Bændablaðið - 27.04.2023, Qupperneq 69

69Bændablaðið | Fimmtudagur 27. apríl 2023
Ég bar meginábyrgð á framkvæmd ræktunarstarfsins
í sauðfjárrækt hér á landi í um tveggja áratuga skeið
og hafði áður meira og minna séð um skýrsluhald
sauðfjárræktarinnar rúma tvo áratugi áður. Þannig
tel ég mig hafa öðlast sæmilega yfirsýn um framkvæmd
ræktunarstarfsins hér á landi síðustu hálfa öld.
Þegar horft er til þessa tíma þá er í mínum huga alveg
ljóst hvar starfið gekk verst en það var í sambandi við ull
og gæðaeiginleika hennar. Þessu var miklu minna sinnt
en hægt hefði verið.
Magn og gæði
Tekjur bænda af ull sem þeir framleiða ráðast bæði af
magni og gæðum. Á báðum þessum sviðum er mögulegt
með ræktunarstarfi að ná miklum árangri. Bændur lögðu
okkur ekki mikið lið í sambandi við ullarmagnið því að
ef eitthvað var sem alveg fór úrskeiðis þá var það að
fá bændur til skráninga á ullarmagni einstakra gripa.
Þrátt fyrir verulega hvatningu til bænda um að taka upp
skráningu á ullarmagni ánna. Svörun bænda um skráningu
þessa eiginleika var nánast engin og óralangt undir þeim
mörkum sem hefði þurft að ná til að geta unnið með
ullarmagnið í ræktunarstarfinu.
Ullargæði eru fjölmargir eiginleikar en sennilega er
það ullarlitur, sauðalitir og gul hár í ull, sem mestu ráða
um verð á ull til bænda fyrir gæði. Hér er vandamál til
viðbótar að ullarmarkaður er tvískiptur, ullariðnaðurinn
og hlutfallslega vaxandi markaður fólk sem sinnir
ullarvinnslu sem handverki. Virðist sem viðhorf þessara
aðila til gæðaþátta ullar sé á stundum ólík. Slíkt er
óheppilegt vegna þess að stefnu í ræktun þarf að marka
til lengri tíma, ekki farsælt að tjalda til einnar nætur.
Hinn hagnýti áttaviti
Litaerfðareglur þær sem Stefán Aðalsteinsson fullmótaði
á sjöunda áratug síðustu aldar hafa verið og munu verða
hinn hagnýti áttaviti í þessum efnum og ætla ég aðeins
að velta fyrir mér hvort við mögulega gætum nýtt okkur
þær enn betur því að þar eru skráningar nægar sem er
litaskráning í skýrsluhaldi sauðfjárræktarinnar.
Það eru breytingar í hrútastofninum sem mestu skipta
um ræktunarárangur, fyrst og fremst vegna miklu meiri
úrvalsstyrks og styttra ættliðabils hjá hrútunum en ánum.
Meira en helmingur ásettra hrútlamba á hverju ári munu
synir stöðvahrúta.
Vegna þessa þá eru það þeir sem meiru ráða um
ræktunarárangur en nokkur annar einn þáttur. Þess vegna
tók ég mig til og fór gegnum allar hrútaskrár stöðvanna frá
2000-2001 til 2022-2023 og smalaði saman upplýsingum
um litaarfgerðir stöðvahrúta frá þessu tímabili. Langar
mig að kynna ykkur afraksturinn og aðeins velta fyrir mér
hvort nýta megi þessar upplýsingar betur.
Upplýsingar skráði ég fyrir alla hrútana nema tvo
hópa sem sleppt var. Annar sá hópur voru feldfjárhrútar
og forystufjárhrútar sem augljóslega hefðu skekkt allar
niðurstöður vegna sáralítillar notkunar þeirra í samanburði
við aðra stöðvahrúta en hefðu auk þess allir lent í sama
flokki eins og ég vann þetta. Hins vegar var að sjálfsögðu
líka sleppt nokkrum lambhrútum sem finnast í skránum
vegna þess að þeir voru skiljanlega ekki með upplýsingar
fyrir þá flokkun sem ég gerði. Eflaust segja einhverjir að
galli sé að ég telji sama hrútinn sem einstakling ár eftir
ár ef hann er notaður í fleiri ár í röð. Mögulega hefði líka
verið best að vega tölur með afkvæmafjölda hrútanna á
hverju ári en þær tölur voru mér ekki aðgengilegar fyrir
allt tímabilið. Þá gerði ég talninguna aðskilda fyrir hyrnda
og kollótta hrúta enda rækta flestir bændur stofnana
aðskilda.
