Bændablaðið - 27.04.2023, Qupperneq 6

6 Bændablaðið | Fimmtudagur 27. apríl 2023
Árið 2022 var sannarlega ár mikilla áskorana
í búrekstri vegna mikilla hækkana á öllum
helstu aðföngum.
Stjórnvöld studdu landbúnaðinn með 650
milljóna króna álagi á jarðræktarstyrki og
landgreiðslur auk 50 milljón króna stuðningi
við áburðarráðgjöf. Í júní 2022 skipaði
matvælaráðherra spretthóp til að skila tillögum
og valkostagreiningu vegna alvarlegrar stöðu í
matvælaframleiðslu á Íslandi. Niðurstaða þessarar
vinnu var 2.460 milljón króna stuðningur til að
koma til móts við verðhækkanir á aðföngum.
Auk þessa stuðnings komu til hækkanir á
afurðaverði til bænda, þó með misjöfnum hætti
eftir búgreinum.
Nú þegar liðnir eru næstum 4 mánuðir af
þessu rekstrarári er ljóst að staða landbúnaðarins
er lítið betri en hún var fyrir ári síðan. Hækkanir
á aðföngum hafa gengið lítið til baka en auk
þess hefur launakostnaður, aðkeypt þjónusta og
fjármagnskostnaður hækkað verulega.
Óviðunandi afkoma í
sauðfjár- og nautgriparækt
Miðað við hækkun rekstrarkostnaðar í land-
búnaði má gera ráð fyrir því að sauðfjárræktin
þurfi um 1.800 milljónir til að reksturinn
skili ásættanlegri afkomu á þessu ári. Þá sýna
greiningar Bændasamtakanna að nautakjöts-
framleiðslan þurfi um 1.700 miljónir til að skila
viðunandi afkomu. Rétt er að taka það fram að
þessar tvær búgreinar hafa nú um langt skeið
staðið frammi fyrir lélegri afkomu sem kemur
nú skýrt fram í samdrætti í framleiðslu. Bændur
í þessari framleiðslu eru markvisst að draga
saman í sínum rekstri. Þörf er á skýru inngripi
sem skapar rekstrarforsendur til lengri tíma.
Tollverndin reynist bitlaus
Sú eftirgjöf sem orðið hefur á tollvernd kemur
skýrt fram í minni markaðshlutdeild á innlendri
framleiðslu á alifugla-, svína- og nautakjöti.
Innflutningur innan tollkvóta sem og rýrnun á
verðgildi WTO tolla gerir það að verkum að
innflutt vara stýrir að mestu verðþróun á markaði.
Þannig verður ekki eðlileg verðmyndun milli
smásölu og frumframleiðslu sem kemur fram
í óásættanlegri afkomu í landbúnaði sem leiðir
til samdráttar í framleiðslu. Verði ekkert að
gert mun kjötframleiðsla á Íslandi halda áfram
að dragast saman. Við blasir stjórnlaust hrun í
þessum greinum.
Staðan er grafalvarleg
Á 152. löggjafarþingi Alþingis voru samþykkt
lög um breytingu á tollalögum sem fólu í sér að
felldir voru niður allir tollar á landbúnaðarvörum
sem eru upprunnar í Úkraínu. Áhrif frumvarpsins
voru talin óveruleg, enda nam heildartollverð
innfluttra vara frá Úkraínu til Íslands samtals 500
milljónum kr. árið 2021 og enginn innflutningur
var á landbúnaðarvörum.
Tilgangur laganna með breytingum um
tímabundna niðurfellingu tolla af landbúnaðar-
vörum frá Úkraínu var að sýna táknrænan stuðning
í verki við úkraínska bændur. Samt virðist það
vera svo að Norðmenn hafi á síðasta ári ekki
samþykkt að fella niður tolla af landbúnaðar-
vörum frá Úkraínu sem væri í beinni samkeppni
við þeirra eigin innanlandsframleiðslu. Af
hverju? Jú, því um leið og dyrnar eru opnaðar,
verður erfitt að loka þeim aftur enda veit enginn
hvað stríðið mun vara lengi.
