Heima er bezt - 01.08.2009, Blaðsíða 63

sléttu, hvar hyllir undir tröll, sem bráðum kemur nær, eins
og brautin væri greið; það boli var, sem þversum á herðum
Grettis reið.“
Þá kemur hér að lokum saga, sem heitir:
Helga ísaksdóttir
Saga þessi er sönn og em um 170 - 180 ár síðan hún gerðist.
Sagan er skráð í Sögusafni Isafoldar, en hún hefur líka lifað á
vömm fólks við Breiðafjörð, allt ffam á síðustu áratugi.
Um 1920 kunni gamalt fólk í Stykkishólmi söguna, og af því
fólki lærði ég hana áður en ég las hana í Sögusafhi ísafoldar.
Endursegi ég söguna hér að mestu eins og hún er skráð, en að
nokkm eftir minni, eins og mér var sögð hún, er ég fluttist til
Breiðafjarðar um 1920.
A þeim ámm sem sagan gerðist bjó Magnús sýslumaður
Ketilsson í Búðardal á Skarðsströnd, en hafði heyskap í Olafseyjum
og fleiri Skarðseyjum. Hann setti heyið saman í Olafseyjum
og flutti svo skepnur út í eyjamar á haustin, sem fóðra átti á
heyjunum og jafnffamt flutti hann fólk út í eyjamar til að hirða
gripina.
Eitt haustið flutti sýslumaður þrjú hjú sín út í eyjamar. Einn
ungan mann og tvær ungar stúlkur. Helga Isaksdóttir hét sú
stúlkan, sem átti að verða ráðskona. Var hún eins konar húsbóndi
á heimilinu. Hin stúlkan hét Hólmffíður, en pilturinn hét Einar.
Bát höfðu þau hjá sér í eyjunum. Nautgripimir í eyjunum þetta
haust vom 9, en sumir segja 11. Nokkrir nefna 15 fjár.
Næstu byggðar eyjar vom Rauðseyjar. (Þær eru nú í eyði.)
Þar bjó bóndi, er Einar hét Ólafsson. Var hann stórbóndi á sinni
tíð og mikill heiðursmaður. Einn af húskörlum Einars bónda
í Rauðseyjum hét Halldór Ólafsson. Hólmfríði í Ólafsey leist
vel á Halldór þennan, og vildi fyrir alla muni ná fundi hans
um veturinn. Einar nautahirðir vildi líka gjaman komast út í
Rauðseyjar, þegar líða tók á veturinn, af því að hann var orðinn
tóbakslaus, en það vissi hann, að til myndi vera í Rauðseyjum,
því að þar voru nægðir af öllu.
Svo er að sjá sem Helga hafi ekki viljað leyfa þeim hjúum
að fara út í Rauðseyjar, en hún var ráðskona, eins og fyrr segir,
og átti að stjóma heimilinu. Þau Einar og Hólmfríður tóku nú
ráð sín saman, hvemig þau gætu neytt Helgu til að veita þeim
fararleyfi.
Sagt er að Einar hafi fýrst viljandi brotið heynálina og þá
einu reku, er til var, og vildi fara með þetta út í Rauðseyjar
til aðgerðar. Ekki þótti Helgu þetta næg ástæða. Henni þótti
þetta ekki nógu brýnt erindi um hávetur. Þá tóku þau hjúin það
ráð að drepa eldinn. Vom engin tæki í eyjunum til eldkveikju.
Buðust þau Einar og Hólmffíður nú til að sækja eldinn út í
Rauðseyjar. Lögðu þau af stað á öskudaginn í góðu veðri og
lentu í Rauðseyjum um kvöldið og sögðu erindi sín. Helga varð
ein effir í Ólafseyjum.
Um nóttina rak á stórhríð. Hélst hríðarveðrið á sjöundu viku.
Aldrei varð heldur á sjó komist vegna ísreks, en þó varð ekki gengt
milli eyja. Sátu þau Einar og Hólmfríður veðurteppt í Rauðseyjum
allan þennan tíma. Sagt er að Einar bónda í Rauðseyjum hafi
gmnað að allt væri ekki með felldu um ferðir þeirra Hólmfríðar
og Einars og hafi hann oft veitt þeim þungar ávítur lyrir tiltæki
þeirra. Þótti þeim hart undir að búa.
