Heima er bezt - 01.08.2009, Page 61

Stefán Jónsson
Vetur í eyjum
Sólin klár á hveli heiða
hvarma gljár við baugunum,
á sér hár hún er að greiða
upp úr bárulaugunum.
Sig. Breiófjörð.
ÞETTAfagra stef eftir Sigurð Breiðijörð, lýsir kvöldfegurð við
Breiðaijörð, en þar er hún ógleymanleg. Á kyrrum vorkvöldum er
unaðslegt „út við eyjar blár“. Eyjamar á Breiðafírði eru dreifðar
um allan ijörðinn imianverðan, en skiptast þó aðallega í tvær
þyrpingar eða hópa, sem nefnast Vestureyjar og Suðureyjar.
- Sextíu og sjö eyjar munu hafa verið í byggð þegar best
var og í suraum eyjum margbýli eins og t. d. í Bjameyjum,
Höskuldsey og Skáleyjum.
I Breiðaijarðareyjum hefur jafnan verið mikil búsæld og
hlunnindi, svo sem selveiði, dúntekja, íuglatekja og útræði á
meðan fískisælt var á Breiðafirði. Um vor og sumartíma er
mikið líf í eyjunum. Um varptímann má segja, að eyjamar
séu friðhelgar. Enginn leyfir sér að stíga að óþörfu á land í
annarra eyjum. Það getur styggt æðarfuglinn og spillt varpinu.
Segja nrá að æðarfuglinn í hverri eyju sé eins og búfé bænda á
landjörðum. Svipuð tala hreiðra er í hverri eyju vor effir vor, ef
ekkert sérstakt hendir, sem áhrif'hefur á fjölgun eða fækkun.
Á meðan eyjamar voru fjölbyggðar, var um heyannatímann
fólkinu dreift við heyskapinn í úteyjum, þegar lokið var túnaslætti
í heimaeyjum. Mátti þá sjá tjöld og galta í hverri slægnaey.
Minnstu hólmamir voru oft ekki slegnir, heldur beittir að haustinu.
Sumum byggðum eyjum fylgdu og fylgir enn - mikill ijöldi
óbyggðra eyja, hólma og dranga. Látmm í Vestureyjum fylgja
t. d. um 30 eyjar og hólmar með grasi, sem sjór fellur ekki
yfír Auk þess er mikill fjöldi skerja og flúða, sem upp koma
um fjöru, og má um ijöm vel gera sér hugmynd um, hvemig
landslagi var háttað áður en Breiðaijörður seig í sjó. - Svona
er fegurð, fijósemi, ijör og líf í Breiðaijarðareyjum um vor,
sumar og haust, en mikil breyting verður á öllu er vetrarharka
leggst yfir ijörðinn. - Þá er eins og allt yndi eyjanna helfrjósi og
innilokun og einangmn kemur í stað ólgandi lífs og sólblikandi
sunda. Sigling um fjörðinn verður hættuleg vegna ísreks, og
oft leggur innfirði, svo sem Hvammsijörð og Gilsijörð og
íshella og ísrek lokar öllunr venjulegum siglingaleiðum, svo
vikum skiptir. Er þá hvorki bátfært eða á ísum gangandi. Em
þá allar samgöngur lokaðar milli eyja innbyrðis og milli lands
og eyja.
Hér á eftir vil ég rekja nokkrar sagnir frá Breiða firði, þegar
„vetur er í eyjum”. Fyrstu söguna nefni ég:
Gamli bærinn á Reykhólum.
ísrek á höfninni í Stykkishólmi
i rúman aldaríjórðung, sem ég átti heima í Stykkishólmi,
kom aldrei reglulega harður vetur, en þó lagð oft innfírði og
eyjasund, svo að ísrek var á skipaleiðum. Þegar Hvammsfjörð
leggur og eyjasundin í mynni Hvammsijarðar, verður oft
mikið ísrek út um Röstina og önnur eyjasund, þegar frostið
linast, einkum þegar vindur er á austan. Kemur þá fyrir
að höfnin í Stykkishólmi fyllist allt í einu af rekís, svo að
engum báti er fært út eða inn á höíhina. Þjappast ísrekið svo
saman í höfninni, að vel má ganga um hana á jökunum, eins
og á samfelldum ís. Reyndist þetta of mikil freisting fyrir
strákana í Stykkishólmi, sem töldu það spennandi íþrótt að
hlaupa jaka af jaka og vita hyldýpið undir, og mikla áhættu,
ef hlaupið mistækist. En þótt drengjunum fyndist þetta
góð skemmtun, þá urðu foreldrar slegnir ótta og óskuðu
þess að rekísinn hyrft sem fyrst. Engar áminningar dugðu.
Foreldrar lögðu þó blátt bann við því að strákamir stunduðu
jakahlaup, og kennaramir í skólanum bentu á hættuna, og
báðu drengina að varast þennan leik. En sem sagt. Engar
áminningar dugðu. En þá kom nokkuð fyrir, sem reyndist
lærdómsríkt, svo að jakahlaupin hættu skyndilega í það
skiptið, enda fór þá líka rekísinn sína leið.
Tveir 12 ára drengir, sem mikið stunduðujakahlaup, hættu
sér alltaf lengra og lengra út, þar sem jakamir vom gisnari. Þeir
vom loks komnir út á allstóran jaka, sem bar þá báða vel, en
þeir gættu þess ekki að jakinn lónaði með þá ffá jakahrönninni.
Vindur stóð af landi og þama sigldu þessir ungu garpar hraðbyri
til hafs.
Nú varð uppi fótur og fit í kauptúninu. Drengimir á jakanum
Heima er bezt 349