Læknablaðið - 01.09.2022, Side 28

404 L ÆKNABL AÐIÐ 2022/108

Y F I R L I T S G R E I N
var lögð mest áhersla á greinar með þýði þunglyndra einstaklinga,
fremur en þunglyndra einstaklinga með krabbamein, en slík-
ar greinar voru þær fyrstu sem birtar voru, og að um tvíblinda,
slembiraðaða rannsókn væri að ræða. Einnig var farið yfir heim-
ildir í birtum rannsóknar- og yfirlitsgreinum sem þannig fund-
ust og loks farið yfir efni og fræðigreinar á heimasíðu COMPASS
Pathways og tilvitnanir þar. Ákveðið var að skoða niðurstöður úr
rannsóknum COMPASS Pathways sérstaklega þar sem það er eina
lyfjafyrirtækið sem hefur lokið við fasa 2 rannsókn á psilocybini
við þunglyndi og gerði langstærstu rannsóknina til þessa á virkni
psilocybin-meðferðar við þunglyndi.
Þunglyndi
Þunglyndi er algengur, alvarlegur og langvinnur sjúkdómur sem
kemur oft snemma fram á ævinni og getur valdið mikilli þján-
ingu og færniskerðingu.4 Lífstíðaralgengi er um 20% og er almennt
tvöfalt hærra hjá konum en körlum.5 Kostnaður vegna þunglyndis
fullorðinna í Bandaríkjunum, þar með talið vegna meðferðar fylgi-
sjúkdóma (comorbid), var áætlaður 210 milljarðar dollara árið 2010.6
Meirihluti kostnaðarins hlaust af vinnutapi og reyndist þunglyndi
næstalgengasta orsök örorku á heimsvísu árið 2019.7 Greining
þunglyndis byggir á tilteknum greiningarskilmerkjum. Á Íslandi
er enn stuðst við greiningarkerfi WHO, ICD-10, í heilbrigðisþjón-
ustu, en ný flokkun ICD-11 liggur fyrir og á að taka gildi strax og
heilbrigðiskerfi einstakra landa treysta sér til.8,9 Í Bandaríkjunum
og í flestum rannsóknum er hins vegar almennt horft til grein-
ingarkerfis bandarísku geðlæknasamtakanna, DSM-5 (tafla I).10
Meðferðarþrátt þunglyndi
Talsverður hluti þeirra sem veikjast af þunglyndi svarar ekki
fyrstu eða annarri meðferð nægilega vel. Svokallað meðferðar-
þrátt þunglyndi, MÞÞ (treatment resistant depression, TRD) nær, eftir
skilgreiningu og þýði, yfir um 15-33% einstaklinga sem greinast
og hljóta meðferð við þunglyndi.11,12 MÞÞ er alvarlegt lýðheilsu-
vandamál sem veldur angist, vonleysi og stundum algerri uppgjöf
hjá þeim veika og hans nánustu. MÞÞ er einnig umfangsmikið
og kostnaðarsamt samfélagslegt vandamál.6,7 Ekki er full eining
alþjóðlega um skilgreiningu á MÞÞ, sem gerir samanburð slíkra
rannsókna erfiðari en ella. Algeng skilgreining er að einstaklingur
með miðlungs- eða alvarlegt þunglyndi hafi hlotið meðferð með
að minnsta kosti tveimur þunglyndislyfjum í ≥6 vikur á viður-
kenndum skömmtum án klínískrar svörunar, en í henni felst að
einkenni hafi minnkað um helming eða meira á meðferðartíman-
um. Ekki er gerð krafa um að viðkomandi hafi hlotið gagnreynda
sálfræðimeðferð eins og HAM í skilgreiningu MÞÞ.13
Klínískar leiðbeiningar um meðferð MÞÞ eru mismunandi milli
landa. Fyrsta meðferð þunglyndis er víðast hvar þunglyndislyf á
borð við SSRI-lyf, SNRI-lyf og/eða samtalsmeðferð.14 Í mjög alvar-
legu þunglyndi þar sem bráð sjálfsvígshætta er viðvarandi þrátt
fyrir ofangreinda meðferð, í geðstjarfa (catatonia), í þunglyndi með
geðrofseinkennum eða þar sem sjúklingurinn er hættur að nærast,
þá eru raflækningar öflugasta meðferðin til að ná bata.15-17 Með-
ferð með endurtekinni segulörvun (repeated transcranial magnetic
stimulation, rTMS) hefur einnig verið að þróast á síðustu áratugum,
til dæmis hjá þeim sem þola illa lyfjameðferð og mæðrum á með-
göngu og eftir fæðingu.18,19 Þrátt fyrir ofangreind meðferðarúrræði
er enn þörf á öflugri úrræðum fyrir þá sem ekki svara nægilega
vel þeim meðferðum sem nú teljast gagnreyndar enda þunglyndi
algengt og hefur iðulega mikil áhrif á lífsgæði og getu til náms
og starfa. Á síðustu árum hafa komið fram nýjar meðferðir til að
mæta þessari þörf, til dæmis ketamín-dreypi, esketamín-nefúði og
örvun á skreyjutaug (vagal nerve stimulation, (VNS).20
Ein af þessum nýju meðferðum er að gefa ofskynjunarefnið
psilocybin í töfluformi í eitt til tvö skipti samhliða stuðningi
DSM-5
1. Depurð/lækkað geðslag
2. Áhuga- eða ánægjuleysi
3. Þreyta og orkuleysi
4. Svefnleysi eða aukin syfja
5. Hreyfitregða eða líkamlegur
óróleiki
6. Marktækt þyngdartap eða
þyngdaraukning (5%)
7. Upplifa sig einskis virði,
óraunhæf sektarkennd
8. Skert einbeiting eða
erfiðleikar með að taka
ákvarðanir
9. Dauðahugsanir, sjálfsvígs-
hugsanir, sjálfsvíg
≥5 einkenni í minnst
tvær vikur
Að minnsta kosti
eitt af fyrstu tveimur
einkennunum
Einkenni þurfa að vera
til staðar flesta daga,
mestallan daginn
Vægt: 5-6 einkenni
Miðlungs: 7 einkenni
Alvarlegt: ≥8 einkenni
≥4 einkenni í minnst tvær
vikur
Að minnsta kosti eitt af
fyrstu þremur einkennunum
Einkenni þurfa að vera
til staðar flesta daga,
mestallan daginn
Vægt: fjögur einkenni
Miðlungs: 5-6 einkenni
Alvarlegt: ≥7 einkenni
Tafla I. Greiningarskilmerki þunglyndis DSM-5 og ICD-10.8,10
ICD-10
1. Depurð/lækkað geðslag
2. Áhuga- eða ánægjuleysi
3. Orku- og framtaksleysi
4. Truflun á svefni
5. Minnkað sjálfsálit
og sjálfstraust
6. Minnkuð matarlyst
7. Upplifa sig einskis virði,
óraunhæf sektarkennd
8. Skert einbeiting og athygli
9. Sjálfsskaða- og
sjálfsvígshugsanir,
sjálfsskaði og sjálfsvíg
10. Svartsýni, vonleysi