Bændablaðið - 15.12.2022, Qupperneq 88

88 Bændablaðið | Fimmtudagur 15. desember 2022
LESENDARÝNI
Kynbætur hrossa:
Efling eiginleikanna
Íslenski hesturinn kom hingað til
lands með landnámsmönnunum.
Nýjustu rann sóknir hafa leitt í ljós
mikil líkindi erfðaefnis íslenska
hestsins og þess hjaltneska sem
og mongólska hestsins.
Skyldleikinn við
norsku hestakynin
er hins vegar
minni en við hefði
mátt búast. Í ljósi
landfræðilegrar
legu bresku eyjanna
og hversu oft
landnámsmennirnir
fóru þangað í
víking, eru tengslin við Hjalt-
landshestinn auðskýrð. Hvað
skyldleika við mongólska hestinn
varðar er skýringuna að finna í
víkingaferðum norrænna manna í
austurveg.
Í ljósi þess hve þröngt var í
knörrum landnámsmanna, voru ekki
flutt hingað önnur hross en þau sem
töldust úrval. Þessi stofn myndaði
grunninn að íslenska hestinum sem
varðveist hefur hér hreinræktaður,
þ.e. án nokkurrar innblöndunar
annarra hrossakynja. Fornmenn
stunduðu hrossarækt en ekki er
minnst á kynbætur annars búpenings.
Höfðingjum sögualdar þótti sómi af
því að eiga metfé í stóði og enginn
búpeningur er jafn oft nefndur í
fornritunum og hrossin. Þegar frá
leið og að landsmönnum þrengdi
efnalega, lognaðist ræktunarstarfið
út af og náttúruúrval varð svo gott
sem allsráðandi.
Hestarnir hafa á öllum öldum
Íslandsbyggðar haft sérstöðu meðal
búpenings þjóðarinnar og ekkert
húsdýranna stóð manninum nær
en hestarnir auk hundsins. Ísland
hefði líka verið óbyggilegt án
hestsins. Hann nýttist til ferðalaga
um veglaust land sem reið- og
trússhestur, burðar- og dráttardýr
við bústörfin og akhestur, eftir að
kerrur og vagnar komu til sögunnar.
Kynbætur
Fyrstu skrif um kynbætur hrossa
á Íslandi birtust árið 1788 og voru
eftir Ólaf Stephensen stiftamtmann.
Var það hvatning til landsmanna
að bæta hrossin með úrvali og
tilraun til að marka ræktunarstefnu.
Lítið mjakaðist þó lengi vel og
var það raunar ekki fyrr en upp
úr aldamótunum 19-hundruð sem
málin fóru að komast á nokkurn
skrið. Þunginn í ræktunarstarfinu
hefur svo aukist eftir því sem á
hefur liðið.
Í sinni einföldustu mynd má
segja að tilgangur búfjárkynbóta
sé að bæta erfðahópinn sem í hlut
á með úrvali en lágmarka um
leið skyldleikarækt. Það er að ná
fram kynbótaframför í átt að settu
kynbótamarkmiði. Hversu mikil
kynbótaframför næst ræðst af því
hversu stíft er valið úr stofninum,
hversu öruggt úrvalið er og stærð
erfðabreytileikans sem metinn er í
stofninum. Árleg kynbótaframför
er svo í öfugu hlutfalli við lengd
ættliðabilanna. Það sem við metum
eða mælum er það sem kallast
svipfar eiginleikans, en eiginleikar
hestsins eru oftar en ekki það
sem kallast metnir eiginleikar,
svipfarið samanstendur af erfðum
og umhverfisáhrifum.
Í ræktunarstarfi hefur lengst
af verið byggt á tveimur megin
nálgunum; annars vegar einföldum
erfðum (mendelskar erfðir) þar
sem örfáir erfðavísar ráða öllu um
útkomuna, s.s. erfðir lita, og hins
vegar á samleggjandi erfðum. Þá
ráða samleggjandi áhrif fjölmargra
erfðavísa eðlisfari eiginleikans sem
um ræðir, s.s. gangtegundir. Öll
vinna á sviði samleggjandi erfða
byggist á feiknamikilli tölfræði
og sá heimur opnaðist því ekki að
fullu fyrr en við tilkomu stórvirkrar
tölvutækni. Á allra síðustu árum
hefur svo opnast enn ný gátt sem er
erfðamengisúrval sem töluvert hefur
verið fjallað um í fréttum samfara
því að aðferðin hefur verið tekin upp
í nautgripakynbótum hér á landi.
Íslensk hrossarækt hefur verið
framarlega, á heimsvísu má segja, allt
frá árinu 1986 en þá var tekin upp hér
ný aðferð til að reikna út kynbótamat
(mat á gæðum erfðaeðlis hrossanna),
svokölluð BLUP-aðferð. Nýr
heimur erfðamengisúrvals virðist
fljótt á litið lokaður hrossaræktinni
því mun nærtækara er að hagnýta
aðferðina við ræktun mældra
eiginleika en metinna, þeir mældu
ráðast oftar af sætum sem greina má
í erfðaefninu. Nýjustu rannsóknir
gefa þó vonir um að aðferðin geti
nýst í hrossakynbótunum og þegar
er eitt slíkt sæti þekkt sem er hinn
svokallaði gangráður sem ræður því
hvort hross geti skeiðað.
