Bændablaðið - 23.03.2023, Blaðsíða 16

16 Bændablaðið | Fimmtudagur 23. mars 2023
Þrátt fyrir að makríllinn í
Norðaustur-Atlantshafi hafi
verið veiddur langt umfram
ráðleggingar fiskifræðinga árum
saman virðist þessi ofveiði ekki
hafa skaðað stofninn hingað til að
neinu marki. Vísindamenn hafa
stöðugt vanmetið stærð stofnsins
vegna skorts á áreiðanlegum
rannsóknagögnum en góð nýliðun
hefur haldið veiðunum uppi.
Það hefur lengi vakið nokkra furðu
að þrátt fyrir „gegndarlausa ofveiði“ á
makríl, eins og það hefur verið kallað,
um áralangt skeið skuli stofninn ekki
vera orðinn rjúkandi rúst. Veiðar úr
honum hafa verið að meðaltali 41%
umfram vísindaráðgjöf síðan árið
2010, fyrst og fremst vegna þess að
veiðiþjóðirnar hafa ekki getað komið
sér saman um skiptingu aflans sín
í milli. Þá hefur það einnig vakið
athygli að enda þótt veitt hafi verið
rösklega umfram ráðgjöf eitt árið
skuli ráðgjöfin stundum hafa verið
hækkuð árið á eftir.
Rangar aflatölur
Við leituðum skýringa á þessu hjá
Guðmundi Óskarssyni, sviðsstjóra
á uppsjávarsviði Hafrannsókna-
stofnunar. Hann sagði að á löngu
tímabili á árunum fyrir 2000 og
mögulega alveg fram til ársins 2005
hafi lítið verið að marka uppgefnar
aflatölur í makrílveiðum. Veitt hafi
verið langt umfram skráðan afla.
Þetta svindl leiddi að lokum til
málaferla, m.a. í Skotlandi, þar sem
skipstjórar og útgerðir voru dæmd
fyrir atferlið. Á þeim tíma var í gildi
samningur milli þáverandi veiðiríkja
um makrílveiðarnar.
Árið 2005 fer makríllinn svo að
ganga til Íslands og síðan þá hefur
enginn allsherjarsamningur ríkt um
veiðarnar. Reyndar gerðu Noregur,
ESB og Færeyjar með sér samkomulag
á tímabili en sá samningur féll úr gildi
fyrir nokkrum árum.
Lélegt og ónákvæmt stofnmat
En hvers vegna hefur makrílstofninn
ekki liðið fyrir það að vera veiddur
langt umfram vísindalega ráðgjöf?
„Meginskýringin er sú að stofn-
matið hefur verið mjög lélegt og
ónákvæmt,“ segir Guðmundur.
„Gögnin sem unnið hefur verið með
hafa ekki verið góð eða áreiðanleg.
Aflagögn aftur í tímann skipta mjög
miklu máli en þau voru fölsuð
og röng á löngu tímabili eins og
áður kom fram.
Eggjaleiðangrarnir sem farnir hafa
verið jafnan á þriggja ára fresti frá
því á 8. áratugnum allt frá Biskay flóa
og norður fyrir Bretlandseyjar gefa
vísitölu um stærð hrygningarstofns
sem virðist ekki hafa gefið góða
mynd af þróun stofnsins. Svo fórum
við af stað með sumarleiðangur
ásamt Norðmönnum og Færeyingum,
þar sem mælt er magn og dreifing
makrílsins ákvörðuð í ætisgögnum
á hafsvæðinu umhverfis Ísland og
milli Íslands, Færeyja og Noregs.
Þessi mæling hófst upp úr 2010 og
sú tímaröð er fyrst núna að verða
nógu löng til þess að hafa eitthvað að
segja. Að auki var farið að taka gögn
frá merkingum og endurheimtum á
makríl inn í stofnmatið fyrir nokkrum
árum. Við trúum því að með lengri
tímaröðum sem og nýjum og betri
gögnum getum við bætt stofnmatið
en það er alltaf spurning hvenær það
verður nógu gott,“ segir Guðmundur.
Stofnmat aðlagað að aflatölum
Hvað varðar það að ráðgjöfin hafi
stundum verið hækkuð árið eftir að
veitt var gróflega umfram tillögur
vísindamanna segir Guðmundur
að það skýrist af því að stöðugt
hafi farið fram endurskoðun á
stofnstærðinni miðað við aflagögn
árið á undan. Það sem haldið hafi
uppi svona miklum makrílafla árum
saman sé góð nýliðun inn í stofninn
allt frá árinu 1991. Hins vegar megi
ekki gera ráð fyrir því að svo verði
um alla framtíð og tíðni stórra
árganga hafi verið lægri síðustu ár.
Umframkeyrsla í
norsk-íslenskri síld
Það er ekki bara makríllinn sem
er samningslaus heldur á það líka
við um norsk-íslensku síldina og
kolmunnann þótt yfir skemmri tíma
sé. Fljótlega eftir að norsk-íslenska
síldin hóf göngu sína á haf út á ný
í átt til Íslands um miðjan tíunda
áratuginn eftir 25 ára hlé gerðu
veiðiþjóðirnar með sér samkomulag
um að veitt skyldi samkvæmt
veiðiráðgjöf vísindamanna og
kvóti og kvótaskiptingin ákveðin
á vettvangi Norðaustur-Atlants-
hafsfiskveiðinefndarinnar (NEAFC).
