Læknaneminn - 01.11.1969, Qupperneq 28

26
LÆKN ANEMINN
PÁLMI FRÍMANNSSON, stud. med.:
Misnotkun ávana- og fíknilyfja
Inngangur.
Misnotkun ávana- og fíknilyfja
er yfirgripsmikið efni og kemur m.
a. inn á svið lyf jafræði og annarra
greina læknisfræði, auk sálfræði
og þjóðfélagsfræði. Það er ætlun
mín, að ræða hér einkum þá hlið
málsins, sem snýr að læknum, en
fara þó ekki náið út í lyfjafræði-
lega verkun lyfjanna og minnast
aðeins á þau ávana- og fíknilyf,
sem læknar ávísa sjúklingum sín-
um.
Ég hef ekki grandskoðað íslenzk
læknisfræðitímarit. Mér er þó nær
að halda, að þetta efni hafi ekki
verið rætt mikið þar. Reyndar hef
ég lesið þrjár greinar í Lækna-
blaðinu frá 1964 (1, 2, 3). Síðan
þá hefur margt breytzt varðandi
notkun þessara lyfja, og nú virð-
ist ærin ástæða til að taka málið
upp að nýju. Ekki er þó hægt að
segja, að misnotkun þessara lyf ja
sé stórkostlegt vandamál. Hér á
íslandi mun svartamarkaðssala á
lyfjum vera næsta lítil, en mis-
notkun er engu að síður töluverð.
Megnið af þeim lyfjum, sem eru
misnotuð hér, eru því keypt í
lyfjaverzlunum samkvæmt lyf-
seðli. Það er því nær eingöngu í
höndum læknanna sjálfra að ráða
bót á þessu.
Áður en lengra er haldið, er rétt
að útskýra nokkur helztu orð og
hugtök, sem verða notuð hér, en
þau hef ég flest úr fyrirlestrum
dr. Þorkels Jóhannessonar, pró-
fessors.
Ávana- og fíknilyf eru lyf, sem
verka á miðtaugakerfið þann-
ig, að við áframhaldandi töku
þeirra um hríð eða til lengdar geta
menn hneigzt til eða vanizt á að
nota þau svo óhæfilega. að heilsu
þeirra eða heill annarra er stefnt
í hættu eða sjúkleg fíkn myndast
í lyfið.
Orðin ávani (habituation) og
fíkn (addiction, euphomania) eru
naumast skýrt aðgreinanleg, enda
eru enskumælandi menn farnir að
nota eitt orð í stað beggja, „depen-
dence“. Ég mun þó nota hér orðin
ávani og fíkn, þar sem þau gefa
nokkru meiri upplýsingar en eitt
orð. Með ávana er átt við það fyr-
irbæri, þegar einhver maður hef-
ur notað tiltekið lyf um nokkurn
tíma og finnur sálræna þörf fyrir
að halda notkuninni áfram. Með
fíkn er átt við ómótstæðilega löng-
un til að neyta lyfsins, og svífast
menn þá einatt einskis til að kom-
ast yfir það. Oft er þá líka um að
ræða svokallaðan líkamlegan á-
vana, sem felst í því, að líkamleg
óþægindi koma fram, ef hætt er að
taka lyfið eða neyzla þess minnk-
uð. Þessi óþægindi nefnast frá-
hvarfseinkenni (abstinence sym-
ptoms), og geta þau jafnvel orð-
ið lífshættuleg. Fráhvarfsein-
kenni geta einnig komið fram, þó
að skammtarnir séu ekki minnk-
aðir. Þetta stafar af því, að
líkaminn myndar pol (toler-
ance) gegn verkunum lyfs-
ins. Fæst þá minni verkun af