Flokkun hrútana
Ég flokkaði hrútana einfaldlega í arfhreina hvíta hrúta
(lína merkt hvít á myndunum) og hins vegar alla aðra
hrúta, arfblendna hvíta og af öðrum lit en hvítum
(lína merkt blendin á myndunum). Einnig voru taldir
sérstaklega hrútar sem ekki voru hvítir (lína merkt dökk á
myndunum). Tölurnar eru sýndar sem hlutfallstölur allra
hrúta sem flokkaðir voru úr hrútaskrá hvers árs.
Niðurstöðurnar má sjá í tveim töflum, annarri fyrir
hyrndu hrútana en hinni fyrir þá kollóttu.
Ekki er þörf á að fjalla mikið um niðurstöðurnar. Menn
skoða þær sjálfir og draga sínar ályktanir. Þróunin er
mjög skýr hjá hyrndu hrútunum þar sem arfhreinum
hvítum hrútum fækkar jafnt og þétt hlutfallslega. Einnig
fer hrútum af öðrum lit en hvítum hlutfallslega fjölgandi.
Þróunin hjá kollóttu hrútunum er ekki jafn skýr vegna
þess að þar eru tölurnar talsvert breytilegri vegna þess að
þær eru ónákvæmari vegna talsvert minni fjölda kollóttu
hrútanna en hinna hyrndu. Síðustu árin er þróunin samt
greinilega sú sama og hjá hyrndu hrútunum.
Æskileg þróun?
Eðlilegt er að velta fyrir sér hvort þetta sé æskileg þróun.
Það liggur í hlutarins eðli að miklu auðveldara er að stýra
þróun á litum í hjörðinni með arfhreinum en arfblendnum
hrútum. Frá þeim sjónarhóli er þróunin síðustu ára
öfugþróun. Hvert hlutfall hrúta sem ekki eru hvítir á að
vera vil ég ekki hafa neina skoðun á. Verður eftirspurnin
eftir þeim hrútum ekki að stýra því? Hins vegar held ég
að æskilegast sé að viðhalda dökku og flekkóttu fé fremur
með hrútum af þessum litum en arfblendnum hvítum
hrútum. Alveg eins og hvíta fénu verður best viðhaldið
og fjölgað með arfhreinum hvítum hrútum.
Væri einnig æskilegt að gráu stöðvarhrútarnir væru
arfhreinir gráir? Það ætti að vera fullkomlega raunhæft
markmið.
Jón Viðar Jónmundsson,
sjálfstætt starfandi búvísindamaður.
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
70,0
80,0
90,0
100,0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23
Hyrndir
Hvít Blendin Dökk
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
70,0
80,0
90,0
100,0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23
Kollóttir
Hvít Blendin Dökk
Er ástæða til að velja litaarfgerðir
sæðingastöðvahrúta?
Mynd 1 sýnir þróun litaerfða hjá hyrndum hrútum á sæðingastöðvunum samkvæmt hrútaskrám 2000-2001 til
2022-2023. Sjá nánari lýsingu á flokkun hrútanna í texta greinarinnar. Lárétti ásinn sýnir tvo síðustu tölustafi úr
seinna ártalinu í hrútaskrárheitunum. Línurnar sýna hlutfallslega þróun arfgerðarflokka hrútanna. Mynd 2 sýnir
sömu þróun fyrir kollóttu stöðvahrútana.
Mynd 1 Mynd 2
Til sölu 68,5m2 iðnaðarbil
til afhendingar strax
í Breiðamýri 3, Selfossi.
Allar nánari upplýsingar veitir
Loftur Erlingsson, löggiltur fasteignasali
S: 896 9565, loftur@husfasteign.is
Vagnhöfða 7, 110 Reykjavík - s. 787 9933
vpallar@vpallar.is - www.vpallar is
NÝ VERSLUN VAGNHÖFÐA 7
www.bbl.is