Frá og með árinu 2017 hefur
hins vegar ekki náðst sátt um
skiptinguna og hver og ein þjóð
hefur gefið einhliða út aflamark á
hverju ári. Þetta hefur leitt til þess að
heildarafli hefur aukist langt umfram
vísindaráðgjöf. Framúrkeyrslan nam
54-65% á árunum 2017 og 2018 og
um og yfir þriðjung á árunum 2019-
2021.
Síldarstofninum hrakar
Að sögn Guðmundar er stofnmat
norsk-íslensku síldarinnar mun
áreiðanlegra en stofnmat makrílsins.
Stofninn hefur verið að minnka
vegna slakrar nýliðunar en einnig
vegna of mikillar veiði. Það vantar
stóra árganga inn til þess að lyfta
stofninum upp. Í síðustu skýrslu
Hafrannsóknastofnunar segir að
þessar umframveiðar auki hættuna
á því að hrygningarstofnstærð fari
undir varúðarmörk, sem leiði til
minni afrakstrar til lengri tíma litið
og að nýting stofnsins verði ekki
lengur sjálfbær.
Þótt yfirleitt sé veikt samband
milli stærðar hrygningarstofns og
nýliðunar eru jafnan minni líkur á
að fá góða nýliðun úr litlum stofni
og varúðarmörk taka tillit til þess í
veiðiráðgjöf, segir Guðmundur.
Kolmunnaafli umfram ráðgjöf
Sömu sögu er að segja um
kolmunnann og norsk-íslensku
síldina. Stofnmatið er talið þokkalega
gott, gagnstætt því sem gildir um
makrílinn, og kolmunninn var lengi
veiddur samkvæmt veiðiráðgjöf
fiskifræðinga, en síðustu árin hefur
því ekki verið að heilsa. Árið 2022 var
veiðiráðgjöfin til dæmis 753 þúsund
tonn en aflinn fór í 1.108 þúsund tonn
eða 47% umfram ráðgjöfina.
Athygli vekur að fyrir árið 2023,
þ.e.a.s. yfirstandandi ár, er hins vegar
ráðlögð veiði upp á 1.360 þúsund
tonn, þrátt fyrir umframkeyrslu
áranna á undan.
Kolmunninn endist
stutt í veiðinni
Guðmundur segir skýringuna felast
í því að sterkir árgangar séu að
koma inn í stofninn, einkum sá frá
árinu 2020. Nýtingarstefnan hvað
kolmunnann varðar hefur leitt til þess
að hann er veiddur alveg frá eins árs
aldri og í mestu magni við þriggja og
fjögurra ára aldur.
Fiskurinn endist því mjög stutt í
veiðinni, kannski ekki nema til sex ára
aldurs að einhverju ráði. Til þess að
geta haldið uppi jöfnum veiðum þarf
breiðari aldursdreifingu í stofninn sem
fæst með minna veiðiálagi. Að sögn
Guðmundar hafa íslensk stjórnvöld
talað fyrir því í samningaviðræðum
að veiðiálagið verði minnkað í þessu
skyni þannig að hrygningarstofninn
verði stærri og þar með minni sveiflur
í afla.
Fiskifræðingar of varkárir?
En hvað segir Guðmundur um þá
staðhæfingu sem stundum heyrist að
fiskifræðingar séu óþarflega varkárir
í ráðgjöf sinni og svo komi í ljós að
þótt veitt sé langt umfram ráðgjöf hafi
enginn skaði orðið?
„Þetta er gömul umræða og á alveg
rétt á sér hvað makrílinn varðar, en
það helgast af því að rannsóknagögn
hafa verið óáreiðanleg og góð nýliðun
í stofninn hefur haldið þessum mikla
afla uppi eins og áður sagði. Við sjáum
þetta alls ekki í norsk-íslensku síldinni
og kolmunnanum. Stofnmatið þar er
mun áreiðanlegra. Umframveiðarnar
á norsk-íslensku síldinni eru þegar
farnar að hafa áhrif á stofninn.
Markmiðið í nýtingu þessara
stofna, eins og annarra fiskistofna,
hlýtur að vera að hafa stóra og
heilbrigða stofna, viðhalda sjálfbærni
þeirra og stuðla að hámarksafrakstri
til langs tíma litið. Það leiðir svo
aftur til jafnari veiði og hagkvæmari
útgerðarhátta,“ sagði Guðmundur
Óskarsson.
Guðjón Einarsson
gudjone3@gmail.com
NYTJAR HAFSINS
Makrílafli 1981 til 2021. Mynd / Hafrannsóknastofnun.
Stærð makrílstofnsins lengi vanmetin
Makríl í kös. Mynd / Aðsend
Makrílafli
VEIÐISVÆÐI ÓSKAST
Vegna mikilla eftirspurna þá köllum við eftir nýjum veiðisvæðum í flóru
félagsins. Bæði stöðuvötn og rennandi vatn. Skoðum einnig veiðisvæði
á afskektum stöðum.
Veiðifélagið Fish Partner er í stöðugum vexti og leitast eftir fleiri
samstarfsaðilum um land allt óháð fisktegund og tegund vatnasvæðis.
Vinsamlegast hafið samband við Kristján í síma 898 3946 eða á
netfangið kristjan@fishpartner.com.