Læknaneminn - 01.12.1979, Page 25

nýrnahettnataka
heiladingulstaka
2) Frumeyðandi (cytotoxisk) lyf
3) Onæmislækningar (immunotherapia)
Shurðlœkningar
Um aldaraðir hafa skurðlæknar gert aðgerðir við
brjóstkrabhameinum, lýst er brottnámi brjósta þeg-
ar á þrettándu öld og hre'nsun úr holhönd um alda-
mótin 1600. Hins vegar var það ekki fyrr en á seinni
hluta 19. aldar með tilkomu svæfinga og deyfinga,
auknum skilningi á sýklavörnum og betri skurð-
tækni að verulegar framfarir urðu á þessu sviði.
Árið 1890 lýsti William Stewart Halsted við John
Hopkins spítalann í Baltimore róttækri skurðað-
gerð, sem síðan er við hann kennd, þar sem hann
fjarlægði í heilu lagi brjóst, húðina yfir því, meiri-
hlutann af stóra brjóstvöðvanum og eitla og fituvef
úr holhönd. Enginn dregur í efa að með þessari
aðgerð er mjög dregið úr hinum staðbundnu vanda-
málum, sem að framan er lýst þótt talsverð brögð
séu að því að siðar komi meinvörp á brjóstvegginn.
Sé hinsvegar litið á afdrif sjúklinga Halsteds og sam-
verkamanna hans við John Hopkins fyrstu 40 árin
kemur í ljós að helmingur þeirra var látinn innan
þriggja ára og innan við 10% allra sjúklinganna
létust af öðrum orsökum en brjóstkrabbameini. Séu
þessar tölur bornar saman við afdrif 250 sjúklinga
í Englandi, sem afþökkuðu skurðaðgerð á árunum
1805—1933, þar sem meðalævi var 2.7 ár frá grein-
ingu og 5% allra sjúklinganna dóu af ástæðum öðr-
um en brjóstkrabbameini, sést að Halsted aðgerðin
hafði sáralítil áhrif á lífslengd sjúklinganna. Víst
má þó telja að brottnám æxlisins hafi bætt mjög líf
þe;rra sem gengust undir aðgerð.
Á síðustu áratugum koma brjóstkrabbameins-
sjúklingar mun fyrr til meðferðar en áður var, æxl-
in eru smærri og líkur á meinvörpum því minni.
Sennilegt er að á dögum Halsteds hafi borið mikið á
T3 (>5cm) æxlum, en athugun á Memorial spítal-
anum í New York hefur leitt í Ijós að brjóstkrabba-
mein, sem þar fundust árið 1955, voru að meðaltali
3.2 cm í þvermál (við vefjaskoðun) en 2.0 cm árið
1974. Jafnframt fundust sjaldnar meinvörp í holhönd
(50% 1955, 42% 1974), einkum í efstu eitlaröðinni.
Af þessum ástæðum hafa horfur sjúklinga, sem
gangast undir Halsted aðgerð, mjög batnað bæði
hvað varðar lengri lífdaga og algera lækningu. Þeg-
ar ljóst varð, að mikið skorti á að Halsted aðgerðin
uppfyllti þær vonir, sem bundnar höfðu verið við
hana, urðu viðbrögð skurðlækna á tvo vegu. Sumir
töldu ekki nóg að gert og enn róttækari aðgerðir
urðu til, þar sem opnað var inn í brjósthol til að
fjarlægja eitla innan á brjóstvegg. Slikum aðgerð-
um fylgdi aukin áhætta og jafnvel dauðsföll, og fáir
mæla lengur með þeim.
Hinir voru fleiri, sem töldu Halsted aðgerðina
óþarflega róttæka og töldu minni aðgerðir jafn
vænlegar til árangurs. Þeim er það flestum sameig-
inlegt að allt brjóstið er fjarlægt, holhönd opnuð og
eitlar fjarlægðir ásamt fitu eða a.m.k. tekin eitla-
sýni en vöðvar skildir eftir. Enn eru þeir, sem láta
sér nægja að fjarlægja æxlið, láta holhönd óhreyfða
finnist þar ekki eitlar við þreifingu og valda þannig
sáralitlu líkamslýti. Erfitt er að bera árangur slíkra
aðgerða saman við aðrar (tegundir aðgerða), þar
sem hér er venjulega um að ræða sérstaklega valinn
efnivið, lítil æxli og einatt önnur atriði, sem óhægt
er að leggja mat á.
Geislaltekningar
Hlutverki geislalækninga í meðferð á brjóstkrabba-
meini má skipta í þrennt:
1) Frummeðferð eftir sýnistöku
2) Geislun fyrir og/eða í kjölfar skurðaðgerðar
3) Geislun á meinvörp.
Eftir að mönnum varð ljóst um síðustu aldamól
að minnka mátti illkynja æxli með jónandi geislun,
leið ekki á löngu unz geislameðferð haslaði sér völl
bæði við meðferð á meinvörpum á brjóstvegg og
síðar samhliða skurðlækningum sem meðferð á
brjóstkrabbameinum. Stórstígar íramfarir i geislun-
artækni hafa gert geislameðferð mun beinskeyttari
og jafnframt minnkað tjón á heilbrigðum aðliggj-
andi vefjum, og því er ókleift að gera nákvæman
samanburð á árangri geislameðferðar fyrr á öldinni
og þeirri meðferð, sem gefin er nú. Sérstaklega varð
mikil framför á sjötta áratugnum með tilkomu há-
LÆ r\NANEMINN
21