Jökull - 01.01.2020, Blaðsíða 94

Að fóstra jökul
ur og hlóð vörður sem fastmerki við jökulsporðana.
Af dagbókum hans er ljóst að hann heimsótti stað-
ina mörgum sinnum og fylgdi verkefninu mjög sam-
viskusamlega úr hlaði. Jöklana inn til landsins vitj-
aði hann oftast um sjálfur, en í einhverjum tilfellum
tóku bændur í leitum að sér að mæla stöðu sporðanna.
Mælingaskýrslur komu oftast í bréfum til Jóns og
fylgdi í mörgum tilvikum hóflegur reikningur frá við-
komandi mælingamanni fyrir ómakið (5.–7. mynd).
Skarphéðinn Gíslason (1895–1974) var ötull mæl-
ingamaður og á seinni hluta þess tímabils sem hann
sinnti þeim vitjaði hann um margar stikur (Brókar-
jökull, Birnudalsjökull, Eyvindstungnajökull, Skála-
fellsjökull, Heinabergsjökul og Fláajökull) og heim-
sótti suma mælistaði nokkrum sinnum á ári. Reikn-
ingar hans frá 4. áratug síðustu aldar hljóðuðu upp á
1 kr/klst (eða um 15 kr fyrir dagsverkið) og var það
gjaldið fyrir hann og einn hest. Samkvæmt útreikn-
ingum út frá verðlagsreiknivél Hagstofunnar samsvar-
ar 15 kr þess tíma tæplega 7000 kr nú á dögum. Má til
gamans geta þess að sjálfboðaliðar félagsins fá í dag
greiddan bensínstyrk upp á 7500 kr. Jón var gjarnan
hlaupastrákur fyrir landsbyggðarmenn ýmissa erinda
í höfuðborginni. Sumir mælingamenn leystu út laun-
in sín í bókum, tímaritum, tjöldum og öðrum búnaði
sem Jón sá um að kaupa. Bréfaskipti Jóns við einstaka
menn er efni í heilar bækur.
Í skýrslum eða bréfum mælingamanna, sem stund-
um birtust undir dálkunum Bréf til Jökuls í Jökli,
eru nákvæmar lýsingar á breytingum á jökulsporðum,
landslaginu framan þeirra, hvernig jökulsker stækka
eftir því sem jökullinn þynnist og hörfar, tilfærsla á
útföllum jökulánna, framhlaupum og jökulhlaupum,
snjóalögum og veðri. En í mörgum þeirra bar fleira á
góma og voru sumir bréfritarar giska ritfærir. Í bréf-
um þessum eru gjarnan nefnd tíðindi úr héraði og,
ekki síst, horfur um eyðingu byggðar eins í Norður-
Ísafjarðarsýslu. Er á engan hallað þó að Skarphéðinn
Gíslason á Vagnstöðum í Suðursveit sé nefndur fyrir
einstök afköst í bréfaskriftum. Meðal bréfritara voru
Guðmundur Guðjónsson (1910–1984) í Þaraláturs-
firði, Guðfinnur Jakobsson (1915–2005) í Reykjar-
firði á Hornströndum (8. mynd) og Hallgrímur Jóns-
son (1902–1988) á Dynjanda í Leirufirði en þeir tveir
síðastnefndu fluttu síðastir manna hvor úr sinni sveit.
Ekki er kunnugt um að bréf Jóns til mælingamanna
hafi varðveist. Það væri áhugavert fyrir sögu Jökla-
rannsóknafélagsins ef slík bréf leyndust einhvers stað-
ar í fórum afkomenda sporðamælingamanna.
5. mynd. Mælingaskýrsla Skarphéðins Gíslasonar á
Vagnsstöðum frá 1935 og reikningur fyrir sporða-
mælingu frá 1934. – Top: The measurement report
of Skarphéðinn Gíslason farmer at Vagnsstaðir since
1935. Below: Invoice for terminus measurements
carried out by Skarphéðinn Gíslason in 1934.
JÖKULL No. 70, 2020 91