Læknaneminn - 01.11.1969, Blaðsíða 33

LÆKNANEMINN
29
lega. Það hefur svipaða deyfandi
verkun, en gefnr minni vellíðan.
Eins og við má búast er ávana- og
fíknihætta minni en af morfíni.
Metadón er því iðulega valið, ef
gefa þarf deyfilyf í langan tíma.
Auk þess hefur metadón þann
kost, að hægt er að ná fullri verk-
un með töflum. Það er ekki eins
róandi og morfín og hentar því
síður í bráðum slysatilfellum og
við hjartadrepi. I heild er metadón
mjög gagnlegt lyf og mikið notað,
enda er misnotkun vel þekkt.
Nýkomin eru til sögunnar tvö
deyfilyf, sem lofa góðu. Þau heita
pentazócín (Fortral) og cyklazócín
og eru mjög sterk deyfilyf, cykla-
zócín langtum sterkara en morfín.
Hins vegar valda þau lítilli vímu
og mætti því ætla, að ávanahætta
væri ekki mikil. Samt hefur ávani
og fíkn í pentazócín færzt mikið í
vöxt undanfarið. Annars á reynsl-
an eftir að dæma þessi lyf.
II. Svefnlyf og róandi lyf.
Barbítúröt. Efnafræðingar sam-
tengdu barbítúrsýru árið 1863, en
byrjað var að nota afbrigði henn-
ar, barbítúrötin, árið 1903. Áhrif
þeirra eru fyrst og fremst róandi,
svæfandi og krampastillandi. Til
er mikill fjöldi af barbítúrötum
með mismunandi verkunum, og
hefur reynzt hentugt að flokka
þau í þrennt eftir því, hve lengi
áhrif þeirra standa. Þau sem verka
stytzt, eru notuð til að svæfa
sjúklinga við skurðaðgerðir og eru
því ekkert notuð utan sjúkrahúsa.
Þessi flokkur er að vísu hættuleg-
astur hvað ávana snertir, en notk-
unin er svo takmörkuð, að mis-
notkun er lítil. 1 næsta flokk koma
lyf, sem yfirleitt verka nokkrar
klukkustundir. Þau eru geysimik-
ið notuð sem svefnlyf, en hafa
talsverða ávanahættu, enda eru
barbítúröt sá lyfjaflokkur, sem
talinn er langmest misnotaður.
Hérlendis er mebúmal (,,mebbi“)
það afbrigði, sem líklega er mest
misnotað, enda er það langmest
notað. Þau barbítúröt, sem hafa
lengsta verkun, eru notuð til með-
ferðar á flogaveiki og sem róandi
lyf. Þau hafa minni ávanahættu
en lyf í hinum tveim flokkunum.
Flest barbítúröt eru notuð í
skömmtum af stærðinni 100—200
mg og hafa þá yfirleitt tilætluð
áhrif, en valda ekki teljandi vímu.
En ef sjúklingurinn fer að taka
300—400 mg eða meira, kemst
hann í vímuástand, og ávanahætt-
an blasir þá við. Þolið gegn lyfinu
eykst þá einnig, og fráhvarfsein-
kenni koma fram, ef hætt er að
taka lyfið. Þessi einkenni eru
kvíði, órói, máttleysi, sljóleiki,
ógleði, svefnleysi, skjálfti og jafn-
vel lífshættulegir krampar. Því er
varasamt að taka lyfið snögglega
af sjúklingnum. Mjög athyglisvert
er, að búið var að nota barbítúröt
í 40 ár, áður en menn byrjuðu að
tala um ávanahættu.
Dauðsföll af völdum barbítúrata
eru ekki fátíð. Vegna hinnar miklu
útbreiðslu hafa þau orðið hand-
hægt sjálfsmorðstæki (L.D. er
minnst um 1,5 g). Slysadauði er
líklegur af þrem orsökmn: 1 fyrsta
lagi getur sjúklingur orðið svo
sljór af lyfjaáti, að hann taki ó-
viljandi banvæna skammta. I öðru
lagi eykur áfengisneyzla á verkun
barbítúrata, og því getur verið
hættulegt að nota þetta saman. 1
þriðja lagi myndast ekki þol gegn
dauðaskammti, enda þó það mynd-
ist gegn öðrum verkunum lyfj-
anna. Misnotandi, sem eykur sí-
fellt skammtinn, færist þannig
stöðugt nær dauðaskammtinum.
Dauði verður vegna öndunarlöm-
unar.