Gripla - 2022, Blaðsíða 479

477
Á G R I P
Jón Árnason og Gríshildur góða: Um breytingar ritstjórans á frásögn konu af
annarri konu
Efnisorð: Þjóðsögur, þjóðfræði, Gríshildar saga, Gríselda, Gríselda, Griseldis,
ritstýrðar útgáfur frum texta, Boccaccio, Petrarca, Decamerone, Tídægra, Volks-
bücher, folkebøger, almúgabækur
Árið 1864 kom íslenska þjóðsagan Sagan af Gríshildi góðu í fyrsta sinn út á prenti
í þjóðsagnasafni Jóns Árnasonar og Guðbrands Vigfússonar. Þjóðsagan á rætur í
Tídægru (Decamerone) Boccaccios frá u.þ.b. 1350 sem Petrarca endursamdi á latínu
1373 þannig að hún náði mikilli útbreiðslu um Evrópu næstu aldirnar. Til Íslands
berst sagan í kringum 1600 og nær talsverðum vinsældum, enda eru til a.m.k. átján
gerðir sögunnar, bæði í bundnu og lausu máli, varðveittar í 52 handritum, auk þess
sem nokkrar hafa verið gefnar út á prenti.
Þegar þjóðsagnasafnið var endurútgefið á sjötta áratug síðustu aldar birtust í
því tvær Gríshildarþjóðsögur, annars vegar sú frá 1864 og hins vegar styttri, áður
óútgefin gerð í 5. bindi árið 1958. Við nánari athugun kemur í ljós að báðar byggja á
sömu skrásetningu sögunnar, frásögn Ragnhildar Guðmundsdóttur á bl. 176r–78r í
þjóðsagnahandriti Jóns, Lbs 533 4to. Útgáfan frá 1864 er í raun endursamning Jóns
sjálfs á frásögninni, sem einnig er varðveitt í Lbs 533 4to bl. 220r–23r), en útgáfan
frá 1958 er aftur á móti sagan eins og Ragnhildur hafði skrifað hana. Í greininni
leitast höfundur við að greina og útskýra þær breytingar sem Jón gerir á sögunni,
auk þess að kanna áhrif þjóðsögunnar á síðari bókmenntaverk.
Helstu niðurstöður rannsóknarinnar eru að breytingum Jóns megi skipta í
þrjá aðalflokka. Í fyrsta lagi bætir hann við þar sem frásögn Ragnhildar er heldur
stuttaraleg. Í öðru lagi breytir hann til baka að Boccaccio-/Petrarca-hefðinni sumu
því sem aflagast hefur í munnmælum, t.a.m. barnafjölda titilpersónunnar úr
þremur börnum í tvö, og fjarlægir hugsanlega tengsl við aðrar sagnahefðir þegar
hann gerir kónginn Artus nafnlausan. Í þriðja lagi virðist hann undir svipuðum
karlrembuáhrifum og evrópskir kollegar hans þegar hann eykur áhrif og völd
kóngsins og annarra karlpersóna á kostnað kvenpersóna. Með breytingum sínum
bjó Jón í raun til nýja gerð Gríshildarsögunnar og í rannsóknum á textatengslum og
þróun verður því að líta á hana sem sjálfstæðan texta, óháðan frásögn Ragnhildar.
S U M M A R Y
Jón Árnason and Gríshildur the good: How the editor changed one woman’s
narrative about another woman
Keywords: Folktales, folklore, Griselda story, The Patient Griselda, Griseldis,
text editing, Boccaccio, Petrarch, The Decameron, Volksbücher, folkebøger, chap -
books
JÓ N ÁRNASON OG GRÍ SHILDUR GÓÐA