Læknaneminn - 01.11.1969, Síða 31

LÆKNANEMINN
21
sömu skömmtum, og hún varir
einnig skemur. Enda er eitt
gleggsta einkenni um fíknimynd-
un, að neytandinn tekur lyfið oft-
ar en áður og tekur stærri
skammta í einu. Oft er hægt að
eyða fráhvarfseinkennum með
öðru lyfi, skyldu því, sem neyt-
andinn var vanur að taka. Er þá
sagt, að krossþol sé milli efnanna.
Ávana- og fíknilyf eru ráðlögð í
margs konar lækningalegum til-
gangi. Misnotendurnir sækjast þó
yfirleitt alltaf eftir því sama, en
það er vellíðan eða vtma (eu-
phoria), sem notkun þessara lyfja
hefur að jafnaði í för með sér.
Verður það að teljast aukaverkun,
sem yfirleitt dregur úr notagildi
lyfjanna. Mörg þessara lyfja gefa
þó litla sem enga vímu í þeim
skömmtum, sem læknirinn ráð-
leggur og ætlast til, að séu teknir.
En því miður fara sjúklingarnir
ekki alltaf eftir því. Sumir þeirra
taka þá stærri skammta en ætlazt
var til og fá þar af leiðandi einatt
ávana eða fíkn í lyfið.
Eins og ég hef áður sagt, mun
svartamarkaðssala á lyfjum vera
mjög lítil hér á fslandi, enda þótt
hún sé víða erlendis óviðráðanlegt
vandamál. Njótum við hér senni-
lega fámennis okkar, því svarta-
markaðssali þarf að hafa talsvert
stóran hóp viðskiptamanna til
þess, að hann telji borga sig að
taka áhættuna. Svo stór hópur
lyfjamisnotenda mundi tæpast
geta leynzt hér.
Venjulega er auðvelt fyrir mis-
notendur að verða sér úti um lyf
með því að leita til fleiri lækna,
en hver um sig telur fyllilega
óhætt að ávísa smáskammti af
viðkomandi lyfi. Eg er sannfærð-
ur um, að hægt væri að bæta á-
standið verulega, ef læknar sýndu
meiri gætni eða kannski öllu held-
ur tortryggni í garð einstakra
lyfja og einstakra neytenda. Því
miður veldur skortur á upplýsing-
um miklum erfiðleikum í þessu
sambandi. Þær upplýsingar, sem
lyfjaverksmiðjurnar gefa um
framleiðsluna, eru oftast ófull-
nægjandi, en einatt líka villandi
eða beinlínis rangar. Lítið er um
upplýsingar annarsstaðar frá.
Upplýsingar um neytandann er
ennþá erfiðara að fá. Þeirra verð-
ur læknirinn yfirleitt að afla sér
sjálfur, en slíkt er tímafrekt.
Tilgangur minn með þessum
skrifum er sá, að reyna að meta
lyfin með tilliti til ávanahættu og
lækningalegs gildis. Einnig ætla
ég að fjalla dálítið um neytand-
ann.
Lyfin.
Lyfjunum má skipta í flokka
eftir helztu verkunum þeirra.
Flokkarnir eru þrír: verkjadeyf-
andi lyf, svefnlyf og róandi lyf og
örvandi lyf.
I. Verkjadeyfandi lyf.
Þau eru einkum ætluð og notuð
til að draga úr líkamlegum sár-
sauka, en þó má hafa af þeim
fleiri not.
Morfín var einangrað frá ópíum
um 1805. Það er frábærlega gott
verkjadeyfandi lyf og er mikið
notað sem slíkt enn þann dag í dag,
enda vafasamt, hvort nokkurt
annað lyf tekur því fram. Helzti
galli þess er, að mikil fíkn mynd-
ast í það, enda er það mikið mis-
notað, þó lítið hérlendis.
Morfín hefur kröftuga deyfandi
verkun á flestar tegundir sásauka.
Það verkar einnig mjög róandi og
slíkt er mikill kostur, t. d. í slysa-
tilfellum. Auk þess má nota það
við hósta og niðurgangi. Það verk-