Bændablaðið - 27.04.2023, Qupperneq 64

64 Bændablaðið | Fimmtudagur 27. apríl 2023
LESENDARÝNI
Heimsins brestur hjálparlið
hugur skerst af ergi.
Þegar mest ég þurfti við
þá voru flestir hvergi.
(Friðrik Jónsson)
Alvarleg staða blasir við í sveitum
landsins. Það er eins og „flestir séu
hvergi“. Ógnin núna er skortur á
kjöti og mjólk. Og afurðaverði sem
ekki stendur undir framleiðslunni.
Innflutningur getur dauðrotað íslenska
framleiðslu verði ekki gripið til
aðgerða.
Mikill vandi steðjar að afkomu
sauðfjárbænda, ekki mörg augljós
bjargráð. Sem landbúnaðarráðherra stóð ég að mikilli
hagræðingu í fækkun sláturhúsa og vinnslustöðva í mjólk.
Einn bóndinn komst svo að orði: „Ég sker féð mitt frekar
í fljótið en að fara í annað sláturhús.“ Hagræðingin í
mjólkinni skilar milljörðum, og fækkun kúabúa í kjölfarið
var sársaukafull en mikilvæg og bætti bæði kjör bænda
og neytenda. Hagræðingin skilaði neytendum tveimur
milljörðum árlega og bændum einum. Kúabúskapurinn
hefur þróast í stærri og færri bú og sýnt er að nýju
tæknivæddu fjósin eru farsælar einingar.

Staða landbúnaðarins er samt vond
Staða landbúnaðarins og afkoma bænda í öllum búgreinum
er miklu verri en viðurkennt er. Kúabúin berjast í bökkum.
Margir kjósa að hætta. Dýrt að byggja upp kúabú í
hagkvæmustu stærð vegna þess hversu mikið fé er bundið
í nútíma-kúabúum.
Kynslóðaskipti og sala bújarða innan fjölskyldu
varla möguleg. Unga fjölskyldan færð í skuldahlekki og
þrælabúðir bankanna, og eldra fólkið gengur ósátt frá
ævistarfi. Nautabúskapurinn kæfður í fæðingu, nautkálfarnir
skotnir að húsabaki. Svínakjötið og kjúklingurinn fluttur
inn, þó eru þessar afurðir allar framleiddar undir öðrum
og meiri gæðakröfum en gerist erlendis.
Stjórnmálamenn þögulir
Stjórnmálamennirnir segja fátt og margan grunar
að hagsmunum bænda verði enn fórnað. Með enn
frekari lækkun tolla í kjarasamningum og lengt skuli í
tollaniðurfellingu við Úkraínu. Göfugt að hjálpa Úkraínu
en það gerir ekki ríkisstjórn og Alþingi á kostnað
landbúnaðarins og bænda.
Landbúnaðurinn stendur í sömu sporum og hann
gerði um aldamótin síðustu og enn frekar eins og 1942
þegar Ingólfur Jónsson, síðar landbúnaðarráðherra, fór
fyrir kjötverðlagsnefnd sem lagði til umbótatillögur fyrir
bændastéttina, eða 100% hækkun á afurðaverði. Þá var
í stríðinu mannflótti úr sveitunum og afurðaverðið lágt.
Nú eru búskaparlok á bæjunum og niðurskurður, næg
önnur atvinna. ,,Betra að vera á bótum en búa,“ segja
dugnaðarbændur.
Stórt sláturhús á ,,Sláturvöllum“
Sauðfjárbændur geta hagrætt með batnandi samgöngum,
fækkun sauðfjárbúa og ekki síst vegna hins, að
