Bændablaðið - 15.12.2022, Qupperneq 82

82 Bændablaðið | Fimmtudagur 15. desember 2022
Um þessar mundir eru að eiga sér
stað tímamót í sögu skógræktar
á Íslandi. Saga sem nær yfir um
fimm aldarfjórðunga.
Við upphaf voru áherslur
einkum friðun birkiskóga ásamt
fífldjörfum tilraunum við að rækta
undarlegar trjátegundir frá fjarlægum
heimshornum. Sumar þessara
trjátegunda stóðu sig afbragðs vel og
nú í dag eigum við, lítil þjóð á hjara
veraldar, eins og stundum er sagt,
fyrir að líta marga vöxtulega skóga
víðs vegar um landið. Nytjar úr viði
skóganna aukast að sama skapi en
þekking á meðhöndlun timburs er
nauðsynleg til að hægt verði að nýta
viðinn með sem bestu móti.
Í árdaga TreProX var vinnuheiti
verkefnisins „Fólkið á söginni“.
Snemma árs 2018 komu
saman fulltrúar Skógræktarinnar,
Landbúnaðarháskóla Íslands,
Nýsköpunarmiðstöðvar, Lands-
samtaka skógareigenda og
Skógræktarfélags Íslands með það
fyrir stafni að útbúa kennsluefni í
læsi viðargæða. Segja má að þetta sé
sá hópur sem mest kemur til með að
deila og vinna úr íslenskum viði inn
í framtíðina. Verkefnið vatt upp á sig
og áður en langt um leið var komið
á samstarfsverkefni aðila frá þremur
Norðurlöndum; Íslandi, Danmörku
og Svíþjóð.
TreProx stendur fyrir Innovations
in Training and Exchange of
Standards for Wood Processing,
sem á íslensku útleggst sem
nýsköpun í þjálfun og aðferðum
við viðarframleiðslu og staðlagerð.
Þetta er evrópskt samstarfsverkefni
þriggja norrænna háskóla ásamt
Skógræktinni og Trétækniráðgjöf slf.
og nýtur það styrks frá Erasmus+
áætlun Evrópusambandsins.
Verkefnið hófst haustið 2019
og fól í sér að gera námsefni og
skipuleggja námskeið fyrir nemendur
frá skólunum þremur. Fæstir
þátttakendur voru í staðarnámi í sínum
skóla þótt nokkrir slíkir hafi verið,
aðallega frá Svíþjóð. Námsefnið er
grunnurinn að viðarvinnslu, en til
að nýta timbur sem best þarf einnig
að gera framleiðsluferlinu sjálfu góð
skil. Viðurinn í timbursölunni á sér
áratuga ræktunarsögu sem sjaldan er
gerð skil á sölustöðum.
Hvert land var heimsótt einu
sinni. Fyrst var Ísland sótt heim
haustið 2021 þar sem gert var út frá
Hvanneyri og Reykjum yfir vikudvöl.
Þátttakendur náðu vel saman og
kynntust vel, enda áhugamálin viður
út í gegn. Á vordögum í ár var farið
til Smálanda Svíþjóðar þar sem
stóru trén vaxa. Allt var svo stórt
og voldugt í Svíþjóð og sannaðist
það algerlega á lokadegi þar sem
skógtæknisýningin Elmia Wood var
sótt. Í haust var farið til Jótlands í
Danmörku þar sem lagt var meira
upp úr viðráðanlegum flettisögum
fyrir Íslendinga.
Árangur TreProX fólst í mun fleiru
en námsferðum og myndun góðra
tengsla manna á milli. Vert er að geta
rannsóknar á nýtingu asparviðar sem
felur í sér að öspin fær uppreist æru
sem viður, bæði hérlendis sem og
á Norðurlöndum. Einnig fengu
Íslendingar þýdda og heimfærða
viðarstaðla frá Norðurlöndum sem
mun nýtast ört stækkandi geira
langt inn í framtíðina. Áður hefur
verið fjallað um viðarstaðlana í
Bændablaðinu enda stórt og frækið
afrek fyrir litla Ísland. Iðnú hefur
nú í vinnslu frekara kennsluefni í
meðhöndlun á timbri.
