Arkitektúr og skipulag - 01.09.1989, Blaðsíða 35

valdi síðan aðra af tveimur tillögum mínum og var full eining
um valið. I álitsgerð dómnefndar stendur meðal annars:
„Verkið sýnir vel þann grundvöll, sem lifandi kirkja byggir á,
þ.e. hinn eilífa Guð, sem sendir í syni sínum ljósið til
jarðarinnar. Guðreisirkirkjusínaájörð... Formverksinsfalla
vel að byggingarstíl kirkjunnar.”
Opinber sýning var síðan haldin á öllum tillögunum í
sýningarsölum Listasafns alþýðu og gafst almenningi þar
kostur á að virða fyrir sér árangur samkeppninnar.
Framkvæmd. framhaldi af sýningarhaldi og nýrri samninga-
gerð við mig, skrifaði framkvæmdanefndin til nokkurra er-
lendra steinglers- og mósaíkfyrirtækja og óskaði eftir
tilboðum í verðlaunaverkið. Ákveðið var að taka tilboði Franz
Mayersche Hofkunstanstalt í Munchen í Þýskalandi.Þetta
fyrirtæki var stofnað 1845 og er eitt stærsta og virtasta sinnar
tegundar í V. Þýskalandi. Það hefur gert steinda glugga og
mósaíkmyndir í þúsundir kirkna og aðrar byggingar
víðsvegar um heim. Franz Mayer starfrækir einnig í
Bandaríkjunum hliðstætt fyrirtæki. Undirritaður fór síðan
þrjár ferðir til Miinchen meðan á vinnslu verksins stóð og
fylgdist með öllum framgangi þess, vann m.a. við ýmsa
erfiðustu framkvæmdaþætti myndgerðarinnar og hafði
umsjón með allri uppsetningarvinnunni í Háteigskirkju.
Einnig réð undirritaður efnisvali og efnisnotkun. Myndin er
lögð úr misþykku mósaíkefni, sem að meginhluta er úr
handsteyptu plötugleri og feneysku glersmelti. Fjölmargar
tegundir náttúrusteina eru ennfremur notaðar í myndina, þar á
meðal ýmsar tegundir marmara og hálf- eðalsteina. Antíkgler
og tilhöggvið gler er einnig að finna í myndinni ásamt
blaðgulli og blaðsilfri. Vegna misþykktar efnisins magnast
samspil ljóss og skugga; dýptarverkunin verður áhrifameiri
svo og allt líf myndarinnar. Ekkert mósaíkefni er til sem að
fegurð, litstyrk, ljósþoli og blæbrigðaauðgi er þessu fremra.
Það er notað að staðaldri af öllum helstu og bestu mósaík-
listamönnum heimsins til myndgerðar í kirkjur, moskur og
veraldlegar byggingar af öllum stærðum og gerðum. Þetta er
hið klassíska mósaíkgerðarefni. Þessi mósaíkmynd mín er
fyrsta verkið sem Franz Mayer vinnur fyrir íslenska kirkju og
jafnframt í fyrsta skipti sem íslenskur listamaður vinnur með
þeim að slíku stórverki. Hafa ber í huga að formgerð
kórbyggingarinn-ar, sem myndin er felld að, veldur því að
myndheildin er í raun þrívíð en birtist skoðanda utan úr
kirkjuskipinu sem tvívítt verk. Þannig er það hugsað og
þannig er það sterkast. En kórboginn og hálfhvolf hans stuðla
einnig að mjög ákveðnu og óvæntu lífi myndarinnar þar sem
hún breytist mjög í víddum og litstyrk við nærskoðun.
Við hátíðarmessu í Háteigskirkju þann 18.12.1988 færði
Kvenfélag Háteigssóknar kirkjunni að gjöf margnefnda
mósaíkmynd. Myndin er átta metra há og er í heild sinni um
40 m2.
Inntak verksins. Við afhendinguna flutti undirritaður ávarp
sem hér birtist að hluta til: Mynd mína kalla ég Krossinn og
Ijós heilagrar þrenningar. Þungamiðja myndarinnar er
krossinn, áhrifamesta trúartákn sem þekkist, tákn kristinnar
trúar. Önnur tákn eru einnig felld inn í myndheildina og vísa
til kristinna lífssanninda. I upphafi hugmyndasamkeppninnar
samdi ég eftirfarandi markmiðsþætti sem ég byggði alla
hugmyndaleit og vinnsluþætti á:
1. Myndin verður að túlka háleitan kristinn boðskap.
2. Myndformið verður að vera einfalt og auðskilið og taka
mið af byggingarstíl kirkjunnar- innviðum hennar.