Mögulegar kynbætur fyrir
blóðnytjum
Í gögnum sem Ísteka greindi frá í
nýútgefinni skýrslu fyrirtækisins
um starfsemina á árinu 2022 sést
að markviss viðleitni til að velja úr
þær hryssur sem eru afurðamestar
í blóðnytjunum og setja frekar
á unghryssur undan þeim, hefur
bersýnilega leitt til aukinnar
framleiðslu í þeim stóðum þar
sem þetta er gert. Þetta sýnir að
eiginleikinn sem verið er að vinna
með er arfbundinn en á ákveðnu
skeiði meðgöngu myndast í legi
fylfullra hryssna sérstakt hormón.
Umrætt hormón er sykruð
próteinsameind og nefnd Pregnant
Mare Serum Gonadotropin (PMSG).
Frjósemishormón þetta er mikilvægt
upp á að meðgangan gangi eðlilega
fyrir sig en er algerlega óviðkomandi
folaldinu sem undir hryssunni
gengur. Rannsóknir hafa jafnframt
leitt í ljós að það hefur engin áhrif
á fylið hvort þetta hormón mælist
mikið eða lítið, lengur eða skemur
í blóði hryssunnar umfram það að
myndast í nægjanlegu magni á þessu
skeiði meðgöngunnar og þjóni þá
lífeðlisfræðilegum tilgangi sínum.
Í undantekningartilvikum hefur
það jafnvel gerst að það mælist
ekki þótt hryssan sé fyljuð og kasti
í fyllingu tímans heilbrigðu folaldi.
Það er hins vegar mikilvægur
framleiðslueiginleiki í blóðnytjunum
að hormónið mælist sem lengst.
Þessi framleiðslueiginleiki,
auk sem mestrar frjósemi, eru
lykileiginleikar í búskapnum,
auk góðrar hreysti. Þessir tveir
síðarnefndu lykileiginleikar;
frjósemin og hreystin eru að
auki grundvallareiginleikar í allri
hrossarækt. Ekkert gengur upp svo
vel sé, t.d. í ræktun afrekshrossa, sé
frjósemi og hreysti ekki til staðar.
Mikill erfðabreytileiki er lykilþáttur
til viðhalds frjósemi og hreysti í
búfjárstofnum. Þess vegna var tekið
svo skýrt fram hér framar í greininni,
að tilgangur búfjárkynbóta sé að
lágmarka skyldleikarækt jafnhliða
því sem búfjárstofninn sem í hlut á
sé kynbættur. Skyldleikarækt leiðir
til einsleitni og minnkar þar með
erfðabreytileika.
Í ljósi þess sem fram er komið
í greininni um hrossakynbætur
almennt og mögulegar kynbætur
fyrir blóðnytjum sérstaklega, er
ljóst að þeir eru á villigötum sem
telja að kynbótastarfi með íslenska
hestinn gæti staðið ógn af þeirri
viðleini að nýta fræðilegar aðferðir
enn betur til að auka blóðnytjarnar.
Þvert á móti er um gagnlegt starf að
ræða. Erfðafjölbreytileiki íslenska
hrossastofnsins er aukin og unnið
eindregið að því að auka frjósemina
sem sannanlega hefur látið undan
síga í kynbótastarfinu á umliðnum
áratugum. Hér er því um starf að
ræða sem er allra hagur sem íslenska
hestinum unna.
Nú líður að helgum tíðum. Ísteka
vill á þeim tímamótum þakka árið
sem er að líða og óska lesendum
öllum árs og friðar.
Kristinn Hugason,
samskiptastjóri Ísteka.
Kristinn
Hugason.
„Mikill erfðabreytileiki er lykilþáttur til viðhalds frjósemi og hreysti í búfjárstofnum,“ segir Kristinn m.a. í grein sinni.
Mynd / Aðsend
Kveðja á
aðventu
Kæri lesandi, upp er runninn
tíminn þegar við njótum sólar í
örfáar klukkustundir á hverjum
degi. Þrátt fyrir allt þetta myrkur þá
er þetta tími sem vekur innra með
mér góðar og hlýjar tilfinningar.
Töfrar jólanna
og ljósanna sem
þeim fylgja eru
einstakir. Og nú
þegar maður er
orðinn ríkur af
barnabörnum þá
upplifir maður
æskujólin sín að
einhverju leyti í
gegnum þau. Ég sakna oft þess
tíma þegar ég var dýralæknir og naut
þeirra forréttinda að aka milli bæja
með dýralæknatöskuna en aldrei jafn
mikið og á þessum tíma.