slátrunin er mönnuð að miklu leyti um allt land með
mannafla sem kemur úr fjarlægum heimsálfum. Er stórt
tæknivætt sauðfjársláturhús lausnin? Það yrði staðsett á
„Sláturvöllum“, en svo nefni ég staðarvalið sem bændurnir
yrðu að koma sér saman um.
Allir Íslendingar vita að lambakjötið er eitt besta kjöt
og mesta villibráð í veröld allri. Sauðfjárbúskapurinn er
hryggjarstykkið í búsetunni hringinn í kringum landið.
Enn fremur er mikil nýsköpun möguleg í sveitunum með
ferðamönnunum. Hrossabúgarðar og ferðamannabýli eru
til fyrirmyndar.
Það er eins og menn ekki skilji að framfarir ráðast
af nýrri tækni og nýsköpun, þar ættu sveitirnar ekki
að standa sjávarútveginum að baki. Um 90% af allri
fæðu verða til hjá bændum. Vantar hugdirfsku og eða
fjármagn? Búsældarlegar sveitir eru unaður ferðamannsins.
Niðurníddar sveitir eru eins og krabbamein í ásýnd landsins.
Því er spáð að erlendir ferðamenn verði fimm milljónir
innan skamms. Verða matvælin bara flutt inn?
Að reikna og finna lausnir
Reiknimeistarar gætu reiknað hagræðinguna af því að
koma upp sauðfjársláturhúsi af stærðinni 75-80% af öllu
sauðfé sem færi þar í gegn. Nú gæti sláturhúsið verið
sameign stóru afurðastöðvanna. Því skal ekki trúað að
Samkeppniseftirlitið leggist gegn samvinnu um að slátra
búfé?
Hins vegar er það mikilvægt að stjórnmálamenn
og bændaforystan óski eftir viðræðum við Pál Gunnar
Pálsson, bóndasoninn húnvetnska í Samkeppniseftirlitinu,
ef sauðfjárbúskapurinn á ekki að leggjast af. Hverju
myndi hagræðingin skila til sauðfjárbænda og neytenda?
Yrðu það upphæðir af svipuðum toga og hagræðingin í
mjólkurframleiðslunni sem skilar þremur milljörðum á
ári? Eða kannski enn hærri upphæðir? Svo gætu auðvitað
sláturhús eins og Seglbúðir og Fjallalamb starfað áfram
við ákveðna sérstöðu.
Hitt reiknidæmið er, hvernig komum við í veg fyrir
hrun landbúnaðarins? Hvaða aðgerðir þarf að fara í til
að ungt fólk velji sér landbúnað sem sitt framtíðarstarf?
Hvernig geta kynslóðaskipti átt sér stað? Hvernig getur
unga fólkið staðið undir því að byggja upp?
Nýr bændaflokkur?
Það reynir á pólitíkina ef bændur taka sér svipuna í
hönd. Gunnar Þorgeirsson, formaður Bændasamtakanna,
spurði hvort hollenska aðferðin að stofna Bændaflokk
yrði lausnin hér? Hótun formannsins fékk litla athygli
fjölmiðla.
Guðrún Hulda Pálsdóttir ritstjóri minnir á í
Bændablaðinu: „Íslensk landbúnaðarframleiðsla er lítil
í sniðum og fyrst og fremst ætluð sem örugg fæðuöflun
fyrir landið okkar. Í eðli sínu og umgjörð er hún
ósamanburðarhæf við erlenda iðnaðarframleiðslu sem
ætlað er að afkasta fyrir umfram þörf nærumhverfis.“

