Heima er bezt


Heima er bezt - 01.11.2008, Blaðsíða 19

Heima er bezt - 01.11.2008, Blaðsíða 19
Lauslæti Það virðist vera meginregla meðal fugla - og sjálfsagt víðar - að tengslin á milli foreldranna eru því nánari sem þeir leggja meiri orku í að koma upp ungviðinu. Þarf því engan að undra að lauslátastir allra fugla eru þeir sem láta öðrum fuglum eftir allt uppeldið. Frægastur og best rannsakaður þessara hreiðursníkla er eflaust evrópski gaukurinn, sem laumar eggjum sínum í hreiður ýmissa smáfugla - einu í hvert - og sinnir þeim síðan ekkert. Fyrsta eðlishvöt gauksungans er svo að velta öllum eggjum og ungum fósturforeldranna úr hreiðrinu, enda leyfir ekki af að þau geti sinnt þessum matgíruga, óboðna gesti. I kynlífi gaukanna ríkir alger ringulreið, þar sem kerlumar makast við þann karl sem næstur er hverju sinni. Fljá runntítlu, litlum spörfugli í Evrópu, sem hefur sést hérlendis en verpur hér ekki, hafa fræðimenn greint einskonar „kommúnulífþar sem nokkrir karlar og álika margar kerlur búa saman og sinna saman eggjum og ungum. Sjálfsagt gerist eitthvað svipað hjá fleiri tegundum fugla. Einkvæni Oft, en þó ekki alltaf, byggist einkvæni meðal fugla á því að þörf er framlags beggja foreldra við að ala ungana, og oft hjálpast faðir og móðir að við að koma upp hreiðri og liggja á því. Auk þess þurfa ýmsir íuglar að verja ákveðið heimasvæði eða óðal fyrir öðrum fuglum sömu tegundar - og stundum auk þess fyrir ránfuglum og öðram ræningjum - en á óðalinu fá fuglarnir viðurværi sitt, af gróðri eóa dýrum. Oft kemur í hlut heimilisföðurins að verja það. Þegar ungarnir eru komnir upp - og hjá sumum fuglum mun fyrr - skiljast leiðir foreldranna yfirleitt, að minnsta kosti fram að næsta varptíma. Það virðist engan veginn meginregla að sama parið taki saman ár eftir ár. Merktir villtir fuglar sumra tegunda tengjast í nokkur ár, stundum ævilangt, en hjá öðrum eru árleg makaskipti algengari. Hjá fuglum sem lilá í íjölkvæni eða fjölveri ellegar við verulegt lauslæti era tengsl maka sjaldan varanleg. Margir sjófuglar virðast makast ævilangt, eða meðan bæði hjónin lifa. Kerla gauks (Cuculus canorus) fjarlœgir egg sefsöngvara áður en hún kemur eigin eggifyrir í hreiðrinu Gauksunginn, nýskriðinn úr eggi, veltir síðasta eggi sefsöngvarans fyrir horð. Rannsóknir á merktum albatrosum, fýlum, skrofum og sæsvölum bendir til að skilnaður sé þar fátíður; þessir fuglar munu yfirleitt vera tryggir maka sínum. Gæsir og svanir virðast líka trygglynd, þótt samlíf þeirra hafi einkum verið skoðað hjá tömdum fuglum eða í dýragörðum. Líklegt þykir að emir makist til lífstíðar, en það hefur þó ekki verið kannað, Fáir fuglar sýna maka sínum meiri alúð en hettutranan, ekki aðeins um varptímann heldur allt árið. Þetta er háfættur og hávaxinn fugl, um hálfur annar metri á hæð, og lifir í sunnanverðri Asíu, auk þess sem lítill stofn hefur nýlega fundist í Astralíu. Karl- og kvenfugl tengjast ævilöngum böndum, og samheldni hjónanna er við brugðið, þannig að sjaldan sést annað án þess að hitt sé í nánd. Aðrar trönur á þessum slóðum - og raunar víðar - era margar í útrýmingar- hættu, þar sem menn veiða þær og leggja búsvæði þeirra undir landbúnað, en hettutranan nýtur friðhelgi sem ímynd hjúskapartryggðar, enda sjást fuglarnir oft spígspora örskammt frá bændum að vinnu við hrísakra. En hjá þeim meirihluta fugla, þar sem pörin era aðeins saman lítinn hluta árs, er trygglyndið sjálfsagt háð því að fúglamir kannist við útlit fyrri maka og láti sér vel líka. Bæklaðir fuglar eiga fárra kosta völ. Þýskur fuglafræðingur fylgdist um 1940 með sandlóum, sem jafnan eru tryggar maka sínum. Hann tók eftir tveimur fuglum, sem misst höfðu annan fótinn við slys eða ágang rándýra, og báðir urðu að þola höfnun eða skilnað. En bækluðu sandlóurnar voru sín af hvoru kyni og tóku upp sambúð og komu á legg (raunar tvo leggi) heilbrigðum ungum. Af 37.000 merktum aðalsmörgæsum á Crozierhöfða á Rosseyju hjá Suðurskauts- landi tóku 44% ungra varpfugla saman við nýjan maka þegar bæði hjón frá fyrri varptíð snera til sömu varpstöðva, en aðeins 16% eldri fugla. Rannsóknir á ritu og fleiri máva- tegundum sýna að kvenfugl sem heldur tryggð við maka sinn verpur fyrr, eignast fleiri egg og gengur betur að koma upp ungununt en kerla sem er að byrja búskap með nýjum karli. Svo er að sjá sem nýtt „hjónaband“ kalli á ákveðna aðlögun sem dragi úr velgengninni fyrsta búskaparárið. Þó sést því haldið fram að ekki gangi samlífið alltaf upp hjá fúglunum og þá Heima er bezt 499

x

Heima er bezt

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Heima er bezt
https://timarit.is/publication/380

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.