Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2022, Blaðsíða 231

íslensk málrækt ætti að felast á næstu misserum til að tryggja stöðu íslensks máls
í íslensku samfélagi. Þessi stefnuyfirlýsing tekur bæði til forms tungumálsins og
notkunar og notkunarsviðs þess. Sjónarhornið er því nokkuð breitt og á heildina
litið má segja að Eiríkur reyni hér að halda sama jafnvægi og birtist annars staðar
í bókinni á milli annars vegar varðveislu ákveðinna grunnþátta íslenskunnar og
þeirrar tengingar við menningarlega arfleifð okkar sem hún veitir og hins vegar
hæfilegs umburðarlyndis gagnvart breytingum og ýmsum aðstæðubundnum blæ-
brigðum málsins. Þannig nefnir hann að þótt Íslendingar eigi að vera stoltir af
tungu sinni og sýna henni eðlilega umhyggju með því að virða hefðir hennar og
vanda sig við notkun hennar megi sú umhyggja ekki snúast upp í þjóðrembu eða
óþarfa íhaldssemi sem útiloki nauðsynlega nýsköpun og fjölbreytni. Um leið
þurfi að gæta þess að veita ungu fólki hlutdeild í málinu og tryggja að þeir útlend-
ingar sem vilja læra það geti gert það án þess að lítið sé gert úr tilburðum þeirra
eða sífellt gripið til ensku meðan á þeim lærdómi stendur. Erfitt er að segja annað
en að hér birtist á heildina litið hófsöm krafa um að íslensku máli séu sköpuð sem
lífvænlegust skilyrði og það verði einungis gert með því að tryggja að allir geti
notað málið í öllu daglegu lífi án þess að amast sé við stöku frávikum frá hinum
viðurkennda staðli.

3. Nokkur orð um notagildi
Alls konar íslenska er ekki síst áhugaverð í samhengi íslenskukennslu, og þá auð -
vitað einkum og sér í lagi málfræðikennslu. Nýlegar rannsóknir (Ásgrímur Angan -
týsson, Finnur Friðriksson og Sigurður Konráðsson 2018; Hanna Óladóttir 2017)
benda til þess að sú kennsla sé rækilega römmuð inn af misjafnlega með vitaðri
þörf skólakerfisins til að kenna „rétt“ mál og að það að vera „góður málnotandi“
felist fyrst og síðast í því að hafa góð tök á formlegu ritmáli, sem jafnframt sé
undirstaða hins viðurkennda málstaðals. Á sömu spýtu hangir að bæði nemendur
og kennarar kalla eftir breiðari nálgun enda efast báðir hóparnir um notagildi
þeirrar greiningarvinnu sem myndar uppistöðu málfræðikennslunnar og gengur
að verulegu leyti út á að greina rétt frá röngu, og þá sjaldan breytileiki í máli
kemur við sögu er það helst til að benda á að losna þurfi við hann.
Með bók Eiríks gefst kennurum og nemendum í bæði grunn- og framhalds-
skólum, og ekki síður í kennaradeildum háskóla, kjörið tækifæri til að gera um -
fjöllun sína og umræður um mál og málfræði fjölþættari en víðast virðist hafa
verið raunin hingað til. Hér ættu einkum þættirnir 50 í öðrum meginhluta bók-
arinnar að nýtast en sem fyrr segir er í hverjum þeirra tekinn fyrir einn „góð -
kunningi málfarslögreglunnar“. Flest atriðin sem fjallað er um í þeim ættu að vera
bæði nemendum og kennurum kunnug, þótt sum þeirra kunni að vera hálfgerð
forneskja í augum nemenda, enda hafa eflaust margir í þessum hópum mátt sitja
undir aðfinnslum og leiðréttingum vegna notkunar á því tilbrigði sem ekki telst
rétt hverju sinni. Þessir 50 þættir eru vitaskuld ekki tæmandi úttekt en ættu þó
hæglega að geta orðið kveikja að umfjöllun um ýmis önnur atriði, ekki síst atriði
sem nemendur þekkja sjálfir úr málfarslegu umhverfi sínu. Mestu skiptir þó sú
Ritdómar 231