Heima er bezt - 01.03.2006, Blaðsíða 40

j Hjálmarsson:
TrentCístín
og (gutenBerg
✓"TB fyrri öldum voru aðeins til skrifaðar
“ /1 bækur og er þá átt við að þær voru
I | handskrifaðar. Af þeim sökum
^íroru bækur fágætari og einnig
miklu dýrari en síðar varð. Prentlistin kom
ekki til sögunnar í Evrópu fyrr en undir lok
miðalda. Það gerðist þegar Jóhann Gutenberg
fann upp að prenta með lausum stöfum sem
raða mátti upp á nýtt fyrir hverja nýja blaðsíðu.
Rætur prentlistarinnar ná þó miklu lengra
aftur í tímann, því að það voru Kínverjar sem
fundu upp að prenta bækur með táknum eða
orðum, á síðustu öld fyrir Krist. Tækjabúnaður
þeirra við þessa iðju var þó harla frumstæður. Þeir
hjuggu stafatáknin í steintöflur og smurðu síðan
yfírborð þeirra með svörtum áburði og þrýstu að Jóhann
lokum ofan á hvítan pappír. Þannig prentuðu þeir
texta á eina síðu í einu og hjuggu síðan orð eða tákn á hverja
nýja síðu fyrir sig, þar til bókin var fullprentuð. Um svipað
leyti höfðu Kínverjar fundið upp að búa til pappír, en hann
var forsenda þess að prentlistin næði verulegri útbreiðslu.
Þessi gamla kínverska aðferð til að prenta bækur með því
að höggva í stein orð á heiiar blaðsíður í einu barst víða um
Austurlönd og var einkum notuð til að framleiða ýmislegt
smáprent eins og almanök, bænakver og þess háttar. En slíkar
bækur þóttu ekki merkilegar og miklu lakari en handskrifaðar
bækur.
Það má því segja að prentlistin væri kínversk uppfmning
sem þróaðist ýmislega í aldanna rás. Meðal annars byrjuðu
Kínverjar á 11. öld að nota lausa stafi sem þeir röðuðu upp
fyrir hverja síðu og upp úr því tók prenttækninni að fleygja
fram í löndum Austur-Asíu. Þessir lausu stafír voru í fyrstu
gerðir úr brenndunt leir, en síðar var farið að steypa þá úr
eir eða blýi. En ekki virðist þessi tækni hafa náð til Evrópu,
heldur sýnist hún hafa verið fundin upp þar án tengsla við
ijarlæg Austurlönd, enda sambandið þangað austur lítið sem
ekkert á þeirri tíð. Talið er að prentlistin hafí komið fram
í Þýskalandi laust fyrir miðja 15. öld eða um 1440. Menn
deildu lengi um það hver hefði i rauninni fyrstur fundió upp
að prenta með lausum stöfum, en brátt varð almennt
talið aó það hefði verið Jóhann Gutenberg frá
Mainz í Þýskalandi, þótt ýmsir aðrir væru á sama
tíma að glíma við þetta viðfangsefni. Honum
heppnaðist að steypa vel gerða bókstafi sem
hann skar út í endann á málmstöngum og
notaði þá síðan til að búa til steypumót.
Náði hann brátt svo mikilli leikni í þessu að
allt prentverk frá hans hendi sýnir vönduð
og hárnákvæm vinnubrögð sem og mikið
listfengi.
Um Jóhann Gutenberg, þennan bráðhaga
hugvitsmann, er fremur fátt kunnugt með
fullri vissu. Hann var í heiminn borinn árið
1397 í Mainz í Þýskalandi. Faðir hans starfaði
Gutenberg. sem gullsmiður og var fjölskyldan vel virt og
í allgóðum efnum. Forfeður hans höfðu verið
gullsmiðir í marga ættliði og fengist einnig við innsiglagerð
og myntsláttu. Sem ungur maður lærði Jóhann gullsmíði
og þótti snemma snjall og duglegur í þeirri grein. En vegna
deilna milli handverksmanna og ráðandi aðalsmanna í Mainz,
neyddist Jóhann sem og ýmsir ættingjar hans og félagar til
að flytjast brott. Atti hann síðan heima í Strassborg í meira
en áratug. Þar starfaði hann áfram við iðn sína jafnframt
því sem hann hélt áfram tilraunum sínum við að prenta
með lausum stöfum. í Strassborg barst það út við hvað hann
væri að fást og tóku þá fleiri að glíma við það sama. En í
Strassborg náði hann það langt að talið er að þar hafí hann
prentað ýmislegt, en engin bók eða annað prent frá hans
hendi hefur þó varðveist frá þeim ámm. Heim til Mainz sneri
hann síðan aftur árið 1444 og lauk þar við að prenta fyrstu
bókina sem fullvíst er að sé hans verk. Er það spádómabók
og eitthvert rifrildi af henni mun enn vera til.
Þegar hér var komið sögu hafði Jóhann náð svo góðum
tökum á prenttækninni að hann vildi setja á stofn stóra og
fullkomna prentsmiðju. En til þess þurfti hann fjármagn og
gekk því í félag við auðugan kaupmann, Jóhannes Fust að
nafni, og saman hófu þeir prentun og útgáfu bóka. Komu
allmörg og sérlega vel gerð verk frá þeirra hendi, en af því
136 Heimaerbezt