þá rekið mig á einkum
tvennt, sem ég þurfti að aðgæta, í fyrsta
lagi að láta í turninn aðeins nýslegið
hey og í öðru lagi að lofttæma eins
fljótt og hægt var að hverri hirðingu
lokinni. Því keypti ég mér í vor
sláttutætara og vagn, en sláttutætarinn
slær upp á vagninn. Áður hafði ég
slegið fyrir hverja hirðingu í turninn
og oft of mikið, þannig að það hey
skemmdist, hitnaði í því og lá stundum
til skemmda. Einnig fannst mér eins og
með aðra votheysverkun að bezt væri
að hirða í turninn grasþurrt hey, en það
var aldrei hægt í sumar og verður því
spennandi að vita hvernig verkunin á
heyinu verður í vetur. Sumarið 1974
byrjaði ég að heyja í turninn seinni
partinn í júní og á 9 dögum fyllti
ég hann með 5 fyllingum, en það er
einmitt einn af kostunum með þessari
heyverkunaraðferð, að það er hægt
að halda stöðugt áfram, því með
lofttæmingunni sígur heyið svo hratt,
– þjappast svo vel saman.“
Ekki er annað að lesa en reynsla
Leifs af aðferðinni og af grasinu sem
fóður sé góð.
„Kýrnar sækjast beinlínis eftir þessu
fóðri og er þar ekkert annað fóður sem
ég veit um til samjöfnunar. Jafnhliða
þessari heyverkun er ég með þurrhey
og sýruverkað vothey, svo ég hef
nokkurn samanburð. [ . . .] Af þessu
góða heyi í fyrravetur gaf ég 30 kúm
frá miðjum desember í annað málið
og entist það fram í miðjan apríl.
Minnkaði ég fóðurbætisgjöf um
helming og fann ég ekki að það kæmi
að sök, en þegar ég hætti að gefa þetta
fóður og gaf aðeins þurrhey minnkaði
nytin í kúnum um 20% þótt ég yki
fóðurbætisgjöf og reyndi að vanda til
fóðursins eins og bezt ég kunni.“
Tilraun með fóðurgjöf
„Afi vildi gera bændum kleift að spara
í rekstrinum, bara eina ferð út á tún í
stað fjögurra eða sex. Það þætti nú
góður sparnaður nú til dags eins og
olían kostar í dag og plastdúkinn, hann
var hægt að nota aftur og aftur.
Hann var einnig farinn að vinna
að tækni sem átti að auðvelda gjöf
úr tankinum. Tilraun með þá tækni
var gerð á Sauðhúsvöllum en þar var
súrheysgryfju breytt og móttökuhólf
fyrir votheyið sett við hvorn sinn
fóðurganginn.
Tækið sem losaði heyið í tanknum
var ekki ósvipað og stór garðsláttuvél.
Fremst á því var vals með tindum sem
rótuðu upp heyinu. Blásari sem var
staðsettur utan við gryfjuna sogaði
heyið upp í barka og blés því inn í
móttökuhólfin og með skiptiventli var
hægt að stjórna í hvort hólfið heyið
fór.“
Ilmurinn svo indæll
„Ég eyddi mörgum stundum úti í
skúr hjá afa þegar hann var að smíða
þessi tól og tæki sem þurfti í þessar
tilraunir. Oft var ég klæddur í gamlan
slopp með marguppábrotnar ermar
og orðinn svartur á höndunum af
því að meðhöndla þetta járnadót, og
hafði gaman af. Allt í tankana var
smíðað í skúrnum og þeir settir saman
í einingar úti í garði á þar til gerðum
grindum. Fyrir tíu ára polla var þetta
heilmikið ævintýri.
Upp úr 1983 fór smám saman að
draga úr kraftinum og tilraunum afa
þegar heilsan fór að gefa sig. En mikið
hafði ég gaman af því þegar ég var
fjósamaður hjá góðum vinum mínum
vestur í Arnardal að þegar ég opnaði
fyrstu rúlluna sem ég kom nálægt og
upp steig sami góði ilmurinn og var úr
heyprufunum sem afi var svo oft með
og leyfði mér að þefa af.“ /VH
Heyverkun:
Vélasölum leist ekki á samkeppnina
– Tilraunir með að lofttæma vothey á sjöunda og áttunda áratug síðustu aldar
Einar Guðjónsson framan við tankinn í Hvammi. Myndir / Jónas Þórðarson.
Allur vélakosturinn sem þurfti í heyskapinn.
Blásarinn á Sauðhúsvöllum.
Plastinu komið fyrir og byrjað að lofttæma tankinn í Hvammi. Takið eftir
slöngunum sem liggja í blásarann.
Tankurinn á Brúarlandi á Mýrum.
Í Morgunblaðinu 23. nóvember 1975
er viðtal við Leif Einarsson, bónda í
Nýjabæ, þar sem hann lýsir reynslu
sinni af lofttæmingunni eftir að hafa
reynt hana í þrjú ár. Mynd / Tímatit.is
Einar Jónsson, leiðbeinandi hjá
velferðarsviði Reykjavíkur og
afabarn Einars Guðjónssonar.
Mynd / Aðsend