Á tímabilinu september 2022 og fram í febrúar
2023 voru nokkrar sendingar af kjúklingakjöti frá
Úkraínu fluttar til landsins án þess að vera bornar
undir eftirlit Matvælastofnunar, eins og ber að
gera. Tollyfirvöld létu MAST í té upplýsingar
um sendingarnar og kallaði stofnunin eftir
gögnum frá viðkomandi innflytjendum. Með
öðrum orðum, innflutningsleyfi lá ekki fyrir skv.
ákvæðum reglugerðar um innflutning, en
innflutningsleyfið byggir m.a. á áhættumati sem
tekur til dýrasjúkdómastöðu upprunalands og ber
innflytjendum að sækja um slíkt leyfi áður en flutt
er inn í fyrsta sinn til landsins. Það var ekki gert.
Úkraínsku fyrirtækin sem kjúklingur er
keyptur af og seldur hérlendis eru stórfyrirtæki
á heimsvísu og eiga fátt sameiginlegt með
íslenskum bændum. Til að bera saman þennan
alþjóðlega risa við íslenskan raunveruleika
þá framleiðir meðalfjölskyldubú í innleggs-
viðskiptum hér á landi u.þ.b. 240 tonn af
kjúklingi árlega á meðan hinn alþjóðlegi
framleiðandi framleiðir 754.000 tonn. Íslenski
bóndinn framleiðir því einungis 0,03% á við hið
alþjóðlega stórfyrirtæki. Samkvæmt mælaborði
landbúnaðarins var heildarframleiðsla kjúklinga
á Íslandi 9.086 tonn árið 2022. Það sýnir að
hið erlenda stórfyrirtæki sem kjúklingurinn
frá Úkraínu er fluttur inn frá, er einungis 4-5
daga að framleiða ársframleiðslu íslenskra
kjúklingabænda.
Þau tæplega 200 tonn sem komið hafa til
Íslands vega létt í þeirra umsvifum en fyrir
lítið hagkerfi eins og okkar munar þetta miklu
og neikvæð áhrif á íslenskan alifuglabúskap
og raunar allan íslenskan landbúnað eru langt
frá því að hafa komið í ljós að fullu. Um 500
manns starfa við alifuglarækt á Íslandi. Fleiri
lönd í Evrópu eru í svipaðri stöðu en Samtök
evrópskra landbúnaðarframleiðenda lýstu á
dögunum yfir áhyggjum af mikilli aukningu
á magni úkraínskra landbúnaðarvara sem
fluttar eru inn til Evrópusambandsins. Því
hafa þau óskað eftir endurskoðun á skilmálum
um fríðindaviðskiptaskilyrði við Úkraínu og
hugsanlega útilokun sumra vara frá lista yfir
tollfrjáls viðskipti.
Ein meginforsenda þess að hægt sé að byggja
upp íslenska framleiðslu er að þeir sem hana
stunda geti búið við eðlilegt rekstrarumhverfi
og horft til framtíðar. Íslenskir kjúklingabændur
hafa í gegnum tíðina eingöngu getað treyst á
tollvernd alifuglakjöts þar sem greinin nýtur ekki
opinbers stuðnings í gegnum búvörusamninga.
Síðustu ár hafa tollar á innflutt kjúklingakjöt
hins vegar farið lækkandi og fimmfölduðust
tollkvótar t.a.m. árið 2018.
Samtökin taka undir það að mikilvægt
sé að allar þjóðir leggi hönd á plóg til
stuðnings Úkraínu en þó þurfi ríkisstjórnin
og alþingismenn að svara því hvort að slík
lagasetning sem samþykkt var sl. vor, og öll teikn
eru á lofti um að verði framlengd, sé réttlætanleg
gagnvart íslenskri landbúnaðarframleiðslu,
eru ekki til önnur aðferðarfræði til að styðja
úkraínska bændur án þess að skaða verulega
rekstrarumhverfi íslenskra bænda?