Þakklæti
Oft hef ég verið þakklátur fyrir að
vera hluti af því einstaka samfélagi
sem er á Íslandi, þakklátur fyrir allt
það góða starf sem fyrri kynslóðir
unnu og við njótum í dag. Það er
nefnilega mikilvægt að við sem
byggjum þetta land í dag gerum
okkur grein fyrir því stórvirki sem
kynslóðir ömmu minnar og afa og
foreldra þeirra unnu á sinni tíð.
Þetta var fólkið sem breytti
Íslandi. Færði það inn í nútímann.
Þetta var fólkið sem lagði grunninn
að öflugum atvinnugreinum og
nútímavæddi þær. Þetta var fólkið
sem hóf að hitaveituvæða landið og
á mikinn þátt í þeirri einstöku stöðu
sem við búum við.
„svo langt frá heimsins vígaslóð“
Þær fréttir sem okkur berast
daglega frá stríðsátökum í Úkraínu
eru hryllilegar. Ótrúlegt til þess að
hugsa að yfirvöld einnar af þeim
þjóðum sem við höfum í gegnum
tíðina átt mikil samskipti við og
litið á sem vinaþjóð hafi fyrirskipað
innrás í nágrannaríki sitt sem við
höfum einnig átt góð tengsl við.
Það er erfitt að ímynda sér
þær hörmungar sem fólkið í
Úkraínu upplifir á hverjum degi.
Sprengingarnar, árásirnar, dauðinn
og harður veturinn þar sem margir
eru án rafmagns og hita.
Stríðið í Úkraínu hefur áhrif
langt út fyrir stríðssvæðið. Það
ríkir orkukreppa í Evrópu sem
gerir það að verkum að það dregur
úr lífsgæðum víða. Þau einföldu
lífsgæði sem felast í því að fara í
heitt bað eru ekki lengur sjálfsögð
hjá mörgum vinaþjóðum okkar.
Bændur á Íslandi fara heldur
ekki varhluta af afleiðingum
stríðsins en verð á áburði hefur til
dæmis hækkað gríðarlega. Það er
auðvitað ekki neitt í samanburði
við hörmungar stríðsins en vekur
okkur til umhugsunar um það hvað
friður er einstaklega dýrmætur fyrir
íbúa heimsins.
„Með friðsæl býli, ljós og ljóð,
svo langt frá heimsins vígaslóð,“
orti Hulda í kvæði sínu Hver á sér
fegra föðurland. Þetta kvæði öðlast
aukna dýpt nú þessi misserin þegar
„duna jarðarstríð“. Það er margt í
kvæði hennar sem kallast á við þá
tíma sem við lifum.
Vöxtur er forsenda velferðar
Við getum verið þakklát fyrir
samfélagið okkar og landið okkar.
Við höfum sýnt það á síðustu
örfáu áratugum að við tökumst á
við erfiðleika með samvinnu og
samstöðu. Það gerðum við eftir
bankahrunið. Það gerðum við í
gegnum heimsfaraldur.
Við erum lítið samfélag og
kvikt og erum fljót að snúa vörn
í sókn. Eftir efnahagsáföll þá
hafa sterkir atvinnuvegir tekið
hratt við sér. Matvælaframleiðsla
og orkuframleiðsla hafa ásamt
ferðaþjónustunni myndað sterkan
grunn fyrir þjóðarbúið.
Aukin áhersla á hugvit, bæði
með öflugri sókn skapandi greina
og hugverkaiðnaðar, er strax farin
að leggja grunninn að enn öflugra
atvinnulífi um allt land. Sá vöxtur
skapar okkur enn fleiri tækifæri og
er forsenda sterkrar velferðar.
Kæri lesandi. Ég óska þér og
þínum gleðilegra og góðra tíma á
aðventunni. Megi jólahátíðin vera
þér heilög og góð.
Sigurður Ingi Jóhannsson,
formaður Framsóknar og
innviðaráðherra.
Sigurður Ingi
Jóhannsson.
Fasteignamiðstöðin Hlíðasmára 17, 201 Kópavogi sími
550 3000 er með til sölu Jarðirnar Stóru-Hildisey 1 og 3 í
Rangárþingi eystra.
Myndarlegur húsakostur bæði íbúðarhús og útihús.
Nútímafjós með mjaltarþjóni og vélrænni fóðurgjöf.
Myklir stækkunarmöguleikar bæði í ræktunn og húsum.
Landstærð tæpir 300ha. þar af 110 ha. í ræktunn í dag.
Framleiðsluréttur í mjólk ca. 440.000 l.
Jörðinn selst með bústofni og vélum til búsins
Landstærð tæpir 300 hektarar allt nýtanlegt land. Ræktun
um 107 hektarar. Töluverð skjólbeltaræktun. Jörðin selst með
bústofni og vélum og 438.470 þúsund lítra framleiðslurétti í
mjólk. Bústofns-, véla- og tækjalistar liggja frammi á skrifstofu
Fasteignamiðstöðvarinnar.
Nánari upplýsingar gefur Magnús Leópoldsson,
lögg. fasteignasali magnus@fasteignamidstodin.is
sími 550 3000 eða 892 6000