Landsfundur Sjálfstæðisflokksins - 01.12.1967, Blaðsíða 49

lenzkum stjórnmálum héðan í frá til þess að
í alvöru sé eyðandi orðum að þessum mögu-
leika. Um hitt verður ekki deilt, að núgildandi
kjördæmaskipan, þótt stórgölluð sé, er ómetan-
leg framför frá því, sem áður var.
Fyrir okkur Sjálfstæðismenn er hollt að
hugleiða þau rangindi, sem okkar mikilhæfu
forustumenn, Jón Þorláksson og Ólafur Thors,
áttu lengstum við að etja, þegar Framsóknar-
flokkurinn, sem hafði miklu færri kjósendur en
Sjálfstæðisflokkurinn, hafði mun fleiri full-
trúa á Alþingi. Úrelt stjórnskipun réði því, að
sköpuð var forréttindastétt stjórnmálaspekúl-
anta í landinu. Manna, sem enn hafa ekki átt-
að sig á því, að þeirra tími er liðinn og þjóðin
unir því ekki framar að hafa landsstjórnar-
menn, sem sitji yfir hvers manns hlut.
Á þeim árum þegar rangindin voru mest, þá
brugðu rangindamennirnir Sjálfstæðismönnum
stöðugt um það, að þeir væru hlynntir ofbeldi
og andstæðir sönnu lýðræði. Sjálfstæðismenn
létu þetta orðaskak ekki á sig fá, heldur sýndu
lýðræðisást sína í verki. Þeir höfðu þegar
þessu fór fram ætíð meirihluta hér í Reykja-
vík, stundum yfirgnæfandi. Sjálfstæðismenn
töldu þó aldrei koma til mála að láta kenna
aflsmunar heldur sjálfsagt að hlýða fyrirmæl-
um stjómarskrárinnar, jafnvel þótt þeir teldu
þau ranglát. Þar voru settar þær starfs- og
leikreglur, sem Sjálfstæðirmenn eins og aðrir
Islendingar höfðu samþykkt að beygja sig und-
ir. Þeir vissu, að rangfengin völd voru lítils
virði jafnt fyrir þá sjálfa sem fyrir þjóðina,
er þeir vildu gagna. Gildandi starfsreglum ber
að hlíta, ekki einungis þegar þær henta manni
sjálfum, heldur og þótt þær ívilni keppinauti
manns um sinn.
Jón Þorláksson og Ólafur Thors beittu sér
hinsvegar fyrir að fá breytt ranglátum reglum
og eyddu verulegum hluta ævi sinnar til þess
að knýja þær breytingar fram. Þeir gerðu það
eftir löglegum leiðum, þótt það tæki langan
tíma og leiddi til þess, að þeir urðu árum sam-
an að lúta í lægra haldi fyrir mönnum, sem
bæði þeir sjálfir og allir skyni bornir menn
vissu að voru þeim miklu minni háttar.
Ofan á ófullkomna kjördæmaskipan bætist
það, að Alþingi er skipt í tvær deildir og hefur
hvor um sig vald til að fella til fullnustu öll
venjuleg lagafrumvörp. Þess vegna má heita,
að ógerningur sé að stjórna landinu nema að
hafa svo mikinn meirihluta, að minnsta kosti
32 af 60 þingmönnum, að meirihluti sé tryggur
í báðum deildum. Þetta úrslitavald hvorrar
deildar um sig komst inn í stjórnarskrá okkar
strax í upphafi 1874, og voru frumdrög þess
misskilningur á hliðstæðum reglum norskum,
sem menn ætluðu að hafa hér til fyrirmyndar.
Er þar glöggt dæmi þess, að varhugavert er
að ætla að læra af öðrum án ítrustu aðgæzlu,
og var hér ekki einu sinni svo, að hin norska
fyrirmynd ætti hér ekki við, eins og oft vill
verða, heldur var um beinan misskilning að
ræða, sem hin dönsku stjórnarvöld gripu feg-
ins hendi, vegna þess, að eins og á stóð, veikti
það Alþingi í viðureigninni við þau. Síðan
hefur þetta ákvæði ætíð staðið og ég minnist
nú á það, vegna þess að hugsanlegt er, að
það kunni að hafa úrslitaáhrif um framþróun
íslenzkra stjórnmála.
Ákvæðið kann sem sagt að leiða til þess, að
minnihluti á Alþingi og með þjóðinni geti gert
meirihlutanum ómögulegt að stjórna. Það varð
á árinu 1932 til þess, að meirihluti Alþingis
sem að vísu hafði einungis röskan þriðjung
kjósenda á bak við sig, gafst upp við stjórn
og neyddist til að semja um leiðréttingu á kjör-
dæmaskipan. Nú stendur öðruvísi á, því að
hættan er sú, að minnihluti kjósenda fái með
þessu móti úrslitavöld á Alþingi. En við skul-
um þá einnig hafa í huga, að minnihluti kjós-
enda á rétt til þess, að hæfilegt tillit sé til
hans tekið. Það er þess vegna engan veginn
út í bláinn, að þetta ákvæði hefur verið látið
halda sér. Það er trygging fyrir því, að ekki
verði gengið á hlut sterks samfellds minni-
hluta. Enginn veit hverjum slík ákvæði kunna
að koma að gagni. 1 dag þér, á morgun mér.
Hitt er víst, að á meðan þessi regla helzt, þá
verðum við eftir henni að fara. Eins og horf-
ir, þá gerir hún úrslit kosninganna í vor enn
óvissari en ella. Síðast máttu stjórnarflokk-
arnir ekki missa neinn þingmann frá því, sem
þeir fengu, til þess að þá skorti afl til að halda
meirihluta í báðum deildum og fengu þá þó
yfir 55% atkvæða. Á þvílíkan möguleika setja
stj órnarandstæðingar nú allt sitt traust.
Eftir þingkosningarnar 1963 hafa farið fram
almennar sveitarstjórnarkosningar, vorið 1966.
Úrslit þeirra er raunar erfitt að bera til fulls
saman við úrslit í þingkosningum. Allar líkur
benda samt til þess, að stjórnarflokkarnir hafi
í fyrra haft fylgi að minnsta kosti hér um bil
54% kjósenda, þegar á landið í heild er litið,
47