Bændablaðið - 27.04.2023, Blaðsíða 30

30 Bændablaðið | Fimmtudagur 27. apríl 2023
LÍF&STARF
HONDA SLÁTTU-
VÉLAR FÁST Í
BYKO SELHELLU
Mófuglar er alþýðuheiti yfir algengustu
tegundir fugla sem finna má í íslenska
úthaganum, eða móanum, og eru blanda af
vaðfuglum, spörfuglum og einum hænsn-
fugli, rjúpu. Þetta eru fuglarnir sem færa
flestum vorið og mynda hljóðheim íslenska
sumarsins.
Rannsóknasetur Háskóla Íslands á Suður-
landi setti nýlega í loftið vef, moi.hi.is, sem
fjallar um tengsl landnotkunar og náttúruverndar.
Verkefnið á rætur að rekja til rannsókna sem
hófust fyrir nokkrum árum og snerust um að
skoða tengsl landbúnaðar og fuglaverndar. Eitt
af því sem kom út þar var að íslenskir bændur
eru afar hlynntir því að hafa ríkulegt fuglalíf á
landi sínu.
Fræðsla um mófugla
Lilja Jóhannesdóttir, vistfræðingur og
forstöðumaður Náttúrustofu Suðausturlands,
segir að hugmyndin að vefnum hafi kviknað
þegar hún var í doktorsnámi.
„Doktorsverkefnið snerist í stuttu máli um að
skoða áhrif landbúnaðar á mófugla. Við þá vinnu
varð ljóst að það eru leiðir til að haga landnýtingu
á þann máta að hún komi síður illa við mófuglana
og einnig kom fram að nær öllum bændum
þykir eftirsóknarvert að hafa auðugt mófuglalíf
á landi sínu. Sumir bentu þó á að það væru
ekki til aðgengilegar upplýsingar um hvernig
ætti að styðja við mófugla. Því þótti okkur dr.
Tómasi Grétari Gunnarssyni, forstöðumanni
Rannsóknaseturs Háskóla Íslands á Suðurlandi,
sem var aðalleiðbeinandi minn í verkinu, tilvalið
að leita leiða til að koma þessum upplýsingum á
framfæri við bændur og aðra áhugasama.
Í framhaldi af því fæddist hugmyndin
að vefsíðu sem myndi miðla þessum
leiðbeiningum og öðrum upplýsingum um
mófugla. Á seinni stigum kom svo dr. Aldís
Erna Pálsdóttir, sem einnig vann doktorsverkefni
við Rannsóknasetrið, til sögunnar en hennar
verkefni snerist um að skoða áhrif mismunandi
mannvirkja á mófugla. Niðurstöður hennar gerðu
okkur kleift að bæta við upplýsingarnar þannig
þær ættu ekki einungis við landbúnað heldur
fjölmarga þætti landnýtingar.“
Samskipti við bændur
„Þegar ég var í námi heimsótti ég yfir sextíu
bæi víða um land og lagði spurningalista fyrir
bændur. Spurningarnar fjölluðu um landnotkun
og náttúruvernd, einkum fuglavernd.
Markmiðið var að kanna viðhorf bænda
til náttúruverndar, hvar væru sóknarfæri og
hvað bændur væru til í að gera til að hlúa að
fuglum. Ástæða spurninganna er sú að það
er krefjandi á heimsvísu að samræma aukna
landbúnaðarframleiðslu og nauðsynlega
náttúruvernd. Slík vandamál munu aukast á
næstu áratugum ef landbúnaður vex með þeim
hætti sem talið er.“
Lilja segir nauðsynlegt að skilja betur tengsl
landbúnaðar og náttúrufars svo að það tvennt
geti farið sem best saman. „Bændur tóku mér
vel og langflestir mjög áhugasamir um að
búskapurinn færi sem best með náttúruna.
Slíkt er ekki bara mikilvægt fyrir vernd þeirra
vistkerfa sem landbúnaður er háður heldur er
þetta líka spurning um markaðsmál. Það er
því til mikils að vinna að landbúnaður fari vel
saman við náttúruvernd.
Í svörum við spurningunum kom í ljós
að margir bændur hlúa nú þegar að fuglum í
sínum búskap og grípa til dæmis til ráðstafana
eins og þeir geta til að hreiður og ungar lendi
ekki í sláttuvélum og reyna að ræsa ekki fram
tjarnir. Einnig kom líka í ljós að það vantar
meiri stuðning við náttúruvernd í íslenskum
landbúnaði því það þarf að vera hægt að
lifa af landbúnaði. Það er ekki bara ábyrgð
bænda hvernig farið er með landið heldur þarf
mikilvægi náttúruverndar að endurspeglast í
stuðningi stjórnvalda.“
Landnotkun í dreifbýli
„Á síðunni er fjallað um ólíkar gerðir
landnotkunar í dreifbýli sem við og fleiri
höfum verið að rannsaka með tilliti til fugla.
Þetta er auðvitað stóra áskorunin, að halda
í líffræðilega fjölbreytni samhliða því að
auka landnotkun.
Við bendum á mikilvægi beitar í að halda
landinu opnu fyrir mófugla og fleira sem
stundum virðist koma á óvart.
Vefurinn er því viðleitni okkar til að taka
saman rannsóknir á þessu sviði og koma þeim
á aðgengilegt form fyrir þá sem vilja stuðla
að fuglavernd, samhliða annarri landnotkun.
Auðvitað er þetta verk í vinnslu og mikilvægt
að fá ábendingar um það sem má betur fara,“
segir Lilja. /VH
Lilja Jóhannesdóttir, vistfræðingur og
forstöðumaður Náttúrustofu S-A-lands.
Rannsóknasetur Háskóla Íslands á Suðurlandi:
Fræðsluvefur um raddir vorsins
Heiðlóa. Myndir / Aðsendar
Hrossagaukur.
Mófuglar
Með mófuglum er átt við vaðfuglana heiðlóu, hrossagauk, spóa, stelk,
jaðrakan, tjald og lóuþræl og spörfuglana skógarþröst og þúfutittling.
Flestar þessar tegundir standa höllum fæti á heimsvísu og hefur orðið
vart fækkunar hjá mörgum þeirra. Mikilvægi Íslands gagnvart þessum
tegundum helgast af því hversu hátt hlutfall heimsstofns verpur hér.
Sem dæmi verpir um 40% heimsstofns heiðlóu hér á landi og rúm 30%
spóa. Það er því ljóst að íslenski úthaginn er þessum tegundum afar
mikilvægur og þegar hann tekur breytingum missa þær búsvæði sín.
Landnýting er alltaf að aukast og eftirspurn eftir landi er mikil. Þetta
mun víða eyða búsvæðum þessara fuglategunda og valda því að
þeim fækkar. Slík þróun gengur gegn fjölda alþjóðasamninga sem
Ísland hefur skuldbundið sig að, þar má nefna sem dæmi samning
Sameinuðu þjóðanna um líffræðilega fjölbreytni og samning um
verndun villtra plantna og dýra og lífsvæða þeirra í Evrópu, oft nefndur
Bernarsamningurinn.
Okkur ber skylda til að vernda þessar tegundir og búsvæði þeirra og
við verðum að taka því alvarlega og taka tillit til þess við skipulag á
landnýtingu. /VH
Jaðrakanapar.
Spói.