Heima er bezt - 01.11.2008, Blaðsíða 20

sé skilnaður besta lausnin, rétt eins og
hjá mannfólkinu.
En það er líka sameiginlegt fuglum
og mönnum, að þótt sambúðin endist þá
er faðemið ekki alltaf á hreinu. Breskur
fuglafræðingur, sem rannsakað hefur
lífið í fuglabjörgum, þar sem þéttbýli er
verulegt og næg tækifæri til skyndikynna,
komst að því með DNA-greiningu á
bjargbúum að allmörg slík tækifæri
em notuð.
I um 20.000 ára gömlu málverki í
helli við Miðjarðarhafsströnd Frakklands,
nærri Marseille, má sjá þrjá geirfugla,
þar sem tveir stinga saman neijum og
hinn þriðji stendur álengdar. Italskur
fomfræðingur heldur því fram að
þama megi líta kvenfugl að stofna til
framhjáhalds og kokkállinn fylgist
gramur með. (Ég sá einhverju sinni
mynd af þessu skiliríi og kom þar ekki
auga á nein merki um slíka lausung, en
það er önnur saga.)
En til em fuglar, þar sem framhjáhald
er hluti eðlilegs fjölskyldulífs. Blárindlar
em smáfuglar í Astralíu, í ætt við
músarrindil en litskrúðugri. Þeirhreiðra
sig yfírleitt í nánd við staðinn þar sem
þeir komu úr eggi, og blárindilshjón
em oftast náskyld, systkin, feðgin eða
mæðgin. Skyldleikanum fylgir sú hætta
að stofninn úrkynjist, en náttúran kemur
í veg fyrir það með því að bæði karl-
og kvenfúglar maka sig nær ævinlega
með framandi fuglum. Um varptímann
flakkar blárindilskarl víða og biðlar til
frúnna með því að flíka fjaðraskarti
sínu og á jafnvel til að koma með blóm
í nefínu. Hann kemst yfír allt að tíu
kerlur, yfirleitt ótmflaður, enda em
húsbændumir á þeim bæjum jafnan á
flakki í sömu erindagerðum. Líklegt
þykir að blárindilskerla hafí mök við allt
að sex karla, en sjaldnast bónda sinn,
en hann hjálpar til við mataröflun og
uppeldi unganna. „Hjá blárindlunum er
hjónabandið því lítið meira en félagslegt
hagkvæmniatriði,“ svo vitnað sé í David
Attenborough. (Lífshættir fugla, bls.
216.)
Þótt meginreglan sé sú að móðirin
annist ungana ein eöa með bónda sínum,
em ýmis dæmi um hiö gagnstæða, að
faðirinn liggi einn á hreiðrinu og sjái um
eldi unganna. Kívífuglar em allstórir,
ófleygir fuglar sem lifa á Nýja-Sjálandi.
Samheldni hettutrönu-
hjóna (Grus antigone)
er við hrugðið. Hér má
sjá par í tilhugalífi.
Kvenfuglinn verpur einu
eggi, sem er stærra, miðað
við stærð móðurinnar, en
egg nokkurs annars fugls.
Karlinn liggur svo á egginu.
Utungunin tekur allt að 80
daga, sem er með því lengsta
sem þekkist hjá fuglum.
Samt verpur kerlan stundum
öðm eggi eftir að unginn
er skrióinn úr því fyrsta,
tekur þá aö sér ungann en
lætur karl sinn sem fyrr
um að liggja á hreiðrinu.
Þyrnijóki (Jacana spinosa)
er í Jamaíku kallaður
„jesúfugl"þvi hann virðist
ganga á vatni.
Runntítla (Prunella modularis)
nartar í gotrauf kvenfugls fyrir
mökun.
Ungamir éta ekki fyrstu sex dagana en
leita sjálfír að fæðu eftir það.
Hjá óðinshana, sem er varpfugl nyrst
í Evrópu, Asíu og Norður-Ameríku,
meðal annars hérlendis, hafa kynin
að nokkru skipt um hlutverk. Karlinn
er minni og dauflitari en kvenfuglinn,
sem helgar sér óðal undir hreiður, hefur
frumkvæði um makaval og ver karl sinn
svo ágengni annarra kvenfugla. Karlinn
sér að mestu um gerð hreiðursins, sem
kerla hans verpur síðan fjómm eggjum í.
Þar með er framlagi hennar til viðhalds
tegundarinnar yfírleitt
lokið að sinni. Hinar
þróttmestu ná sér þó
stöku sinnum í annan
karl og endurtaka
ævintýrið. En strax
að loknu varpi fljúga
frúmar út á sjó og snúa
ekki til varpstöðvanna
fyrr en á næsta ári, en
láta bændur sína eina
um að liggja á eggjum
og koma ungunum upp.
Sama er að segja um
þórshana og freyshana,
frændur óðinshanans.
Þegar skortur er á
fuglum annars kynsins,
taka einhverjir af hinu
kyninu stundum upp
samkynhneigt samlíf.
500 Heima er bezt