Síðast en ekki síst má minnast
á heimasíðuna treprox.eu þar sem
Hlynur Gauti Sigurðsson
hlynur@bondi.is
Skógrækt og timburnytjar:
Viðhöfn við viðarvinnslu
Með jólahátíðinni fylgja stórinnkaup og á
flestum heimilum sækir fólk í ákveðið öryggi
og íhaldssemi hvað varðar jólasteikina og
aðrar kræsingar.
Það er auðvelt að gera mistök í jólastressinu
og því mikilvægt að vanda vel og lesa grannt
smáa letrið á umbúðum. Það er nefnilega
glettilega algengt að neytendur kaupi köttinn í
sekknum og endi óafvitandi með innflutta vöru
í körfunni í þeirri trú að íslenskt vörumerki eða
merkingar tryggi upprunann. Úr niðurstöðum
kannana um neysluhegðun Íslendinga má
lesa skýran vilja um að velja innlendar
matvörur fram yfir erlendar gefist þess kostur.
Upplýsingar um innihald og uppruna matvöru
vantar óþarflega oft, og merkingar geta einnig
reynst villandi.
Stýrist kaupvilji eingöngu af verði?
Gæði, uppruni og vitneskja um að vel sé valið
skiptir neytendur um allan heim miklu máli.
Þess vegna er að jafnaði 90% af matvöru sem
framleidd er í heiminum neytt á viðkomandi
heimamarkaði. Það er jú víðar en í Flóanum
sem heimafenginn baggi þykir hollastur, og um
leið mikilvægur sögu og menningu viðkomandi
staðar. Verð skiptir auðvitað máli ásamt fleiri
þáttum en matvara sker sig að mörgu leyti frá í
alþjóðlegum viðskiptum þar sem hagfræðin vill
telja okkur trú um að verð sé eini þátturinn sem
skiptir máli. Tryggð neytenda við heimafengin
matvæli er mun sterkari en tryggð við aðra
vöruflokka. Þetta vita framleiðendur og
seljendur matvæla í þeim löndum sem við
berum okkur saman við, kappkosta að merkja
greinilega og miðla upplýsingum.
Vernduð afurðaheiti eru í sókn
á íslenskum markaði
Evrópskar merkingar eru gagnrýnum neytendum
vel kunnugar en yfir 5.000 vörur og vöruflokkar
með uppruna um víða veröld nýta þessar sterkustu
upprunamerkingar sem völ er á. Þekkingu
Íslendinga á evrópskum upprunamerkingum
má rekja til vinsælda innfluttra matvæla sem
merktar eru evrópskum merkjum verndaðra
afurðaheita PDO (e. Protected Designation of
Origin), PGI eða GI. Samkvæmt könnunum
þekkja rúm 30% íslenskra neytenda merkin,
og eru reiðubúnir til að borga 10-15% hærra
verð fyrir mat og drykkjarvörur sem bera þau.
Sem eru t.d. evrópskar háendamatvörur og vín
sem flest okkar höfum kynnst, s.s. Parma Ham,
Feta Cheese, Champagne, Havarti ostur o.fl.
Leyfi til notkunar merkjanna sem skila 15-20%
hærra útsöluverði gagnvart staðgönguvörum í
Evrópu fæst að ströngum skilyrðum uppfylltum.
Íslensk stjórnvöld hafa tryggt gagnkvæma vernd
afurða í kerfinu hérlendis með samningi við
Evrópusambandið, en á móti hafa Íslendingar
ekki enn nýtt sér verndina og kerfi verndaðra
afurðaheita sem sannarlega skilar árangri og öll
nágrannalöndin nýta.
Allar matvöruverslanir landsins og
innflytjendur matvöru selja vörur sem skarta
vernduðum afurðaheitum og taka þannig þátt
í markaðssetningu þeirra. Markaðssetningu
sem var stofnað til og drifin áfram af
Evrópusambandinu sem ekki er feimið við að
aðstoða sína frumframleiðendur og afleidda
virðiskeðju til aðgreiningar og markaðssetningar.
Með hratt vaxandi samkeppni við innfluttar
matvörur eykst þörf á upplýsingagjöf til skýrrar
aðgreiningar. Kerfi verndaðra afurðaheita er
eitt öflugasta verkfærið í þá vegferð ásamt
upprunamerkjum að norrænni fyrirmynd.
Gleðilega hátíð.
Uppruni jólakræsinganna
Hafliði Halldórsson
haflidi@bondi.is
Skógskóli KU í Djursland á Jótlandi, Danmörku.