Læknaneminn - 01.11.1969, Síða 36

32
LÆKN ANEMINN
Evrópu eftir fyrri heimsstyrjöld-
ina. Hérlendis þekkist hún líklega
ekki í dag.
Amfetamín hefur svipaða verk-
un og kókaín. Misnotkun þess
byrjaði að ráði eftir síðari
heimsstyrjöldina, en það var eitt-
hvað notað handa hermönnum,
áður en þeir lögðu út í bardaga.
Ávanamyndun í amfetamín er al-
geng, en síður fíknmyndun. Þol
myndast þó gegn lyfinu, en ekki
koma fram fráhvarfseinkenni
nema e. t. v. geðdeyfð. Eftir lang-
varandi notkun sést geðveiki eins
og eftir kókaín (3).
Amfetamín hefur verið notað
við ýmsa sjúkdóma, m. a. geð-
deyfð og einnig sem megrunarlyf,
en það dregur úr matarlyst. I dag
er það aðeins talið eiga rétt á sér
til meðferðar á tveim sjaldgæfum
sjúkdómum, skyndisvefni fnarco-
lepsia) og einni tegund af riðu-
lömun (postencephalitiskum
Parkinsonisma). Einnig er það
notað við barbítúrsýrueitrun, og
á björgunarbátum er það yfirleitt
með í sjúkrakassanum (smbr.
hermennina). Það ættu því að
vera fáir sjúklingar, sem þurfa að
nota þetta lyf að staðaldri, en
notkun þess er í litlu samræmi við
bað. Einkum er mikið selt af af-
brigðinu dexamfetamíni, sem er
nokkru sterkara en amfetamín.
Sala þessara lyfja er að mínum
dómi svartasti bletturinn á sölu
ávanalyfja, því útgáfa bessara
lyfseðla getur ekki verið neitt
óviliaverk.
Síðastliðið vor var bönnuð hér
sala á fenmetralíni, sem hefur
svipaða verkun og amfetamín. Það
var mikið selt sem megrunarlyf
og var bekktast undir sérlyfja-
heitinu Preludin (,,prelli“). Það
var misnotað óskaplega mikið,
einkum af ungu fólki og var talið
það lyf, sem mest var misnotað í
Svíþjóð, meira en t. d. kannabis,
sem var efst á listanum í Dan-
mörku (5).
Methylfenídat (Ritalin) hefur
svipaða verkun og þessi lyf og hef-
ur oft verið notað, eins og raunar
amfetamínin, handa gömlu fólki,
sem er gjarnt á að snúa við sólar-
hringnum. Nú munu e. t. v. ein-
hverjir telja slíka notkun réttlæt-
anlega, en menn skyldu þá vera
vissir um, að það séu ekki barna-
börnin, sem nota lyfið (14).
Efedrín er skylt adrenalíni og
hefur verkun á taugar og slétta
vöðva, en einnig örvandi verkun á
miðtaugakerfið. Það hefur verið
misnotað í vaxandi mæli, m. a.
hérlendis.
Koffein er einnig örvandi og
hefur væga ávanamyndandi eigin-
leika. Það veldur þó ekki vímu,
og því er notkun þess talin hættu-
laus og þykir reyndar meira en
sjálfsögð.
Neytandinn.
Það er alkunna, að aðeins lítill
hluti þeirra manna, sem nota áð-
urtalin lyf, mun misnota þau.
Hversu stór sá hópur er miðað við
allan neytendahópinn, er raunar
þýðingarmikið lyfjafræðilegt
atriði, því það er mælikvarði á
ávanahættu viðkomandi lyfs. Ef
læknir hefði slíka vitneskju undir
höndum, gæti hann af meira ör-
yggi valið hin hættuminni lyf
handa þeim sjúklingum, sem hann
telur varasamasta. En það atriði
er aftur á móti erfitt að mæla í
tölum og hundraðshlutum.
Ýmsir telja, að þrjú skilyrði
þurfi að vera fyrir hendi til að
einhver maður byrji að misnota
lyf: 1) að hann hafi gallaða geð-
höfn, 2) að hann búi við erfiðar