SKOÐUN
Egg og baunir
Fæðuöryggi og framtíð norrænnar matvæla-
framleiðslu er í húfi ef drög að nýjum
norrænum næringarráðleggingum (NNR)
verða að veruleika.
Það er meðal þess sem kemur fram í aðsendri
grein Erlu H. Gunnarsdóttur, samskiptastjóra BÍ
og tengiliðs við hóp norrænu bændasamtakanna,
í Morgunblaðinu laugardaginn 22. apríl sl.
Þar kemur fram að norrænu bændasamtökin
sjái ýmsa ámælisverða vankanta á grundvelli
næringarráðlegginga.
Næringarviðmið landlæknis byggja á þeim
norrænu, en þau eru m.a. grundvöllur opinberra
innkaupa. Þess vegna hafa téðar ráðleggingar
gífurleg áhrif á neyslu og þar með almenna
lýðheilsu hér á landi. Miðað við áhrifavald
þessa plaggs, sem telur í dag 196 síður, ætti að
geta búist við því að þær byggðu á áreiðanlegri
þekkingu frá okkar allra færustu fagmönnum. En
svo virðist ekki vera.
Erla hafði áður skrifað um efnið í jólablaði
Bændablaðsins. Þar kom fram að í stað þess að
fá þar til gerða sérfræðinga og vísindastofnanir í
samstarf við gerð þýðingarmikilla hluta ráðanna,
sem snýr að sjálfbærni, hafi bresk hugveita
verið sett í verkið. Sú hugveita beitir sér fyrir
róttækum breytingum á matvælakerfi, m.a. með
því að breyta landbúnaðarsvæðum í búsvæði
með villtum dýrum, skógi og grænmetisræktun.
Sá kafli sem hugveitan skrifar grundvallar
ýmsar róttækar neyslubreytingar sem lagt
er upp með. Heilt yfir virðast drögin ekki
byggja á landfræðilegum möguleikum landa
á norðurhjara veraldar til matvælaframleiðslu,
frekar hugmyndafræðilegum áróðri.
Þannig hafa norrænu bændasamtökin
gagnrýnt skort á vísindalegri aðferðafræði og
gagnsæi við vinnu þeirra.
Þegar drepið er niður í kafla um korn-
neyslu kemur á óvart að þar sé fullyrt að
kornframleiðsla sé byggð upp á ósjálfbæran
hátt, framleiðslumagn sé langt umfram það sem
þurfi til að fæða menn og að „afgangurinn“ sé
notaður í dýrafóður, lífeldsneytisframleiðslu
og fleira. Eftirspurn sem myndast geti við slíka
notkun stuðlað að skaðlegum umhverfisáhrifum
kornframleiðslu. Ekki virðist vera skilningur á
því að korn til manneldis þarf að ná ákveðnum
þroska til að uppfylla neyslukröfur. Af einmitt
þeirri ástæðu er uppistaða kornframleiðslu á
norðurhjara veraldar nýtt sem fóður.
Þar að auki er ekki mælt með að borða
nema í allra mesta lagi eitt egg á dag. Sagt
að meiri neysla eggja geti verið óholl vegna
kólesterólsinnihalds þeirra, þó sú mýta sé
fyrir löngu afsönnuð. Þegar skoðaðar eru
þær rannsóknir sem vísað er til í skýrslunni
er nákvæmlega það staðhæft; að takmörkuð
gögn séu til um tengsl milli neyslu á fleiri en
einu eggi á dag og hættu á sjúkdómum. Því er
væntanlegt neysluviðmið furðulegt í meira lagi.