3. Viðfangsefnið skal leysast á persónulegan hátt og hafa
fagurfræðilega skírskotun til framsækinnar samtímamynd-
listar.
Þetta eru þeir þættir sem baráttan stóð um að samræma. Þetta
var mikil vinna og ströng. Fjölmörg byggingafræðileg og
sjónfræðileg vandamál þurfti að hafa í huga við hugsanlega
fullvinnslu myndarinnar. Frumvinnan hófst hér í kirkjunni;
hér sat ég löngum og velti fyrir mér alls konar samræmingar-
möguleikum myndmáls og byggingarlistar. Af þessari
grunnvinnu spruttu allar síðari hugmyndir og tillögur. Eins og
lífið sjálft kviknar mynd mín af andstæðum - þ.e. form- og
litfræðilegum andstæðum. Hún fjallar í knöppu formi um
ljósið, ígildi lífsins sjálfs, andspænis hrópandi kvöl og nístandi
sorg. Hún er um hið sístreymandi lífsins ljós, sem aldrei
slokknar þótt fari langt um dimman og kaldan veg himindjúps-
ins. Hún er um ljósið sem þú átt líf þitt undir og e.t.v. sálarheill.
Hún er um sannkristin guðleg öfl sem megna að færa þér
huggun, frið og fegurð hvort heldur þú tekst á við harminn eða
fagnar lífi á gleðistund. Hún er um lífssannindi sem alla
varðar. Lítum nánar á myndina:
Á dimmbláum hringfleti lýsist upp helgasta táknkristindómsins,
krossinn. Birtu sína fær hann að ofan, frá því afli, sem tákngert
er efst í ytra hringformi myndar - tákni heilagrar þrenningar.
Þar er guli hringurinn tákn eilífðar, - hvíti upphleypti þríhym-
ingurinn tákn Guðs föður, sonar og heilags anda. Ytri hringur-
inn, sem umlykur myndkjamann, krossinn og krossgmnninn,
er ljóðrænt tilbrigði við hringtákn eilífðarinnar. Hringurinn
sömuleiðis ljósleiðari sem fly tur fjölbrey tta gullna birtu kring-
um myndmiðjuna. Efst er birtan sterkust en dvínar eftir því
sem neðar dregur í hringblámanum. Ljósið lifir samt áfram í
myrkustu hlutum hringsins í formi lítilla blaðgullsflísa sem
eru þar til að endurkasta hlýrri birtu. Lóðrétti flötur krossins
leiðir marglitt ljósið niður í blágráan hálfhring sem er
hugsaður sem tákn jarðar og þjónar um leið sem baksvið
altaris. Frá gullinni ljóssúlu jarðar, sem er í formrænni
tengingu við krossinn, dreifist svo birtan, hin kristnu lífsgildi
í þúsundum litbrigða allt til endimarka jarðarinnar. Krossinn
er upphafinn í veldi ljóss og myndræns formsamspils. Hinir
sterku litir hans hafa táknrænt og tilfinningalegt gildi um leið
og þeir mynda sterkustu litfræðilegu átök verksins.
Mósaíkverkið má einnig kalla persónulegan vitnisburð
höfundar um djúpa sorg og huggun - eins konar sáttargjörð í
grimmum tilfinningaátökum lífs og trúar. Hér er um
sammannlega reynslu að ræða sem snertir veigamikið
umfjöllunarstef í boðun kristinnar trúar. Myndlistarverk í
kirkju tengist predikunni og öllu helgihaldi kirkjunnar beint
og óbeint. Það á að hvetja manninn til hugleiðinga um kristin
lífsviðhorf, um dýpstu rök tilverunnar og stöðu mannsins í
veröldinni. Það á að glæða fegurðarskyn, efla tilfinninga-
þroska og færa manninn þannig nær Guði. Jesús Kristur er
aflvaki þessa mósaíkverks, mynd hans lýsir alla innviði þess.
Megi myndsýn mín og túlkun fly tjast áfram og verða samgróin
trúarvitund og lífi sem flestra manna. Ég vona einnig að
kirkjan megi áfram nýta sér mátt listarinnar í sókn sinni og
baráttu fyrir útbreiðslukristinnalífssannindaogfyrirvemdun
lífs á jörð.” ■
ARKITEKTÚR OG SKIPULAG
33