Jökull - 01.01.2020, Blaðsíða 140

Sveakratern 1919 – Grímsvötn revisit 2019
This sparked the writing of a popular science article
(Sturkell et al., 2008). In this article all these pho-
tos are printed, some never published before. It is not
known which one of the two took the photographs.
Erik Ygberg at the Natural History Museum in Stock-
holm in 1937. Photographer unknown. – Erik Ygberg
í Sænska náttúruminjasafninu í Stokkhólmi árið 1937.
Grímsvötn 1919–2019
Þó svo að vitað hafi verið um eldstöðvar í miðjum
Vatnajökli um aldir og að nafnið Grímsvötn hafi ver-
ið vel þekkt, a.m.k. frá byrjun 17. aldar fram á fyrsta
hluta 19. aldar, fyrntist nafnið og í lok 19. aldar var
það gleymt. Ekki er útilokað að menn hafi kom-
ið í Grímsvötn fyrr á öldum en engar heimildir eru
um slíkt. Fyrsta ferðin sem vitað er um í Gríms-
vötn var um margt ævintýralegur leiðangur tveggja
ungra Svía, jarðfræðinemanna Erik Ygberg og Hakon
Wadell. Þeir fundu Grímsvötn 31. ágúst 1919. Jökla-
ferð þeirra hófst 27. ágúst. Leiðin lá upp Síðujökul,
þaðan í norður upp á ofanvert hjarnsvæði Tungnaár-
jökuls. Þá var tekin 90◦ beygja og haldið beint í aust-
ur yfir Háubungu. Þeir höfðu þrjá hesta sem drógu
sleða með farangrinum. Leiðin upp Síðujökul var
seinleg og erfið, m.a. var töluverð gjóska úr Kötlugos-
inu 1918 nálægt jafnvægislínunni og var sleðinn því
mjög þungur í drætti. Skyggni var ekki sem best aust-
an Háubungu, en skyndilega stoppaði fremsti hestur-
inn og vildi ekki lengra. Þá dró aðeins frá og þeir
sáu að þarna inni á miðjum Vatnajökli voru þeir stadd-
ir frammi á brún mikils dals með sléttum jökulbotni,
hömrum girtan að sunnan og vestan. Grímsvötn voru
fundin, en þeim var nafnið ókunnugt. Erik og Hakon
rannsökuðu svæðið daginn eftir, fóru niður í vötnin,
mældu svæðið lauslega og gerðu af því kortskyssu.
Þann 2. september, eftir tveggja daga árangurs-
ríka dvöl við Grímsvötn í góðu veðri, héldu Erik og
Hakon áfram austur á bóginn. Fljótlega þyngdi yfir
og skyggnið hvarf. Annar sat á fremsta hestinum og
hélt stefnu með áttavita en hinn sat á vagninum með
annan áttavita og leiðrétti stefnuna þegar þess þurfti
með. Eftir tveggja daga ferð voru þeir staddir norður
af Heinabergsjökli. Snjó kyngdi niður, færið var að
versna og heybirgðir á þrotum. Því tóku þeir stefn-
una til suðurs og komust með nokkru erfiði til byggða
niður Heinabergsjökul. Hluta farangursins urðu þeir
að skilja eftir vegna þess hve jökullinn var sprunginn
og erfiður yfirferðar.
Þeim Erik og Hakon var mjög vel tekið þegar þeir
komu til byggða. Þeir dvöldu á Hólmi á Mýrum og
hvíldust þar. Þann 18. september héldu þeir aftur á
jökul með Dagbjarti Eyjólfssyni bónda á Heinabergi
til að ná í það sem orðið hafði eftir af farangri á jökl-
inum. Á Heinabergsjökli skall á þá manndrápsveður.
Þeir hírðust matarlitlir með tjaldið vafið utan um sig í
tvo sólarhringa meðan fárviðrið geisaði. Loks komust
þeir til byggða þegar veðrinu slotaði, kalnir og illa til
reika. Er haft fyrir satt að Erik Ygberg hafi aldrei náð
aftur fullri heilsu eftir þessa hrakninga.
Fréttir af ferð þeirra og fundi hinnar miklu eld-
stöðvar í miðjum jöklinum birtust í Morgunblaðinu 9.
september 1919 og daginn eftir í Sænska dagblaðinu.
Þær vöktu mikla athygli. Við komuna til Stokkhólms
um haustið var þeim tekið sem hetjum. En fljótlega
kom fram gagnrýni og þeir taldir óábyrgir ævintýra-
menn. Sænskir jarðfræðingar sem framarlega stóðu
JÖKULL No. 70, 2020 137