Jökull - 01.01.2020, Blaðsíða 130

Jökulsá á Breiðamerkursandi
þá var í vinnslu. Ástæðan fyrir breytingum var skýr,
þjónustuhæfi bygginga gagnvart miklum fjölda gesta
er löngu sprungið. Því er brýn nauðsyn að fara í frek-
ari uppbyggingu. Ráðgert var að fara í umtalsverð-
ar framkvæmdir austan við núverandi byggingu við
Jökulsá, þar sem ferðaþjónustan er staðsett. Meðal
annars var ráðgert að slétta út stór plön fyrir bíla-
stæði og byggja gestastofu í farvegum Jökulsár. Í ljósi
þessa tók annar okkar (SG) sig til og dró saman þær
upplýsingar sem hér hafa verið gerð skil og kortlagði
svæðið í kringum Jökulsá. Þær niðurstöður voru síðan
kynntar fyrir þáverandi bæjarstjóra Sveitarfélagsins
Hornafjarðar og þjóðgarðsverði suðursvæðis í Vatna-
jökulsþjóðgarði. Í framhaldi þess var málið tekið fyr-
ir hjá svæðisráði suðursvæðis Vatnajökulsþjóðgarðs
og kynnt fyrir stjórn og hönnuðum og Vegagerðinni.
Niðurstöður urðu þær að meirihluta fannst vart rétt-
lætanlegt að fórna meira af farvegum Jökulsár undir
framkvæmdir í ljósi þess sögusviðs sem tengist Jök-
ulsá. Deiliskipulagi var síðan breytt og samþykkt
árið 2020. Í framtíðinni mun gestastofa ásamt tengdri
þjónustu við ferðamenn, verða reist á bakkanum aust-
an við farvegi Jökulsár. Munu farvegirnir vonandi fá
friðhelgi um sinn.
Abstract
The glacial river Jökulsá á Breiðamerkursandi drains
the Jökulsárlón tidal lagoon (27 km2), in Southeast
Iceland. Despite being the shortest glacial outlet
(0.6 km), it is among the most voluminous rivers in
Iceland, with an estimated average drainage of 250–
300 m3/s and has doubled its volume at peak runoff.
Until a bridge was established, this was one of Ice-
land’s most infamous river and for travellers, cruis-
ing on horseback, the greatest obstacle to cross on
the main road. The river began shaping its present
channel in the late 19th century but was not perma-
nently settled until the mid-20th century. Before that
it used to wander around the fan, occasionally in sev-
eral branches, or as a single heavy moving water. In
this paper we present a map of its known runoffs and
channels that were formed in the 19th and 20th cen-
turies. Few channels were digitized from old maps,
but several of those were identified and recorded by
the late Flosi Björnsson (1906–1993), a farmer from
the Kvísker, who guided travellers across the river be-
fore the bridge was built.
The Breiðamerkurjökull outlet glacier of Vatna-
jökull, Southeast Iceland, advanced ∼10–15 km dur-
ing the Little Ice Age. During the LIA advance the
wide fan shaped shore in front of Breiðamerkurjökull
gradually extended outward by >1 km, mainly due to
sediment deposition by the Jökulsá river and few other
temporal glacial river branches. At the turn of the 20th
century the outlet glacier started to retreat slowly and
in the 1930s terminal lakes were formed. With the for-
mation of the Jökulsárlón tidal lagoon river dumping
at the shore terminated and was replaced by a progres-
sive coastal erosion. Currently ∼0.9 km has eroded
off the coast since the 1930s. A 0.65 km wide strip
now remains between the coast and Jökulsárlón tidal
lagoon, where the Jökulsá river and the remains of its
former runway channels are located.
HEIMILDIR
Army Map Service (AMS) 1951. AMS C762. Sheet 6019
II Breiðamerkurjökull. Eftir loftmyndum 1945 og 1946.
1:50000. Washington DC, US Army Map service.
Björn Gunnlaugsson 1844. Uppdráttur Íslands á fjórum blöðum.
Eftir fyrirsögn Ólafs Nikolas Ólsen. Hið íslenska bókmennta-
félag 1844.
Boeckel, Tayo van 2015. Relating Subglacial Water Flow to
Surface Velocity Variations of Breiðamerkurjökull, Iceland.
Meistararitgerð, Jarðvísindadeild Háskóla Íslands, 71 bls.
Vefslóð: skemman.is.
Boulton, G. S., P. W. V. Harris og J. Jarvis 1982. Stratigraphy and
structure of a coastal sediment wedge of glacial origin infer-
red from sparker measurements in glacial Lake Jökulsárlón
in southeastern Iceland. Jökull 32, 37–48.
Boulton, G. S., Kjartan Thors and J. Jarvis 1988. Dispersal of
glacially derived sediment over part of the continental shelf
of south Iceland and the geometry of the resultant sediment
bodies. Marine Geology 83, 1–4, 193–223.
DGS 1905. Kálfafellsstaður – Hrolllaugseyjar/Reynivellir/Borg-
arhöfn, Sheets 97 SV/NV/-NA, year of measurement 1903,
1:50000. Copenhagen, Reykjavik, Danish General Staff.
Ebenezer Henderson 1957. Ferðabók – Frásagnir um ferðalög um
þvert og endilengt ísland árin 1814 og 1815 með vetursetu í
Reykjavík (skrifað 1818). Þýðing Snæbjörn Jónsson, 1957.
Reykjavík. Prentsmiðja Hafnarfjarðar.
Eggert Ólafsson og Bjarni Pálsson 1978. Ferðabók Eggerts Ólafs-
sonar og Bjarna Pálssonar um ferðir þeirra á Íslandi 1752–
1757, 1–2. bindi. Steindór Steindórsson frá Hlöðum íslensk-
aði árið 1942. Örn og Örlygur.
JÖKULL No. 70, 2020 127