Heima er bezt - 01.08.2009, Side 28

Freyja Jónsdóttir
Fuglar
Kjóinn er af ætt máva og
með líkt vaxtarlag. Fuglar
sem teljast til mávaættar,
eru flestir miðlungsstórir eða
stórir, með mikið fiður. Þeir eru
sundfuglar með sundfit á milli tánna
en afturtá er lítil. Nefið er lengra en
á mávum, svart og sívalara. Fram
að nösum er nefið þakið mjúkri
húð og fremst er það bogið líkt
og á ránfuglum. Stélið er breitt
og bogið fyrir endann. Vængir
langir, oddhvassir og fremsta
handflugíjöðrin er lengst. Stærð
fuglsins er 45 cm og þyngd 330
til 500 g.
Tvö litarafbrigði eru ráðandi hjá kjóum. Annað dökkt en
hitt skjótt, þá er fuglinn ljós á bringu og kviði með dökkbrúna
hettu og Ijósan hnakka. Lithimnan er brún. Ungfuglar eru
breytilegir á lit, allt frá því að vera ljósbrúnir til mun dekkri
litar. Þeir eru með ryðgulum Ijaðrajöðrum, mógráir að neðan
með mósvörtum þverrákum. Fætur eru blýgráir. Kjóanum er
oft ruglað saman við ískjóa eða ijallakjóa og þá sérstaklega
ungfuglinum. ískjóar sjást hér helst í maí en þeir verpa mest
í Norður-Ameríku og á eyjunum þar norður af og nyrst í
Síberíu. Fjallakjóar sjást einnig nokkuð oft hér á landi. Þeir
verpa nyrst á túndrusvæðunum allt í kringum hnöttinn.
Kjóar hafa margbreytileg hljóð og er oft talað um vætukjóa,
þegar fuglinn vælir fyrir rigningu. Til sveita þóttu þeir
spádómsfúglar góðir, sérstaklega um heyannatímann.
Þeir reka upp snögg og hvell hljóð þegar þeim finnst sér
ógnað, ef einhver nálgast hreiðrið óþarflega mikið. Þá renna
þeir sér yfír óboma gesti af mikilli grimmd og lemja með
vængjunum.
Kjói etur allt sem hann nær í, eins og smáfiska og síli,
einnig er hann drjúgur við að neyða aðra sjófúgla, einkum
ritur og kríur, til að sleppa veiðinni eða láta þá æla upp
matnum. Þeir eta einnig gróður og um varptímann eru þeir
vargar í hreiðrum annarra fugla, eta bæði egg og unga og
smærri fugla. Af þessu em þeir ekki vel liðnir í grennd við
varpstöðvar.
Kjóar em farfúglar.
Þeir fyrstu koma síðast í
apríl eða í byrjun maí. Um
miðjan maí fara kjóar að
huga að varpstöðvunum
og jafnframt þreyta þeir
mikið biðilsflug með
mikilli fimi og dansi á
jörðu niðri. Þeir verpa
bæði við sjó og inni í
landi á víðlendum mýrum
og þá helst við vötn eða
tjarnir. Hreiðurgerð er
ekki vönduð, stór bolli
í þúfnakolli sem fúglinn
bælir ofan í grasið.
Stundum eru í botni holunnar laufblöð og sina en oftast
ekki neitt.
Eggin era oftast tvö en stundum þrjú, mjög breytileg á
litinn en oftast dökkmógræn með dökkmórauðum blettum. I
bókinni íslenskir fuglar, eftir Ævar Petersen, segir að eggin
séu að lengd 5,9 cm og breidd 4,2 cm. Ungamir verða
ekki sjálfbjarga fyrr en eftir 6-7 vikur og verður móðirin
að mata þá allan þann tíma. I bók Bjama Sæmundssonar,
Fuglarnir, segir:
„ . . . þegar þeir eru loksins sjálfbjarga seint í ágúst eða
snemma í september, yfírgefa foreldramir þá, fara til sjávar og
svo af landi burt, en ungarnir doka við fram til septemberloka
og fara úr því sömu leið til suðlægra landa. Einstaka fugl
verður þó stundum eftir yfír allan veturinn.“
Kjóar eru ekki hópsálir og helst vilja þeir hafa sína
mýri í friði fyrir öðmm kjóum og öllu öðru lífi, á meðan
þeir em að klekja eggjunum út og koma ungunum á legg.
Kjóar gera lítið af því að sitja á landi utan útungunartíma,
þeir hvíla sig á næsta vatni eða sjó en synda lítið.
Þegar tekur að halla sumri fer kjóum að fækka og síðustu
fuglamir fara fyrst í september til vetrarstöðvanna við Suður-
Afríku.
316 Heima er bezt