Eftir sex vikur rúmar, fór ísinn að leysa sundur, svo að bátfært
varð milli eyja. Réðst þá Einar til ferðar á vel mönnuðum báti.
Vom þau með í förinni Hólmffíður og Einar. Hafði Einar bóndi
í Rauðseyjum með sér alls konar sælgæti, til að gæða Helgu
á, ef hún væri lifandi.
En nú víkur sögunni til Helgu. Henni brá, er hríðina gerði
og ísalögin. Hún var einmana á umflotnu landi, langt ffá öllum
mannabyggðum, og gat hvorki matreitt sér við eld, bita eða
sopa, né kveikt Ijós á kvöldum eða á nóttum. Þar við bættist sú
þraut að vanta bæði heynál og reku. Varð hún að reyta heyið
með tómum höndunum fyrir gripina og sækja vatn handa þeim
í stórhríðum. Það jók líka á erfiðleikana að hafa enga reku til að
moka með fjósið og snjó frá húsum. Hún lét þó eigi hugfallast.
Strax morguninn eftir að þau Einar og Hólmffíður höfðu yfirgefið
hana, fór hún að gefa nautgripunum og ljúka við önnur útiverk.
Hafði hún ekki lokið því fýrr en komið var að náttmálum. Svona
hélt hún áffam allan tímann og ofl var hún nær því að þrotum
komin af þreytu, næturvökum og leiðindum.
Einhvem dag, þegar aðeins birti upp hríðina, þóttist hún sjá
mann koma gangandi á ísnum ffá Hóley, en hún er skammt fyrir
ffaman Bæjareyna. Virtist henni þessi maður stefna ofanvert á
eyna og benda henni að koma, en hún skeytti því engu af því að
hún þóttist vita, að þetta gæti ekki verið mennskur maður. Virtist
henni maðurinn hverfa undir eyna. Ekki er ólíklegt, að Helga
hafi þá verið farin að sjá ofsjónir, lémagna af næturvökum og
þreytu. Hafði hún líka heyrt áður, að maður hefði verið heygður
í svoneíhdum Andrahaus á eynni ekki löngu áður. Stóð þessi
mannsmynd Helgu fyrir hugskotssjónum eftir þetta, einkum er
dimma tók á kvöldum og um nætur eftir að hún var háttuð.
Þegar ísinn tók að greiðast í sundur, horfói Helga á hveijum degi
út til Rauðseyja og loksins kom hún einn daginn auga á bát, sem
var á leið til hennar. Þóttist hún þá vita að þetta væm Rauðseyingar.
Varð hún fegnari en ffá megi segja. Gekk hún niður til sjávar,
er báturinn lenti. Kallaði Einar bóndi þá til hennar og mælti:
„Lifandi ertu þó, Helga.“
„Já fýrir guðs náð, en ekki manna,“ svaraði Helga.
„Veistu hvaða dagur er í dag?“
„Já, það er skírdagur,“ svaraði Helga. Einari bónda þótti það
furðulegt, að Helga skyldi vera lifandi og ótmfluð eflir allan þennan
erfiða og langa tíma. Allar skepnumar vora vel útlítandi.
Um vorið, er Magnús sýslumaður heyrði söguna af hjúum sínum,
lofaði hann mjög dugnað Helgu, en sagði þeim Hólmfríði og
Einari upp vistinni. Ekki náði Hólmfríður i Halldór í Rauðseyjum,
því að hann vildi ekki við henni líta eftir þessa ólánsför hennar.
Bæði giftust þessi hjú og vora búsett þama á Skarðsströndinni,
en þóttu lánlítil.
Sýslumaður gaf Helgu ísaksdóttur góð klæði og vildi á allan
hátt gera hlut hennar sem bestan, en hún hafði enga ánægju af
góðum klæðnaði eða skarti, því að eftir þrautimar í Olafseyjum
naut hún sín aldrei, en varð mjög einræn og fáskiptin. Hún dó á
Skarði hjá Skúla sýslumanni syni Magnúsar Ketilssonar.
Eftir þetta var vetrarfólk í Olafseyjum jafnan látið vera þar
bátlaust.
Heima er bezt 351