Einkaþyrlurnar kæfðu ræðurnar á Búnaðarþingi

Nú tröllríður loftlagsmanían umræðunni, mér er sagt
að búnaðarþingsfulltrúarnir hafi vart heyrt mannsins mál
fyrir einkaþyrlunum á Reykjavíkurflugvelli.
Íslenskir bændur bera enga ábyrgð á loftlagsvánni og
Ísland er fremst allra landa og fyrirmynd heimsins með
yfir 90% af endurnýjanlegri orku. Markmið ESB er víst
að komast í 30%.

Þrír ráðherrar hafa verið bændur?
Bændurnir okkar búa við þá ánægjuvog að neytendur
vilja að þeir framleiði fyrir sig matvælin; kjötið, mjólkina,
mjólkurvörurnar og grænmetið. Á þessu þurfa ráðherrarnir
að átta sig, því margir þeirra hafa málefni sveitanna á sinni
könnu á einn eða annan hátt. Þrír ráðherrar í ríkisstjórninni
hafa verið bændur, sá fjórði er skógarbóndi. Ríkisstjórnin
ætti að halda vinnufund eina helgi, þar sem bændaforystan,
sérfræðingar og reiknimeistarar færu yfir stöðuna.
Þetta er dauðans alvara
Eina leiðin er eins og 1942 að horfa beint fram á veginn,
og marka landbúnaðinum og bændum umgjörð og
aðstæður til að una glaðir við sitt.
Ísland er vel fallið til landbúnaðar. Öflugur landbúnaður
er þýðingarmikill fyrir fæðuöryggi í heimi þar sem
aðdráttarleiðir eru ótryggar og eins steðja ýmsar aðrar
ógnir að.
Þróttmikill innlendur landbúnaður er veigamikill
þáttur í ferðaþjónustu um landið allt og síðast en ekki
síst hornsteinn í að varðveita menningu þjóðarinnar.
Guðni Ágústsson,
fyrrverandi landbúnaðarráðherra.
Guðni Ágústson.
Bændur, búalið,
ráðherrar og
þingmenn, vaknið!Margur verður af aurum api
Er það ekki meira en nóg fyrir íbúa Seyðisfjarðar að takast á við olíumengandi
flakið af El Grillo á botni fjarðarins í tæp 80 ár?
Er þá ekki mikið meira en nóg fyrir þau og okkur hin að vinna með áfallið frá því
fyrir tveimur árum þegar fjallið nánast hrundi yfir hluta gömlu byggðar innar,
hreif með sér óbætanlegar byggingar og menningarminjar að eilífu? Tárin eru
varla þornuð síðan þá þegar annar harmleikur blasir við og nú af mannavöl-
dum. Meðvirkir áhangendur auðvaldsins ætla að lítilsvirða mörk mannlegra
þjáninga með því að rústa fagurri ásýnd Seyðisfjarðar með sjókvíum.
Hvað varð um vitið? Nei þýðir NEI!
Svavar Garðarsson,
Búðardal.
Nýlega birti Byggðastofnun nýjar
mannfjöldatölur um íbúafjölda
sveitarfélaga og byggðakjarna og
kom þar fram að íbúar á Íslandi
eru 387.758 en þar af búa 369.048
(95%) í byggðakjörnum og 18.710
(5%) í dreifbýli.
Á höfuðborgar-
svæðinu eru
240.882 íbúar
(64% lands-
manna) en
135.366 (36%)
búa utan höfuð-
borgarsvæðis.
Íbúum landsins
fjölgaði um
11.510 (3,1%)
á árinu 2022 en mest fjölgun varð á
Suðurnesjum (6,7%) og á Suðurlandi
(4,2%). Þegar maður rýnir í þessar
tölur má sjá að íbúum landsbyggðar fer
fækkandi og straumurinn liggur allur
á suðvesturhornið, ég tel að það sé
mikilvægt að við höldum öllu landinu
í byggð og gerum fólki kleift að velja
sér búsetu í landinu þar sem það vill
búa og stuðla þannig að blómlegri
byggð um allt Ísland. Landið er fagurt
og frítt og náttúruundrin víðast hvar
stórkostleg og það eru í raun forréttindi
að búa á landsbyggðinni.
En hvað getum við gert til þess að
auka búsetu á landsbyggðinni?
Ég tel að tækifæri landsbyggðar-
innar séu í fjórum atriðum, ferða-
þjónustu, sjávarútvegi, landbúnaði
og einnig ætti að færa stofnanir og
störf hins opinbera út á land, það er
vel hægt með nútímatækni og störfum
án staðsetningar.
Hvað sjávarútveg varðar þá þarf
að hugsa það kerfi upp á nýtt, kerfið
er búið að missa marks og er að eiga
sér stað samþjöppun sem stuðlar að
því að aflaheimildir dreifast ekki á
byggðir landsins, heilu sveitarfélögin
og þorpin lamast. Ég tel að best væri
að aflaheimildum væri skipt jafnt á
milli sveitarfélaga í landinu. Til að
tryggja atvinnu í byggðarkjörnunum.
Í landbúnaðinum ríkir alvarleg
staða, meðalaldur bænda er 60 ár
og fer þeim fækkandi.Samkvæmt
bráðabirgðaniðurstöðum úr matvæla-
ráðuneytinu hefur orðið um fimm
prósenta fækkun sauðfjár á milli
ára, úr tæplega 386 þúsund niður í
rúmlega 366 þúsund fjár. Sögulega
þykir það nú tíðindum sæta að sauðfé
er færra á landinu en mannfjöldi.
Staða nautakjötsframleiðslunnar á
Íslandi er grafalvarleg. Nú stefnir í að
haustið 2024 verði á markaði um 300
tonnum minna af íslensku nautakjöti
en síðustu tvö ár.
Það þarf að stórauka framlög til
bænda í gegnum búvörusamninga,
einnig þarf ríkið að skapa sér nýja
stefnu sem snýr að fæðuöryggi í
landinu, aðgengi að matvælum sem
framleidd eru í landinu fer minnkandi.
Setjum landsbyggðina á dagskrá og
verndum grunngildi þjóðarinnar.
Anton Guðmundsson,
oddviti Framsóknar í Suðurnesjabæ
og formaður bæjarráðs.
Efla þarf stöðu
landsbyggðar
Anton
Guðmundsson.
Ísland er vel fallið til landbúnaðar. Mynd / ghp