Þá er mælt með verulegum samdrætti á neyslu
á rauðu kjöti, úr 500 g niður í 350 g á viku.
Jákvæð áhrif dýraafurða á lýðheilsu fá afar lítið
vægi þrátt fyrir að margar rannsóknir sýni neyslu
þess stuðla að upptöku járns, prótíns og vítamína.
Samkvæmt drögunum á minna kjötát að vera bætt
upp með verulegri neyslu á belgjurtum, talað er
um jákvæð áhrif þess að neyta 100 g á dag til að
ná fram næringarviðmiðum. Núverandi neysla
belgjurta er að meðaltali 2 grömm.
Aðstæður landa á norðurhjara veraldar til
stórtækrar baunaræktar er takmörkuð. Við nýtum
jarðgæði landsins fyrir búfé, sem breytir grasi
– sem ekki er aðgengileg fæða fyrir menn – í
kjöt, sem er góð staðbundin næring og ein af
undirstöðu fæðuöryggis landsins.
Norsku Bændasamsamtökin hafa reiknað út
að ef farið verði eftir hinum nýju næringarráðum
muni sjálfsnægt Noregs minnka úr 46% niður
í 28%, próteinhlutfall innlendrar framleiðslu
falla úr 64% niður í 38%. Þessu þurfi að mæta
með innfluttum matvælum sem veikir sjálfbærni
þjóðarinnar. Hvernig ætli slíkir útreikningar horfi
við hugveituhöfundunum?
Guðrún Hulda Pálsdóttir ritstjóri
Starfsskilyrði íslensks landbúnaðar
Vefnaður er eitt elsta handverk listar sem finna má um veröldina. Við Íslendingar kynntumst vefstólnum á 18. öld (þótt vefnaður hafi verið unninn
á annan máta áður) og lærðum brátt að í honum er uppistaðan lárétt, skilin stigin með fótunum og því er mjög fljótlegt að vefa. Þarna sjáum við
nemendur Varmalandsskóla í Borgarfirði – líklegast í kringum miðja síðustu öld – önnum kafna í verklegri fræðslu vefnaðar. Mynd / Gunnar Rúnar
GAMLA MYNDIN
Gunnar Þorgeirsson
formaður Bændasamtaka Íslands
gunnar@bondi.is
Bændablaðið kemur út 23 sinnum á ári.
Því er dreift ókeypis á yfir 400 stöðum á landinu og á öll lögbýli landsins.
Lesendur geta einnig gerst áskrifendur að blaðinu og fengið það sent heim
í pósti gegn greiðslu burðargjalds. Árgangurinn (23. tölublöð) kostar þá kr. 14.900
með vsk. Ársáskrift fyrir eldri borgara og öryrkja kostar kr. 11.900 með vsk.
Heimilisfang: Bændablaðið, Borgartún 25, 4. hæð - 105 Reykjavík.
Sími: 563 0300 – Kt: 631294-2279
Bændablaðið er í eigu Bændasamtaka Íslands. − Málgagn bænda og landsbyggðar −
Ritstjóri: Guðrún Hulda Pálsdóttir (ábm.) gudrunhulda@bondi.is – Sími: 563 0300
Blaðamenn: Ástvaldur Lárusson astvaldur@bondi.is – Hulda Finnsdóttir hulda@bondi.is, Sigrún Pétursdóttir sigrunpeturs@bondi.is – Sigurður Már Harðarson smh@bondi.is
Auglýsingastjóri: Þórdís Una Gunnarsdóttir thordis@bondi.is – Sími: 866 3855
Netfang auglýsinga: thordis@bondi.is − Vefur blaðsins: www.bbl.is − Netfang blaðsins: (fréttir og annað efni) er bbl@bondi.is
Frágangur fyrir prentun: Sigrún Pétursdóttir – Prentun: Landsprent ehf. – Upplag: sjá forsíðu – Dreifing: Landsprent og Íslandspóstur. ISSN 1025-5621