Jökull - 01.01.2020, Blaðsíða 86

Little Ice Age advance of Kvískerjajöklar, Öræfajökull, Iceland.
var enn jökultota í Múlagljúfri en slitin sundur við
gljúfurbrúnina. Flosi segir að jökullinn fremst á Múla
hafi enn ekki verið farinn að hopa að ráði um 1930 og
styður ljósmyndin sem var tekin frá Zeppelin loftfar-
inu þá frásögn. Helgi (1925–2015) og Hálfdán (1927–
2017) Björnssynir sögðu greinarhöfundi (Sn. G.) að í
þeirra minni var jökultungan enn í gljúfurbotninum en
mikið tekin að þynnast. Þá hafi fólk velt fyrir sér hvort
foss leyndist á bak við hana og þegar jökullinn síðan
hvarf reyndist svo vera (munnleg frásögn Hálfdáns og
Helga Björnssonar, árið 2015).
Kvískerjajöklar eru á meðal minnstu skriðjökla
sem falla frá Öræfajökli. Þeir svara ört breytingum
í loftslagi. Þeir hopuðu töluvert fram yfir miðja 20.
öldina en tóku að vaxa í kringum 1980. Á þeim tíma
voru gervitunglagögn orðin aðgengileg svo unnt var
að fylgjast með jöklabreytingum á hverju ári. Áratug-
ina á eftir gengu tungurnar ýmist fram eða hopuðu.
Lengst fram munu þeir hafa náð um 1992 en þá var
jaðar nyrðri tungunnar meira en 300 m framar en árið
1945 og 100 m neðar. Eftir síðustu aldamót tóku þess-
ar jökultungur að hopa ört en nýverið varð vart við að
fremstu hlutar þeirra höfðu þykknað eilítið (Joaquin
Belart, munnleg heimild 2019).
Til þess að áætla flatarmáls- og rúmmálsbreyting-
ar Kvískerjajökla voru búin til stafræn yfirborðslíkön
(Digital Elevation Model, DEM) af jöklunum í há-
marksstöðu á litlu ísöld (LIA) og þau borin saman
við nákvæmt yfirborðslíkan af sama svæði frá árinu
2011, sem er gert eftir lidar-flugmæligögnum. Upp-
lausnin var 5x5 m/díl og lóðrétt nákvæmni um 0,5 m
(Tómas Jóhannesson o.fl, 2013). Efri hluti kortanna
var gerður þannig að yfirborðslíkaninu frá 2011 var
hliðrað lóðrétt. Við mat á hæðarbreytingum var stuðst
við samanburð á hæð við jökulröndina, nú og fyrri
ummerki. Hækkað landlíkan heldur sömu lögun yfir-
borðsins og á þekktum kortum (1905, 1945, 2011). Sú
aðferð hefur áður verið notuð til að endurgera yfirborð
fjölda jökla á Suðausturlandi (Snævarr Guðmundsson,
Hrafnhildur Hannesdóttir og Helgi Björnsson, 2012;
Hrafnhildur Hannesdóttir, 2014; Snævarr Guðmunds-
son, Helgi Björnsson og Finnur Pálsson, 2017). Við
gerð neðri hluta kortanna (neðan við núverandi jökul-
sporð) var stuðst við einfalt ísflæðilíkan (hluti af ESRI
ArcGIS hugbúnaði, Pellitero o.fl., 2016).
Niðurstöður flatarmálsmælinga benda til þess að
Kvískerjajöklar hafi minnkað úr ∼10 km2 frá því að
þeir voru í hámarksstöðu á litlu ísöld í 6.4 km2 árið
2011, þ.e. um 37%. Árlegt meðaltalshop telst því um
0.03 km2. Hopið var hins vegar mun hægara á árunum
fyrir 1930 en síðar. Á tímabilinu 1880–1930 (50 ár)
töpuðu jöklarnir ∼1 km2 að flatarmáli en frá 1930–
2011 (81 ár) 3 km2. Flatarmálsstap á fyrra tímabilinu
var <0.012 km2 a−1 að meðaltali en 0.039 km2 a−1 á
því síðara. Árið 2011 var ákomusvæðið (m.v. jafn-
vægislínu í 1100 m h.y.s.) 1,7 km2 en leysingar-
svæði 4,7 km2. Hlutfall ákomusvæðis af heildarflatar-
máli var 0.27. Þorvaldur Thoroddsen (1915) taldi að
snælína hafi verið í 1020 m hæð við lok 19. aldar. Þá
var ákomusvæði 3,5 km2 og 0,35 af heildarflatarmáli.
Hefur því safnsvæði á litlu ísöld verið talsvert stærra
og afkomulíkur bjartari en nú er.
Við áætlum rúmmálsrýrnun frá um 1880 til 2011
nærri 0.43 km3 að vatnsgildi. Það samsvarar að árleg
rúmmálsrýrnun væri að meðaltali 0.003 km3 að vatns-
gildi og meðaltalsleysing -0.4 m a−1 í vatnsgildi yfir
tímabilið 1880–2011. Áætlum við að rúmmálsrýrn-
un á fyrra tímabili hafi verið um 0.13 km3 a−1 en
0.3 km3 a−1 á því síðara. Meðaltalsleysing reynd-
ist -0.27 m a−1 frá 1880 til 1930 en -0.4 m a−1 frá
1930 til 2011. Til samanburðar reyndist rúmmálsrýrn-
un Kotárjökuls, í suðvesturhlíðum Öræfajökuls, vera
0.4 km3 eða 21% yfir tímabilið 1880–2011 (Snævarr
Guðmundsson o.fl., 2012). Meðaltalsleysing Breiða-
merkurjökuls var 0,58 km3 a−1 að vatnsgildi á tíma-
bilinu 1890–2010 eða -0,64 m a−1. Rúmmálsrýrnun
reyndist svipuð (Kvískerjajöklar 0.43 km3 en Kotár-
jökull 0.4 km3) en flatarmálsrýrnun Kvískerjajökla
1880–2011 er hins vegar 37% en Kotárjökuls um 21%
á svo til sama tímabili. Safnsvæði Kotárjökuls er bæði
stærra að flatarmáli og nær upp í meiri hæð (nær 1800
m) ásamt því að bera ís úr öskju Öræfajökuls. Safn-
svæði Kvískerjajökla er lægra en 1600 m og minna að
flatarmáli.
Þakkir Kvískerjabræðrum, Flosa, Sigurði, Helga og
Hálfdáni Björnssonum, eru þakkaðar margar fróð-
legar samræður um efni greinarinnar. Verkefnið var
styrkt af Kvískerjasjóði og vinum Vatnajökuls. Við
þökkum Tómasi Jóhannessyni og David Evans fyrir
yfirlestur og góð ráð.
JÖKULL No. 70, 2020 83