Læknaneminn - 01.12.1979, Blaðsíða 27

enopausal kvenna, sem áðui' hafa svarað eggja-
stokkatöku. Svipað má segja um brottnám heila-
dinguls en fáir mæla þó lengur með þeirri aðgerð.
Nýlega hefur verið sýnt fram á að sé postmenopausal
konum með meinvörp gefið aminoglutelhimide, efni
sem hindrar steraframleiðslu í nýi’naheltum, fæst
svörun hliðstæð því, sem sést eftir nýrnahettnatöku.
Þá má og nota þetta lyf til að spá fyrir um það
hvaða sjúklingar mundu svara nýrnahettnatöku.
Svörun við hormónagjöf er að jafnaði nokkuð lægri,
um fjórðungur postmenopausal kvenna svarar estro-
gengjöf eða háum progesterone skömmtum, færri
androgenum.
Þá hefur reynslan kennt, að þeim mun lengri tími
sem líður frá sjúkdómsgi'einingu (frummeðferð)
þar til memvörp koma í ljós, því meiri líkur eru til
að hormónameðferð beri árangur. Einnig svara
sjúklingar með meinvörp í mjúkpörtum (eitlum,
húð) og beinum að jafnaði betur en þeir, sem hafa
meinvörp í innri líffærum, og loks er ljóst að hor-
mónameðferð er vænlegri til árangurs í postmen-
opausal konum en þeim sem yngri eru.
A síðasta áratug bættist hormónalækningum
verulegur liðsauki þar sem eru antiestrogen lyf, og
það þeirra sem bezt hefur reynzt, tamoxifen, er þeg-
ar í notkun hérlendis. Svörun við þessu lyfi jafnast
á við það sem bezt hefur áður sézt í hormónameð-
ferð, og verkun þess er ekki bundin aldri sjúlding-
anna eða kyni. Þá er einkar ánægjulegt að þetta lyf
hefur hverfandi aukaverkanir, sem er meira en unnt
er að segja um flest það annað, sem rætt er í þessari
grein.
Allt fram á síðustu ár hefur val á hormónameð-
ferð við brjóstkrabbameinum verið háð þeim ann-
marka að ekki var unnt að segja fyrir hverjir myndu
svara og hverjir ekki. Stuðzt hefur verið við óljósa
vegvísa eins og lýst hefur verið að framan. Samt
hefur einungis þriðjungur sjúklinganna svarað, og
þar sem oft þarf að híða vikum og jafnvel mánuð-
um saman eftir svörum við bormónameðferð, er
Ijóst að miklum tíma hefur verið eytt í gagnslitla
meðferð. Þetta hefur og eðlilega valdið því að
læknar hafa skirrst við að fjarlægja eggjastokka eða
nýrnahettur, sem í sumum tilfellum gætu gefið
áhrifamikla og langvarandi svörun.
Nú hillir undir að unnt verði að segja til um með
nokkru öryggi, hvaða sjúklingar munu svara og
hverjum skuli hlíft við hormónalækningum.
Vefir sem stjórnast af hormónum hafa í frumum
sínum sérhæf tengi (receptora), sem bundizt geta
viðkomandi hormóni og gert því kleift að hafa lil-
ætluð áhrif. Eðlilegar brjóstvefsfrumur hafa slík
tengi fyrir sérhvert hoi'món, sem hefur áhrif á brjóst-
kirtilinn, þar á meðal estrogen (estrogen receptorar
ER) og progesterone (progesterone receptorar PR).
Þegar illkynja vöxtur verður í brjósti geta frumur
ýmist haldið eða misst slík tengi. Haldist tengin eru
líkur til að vefurinn verði áfram háður hormóna-
áhrifum, en glatist tengin gætir ekki lengur slíkra
áhrifa. Nú er unnt að mæla slík tengi í æxlisvef og
virðast ER vera til staðar í 60% af brjóstkrabba-
meinum, algengari í postmenopausal konum. Séu
ER til staðar svara 50-70% sjúklinga hormóna-
lækningum, en finnist ER ekki í æxlisfrumunum eru
líkur á svörun innan við 10%. Mc Guire hefur sýnl
fram á, að ef bæði ER og PR eru til staðar svara
77% sjúklinga tamoxifeni, ef einungis PR finnst þá
svara 46%, finnist bara ER þá svari 28%, en séu
hvorki ER né PR í æxlinu hafi einungis 9% sjúkl-
inganna gagn af tamoxifeni.
Af þessu sézt að gera má hormónalækningar í
brjóstkrabbameinum mun beinskeyttari en nú er.
Vonir standa til að unnt verði að hefja mælingar á
hormónatengjum hér á landi innan tíðar.
Lyflœkningar
Á árunum milli 1940 og 1960 komu til sögunnar
ný lyf, sem ollu straumhvörfum í meðferð illkynja
blóð- og sogæðasjúkdóma. Mönnum urðu það mikil
vonbrigði þegar ljóst var, að verkun slíkra frumu-
eyðandi (cytotoxiskra) lyfja gegn flestum hinna al-
gengari æxla var miklum mun lélegri. Engu að síð-
ur náðist stundum umtalsverður árangur í sjúkl-
ingum með útbreidd brjóstkrabhamein. Með Cyclop-
hosphamide (C) og Methotrexate IM) mátti fá tíma-
bundna svörun hjá þriðjungi sjúklinga með mein-
vörp, 5-Fluorouracil (F) fylgdi fast á eftir. Síðar
bættust fleiri lyf við þ, á m. Adriamycin, sem senni-
lega er áhrifamesta lyfið.
LÆK NANEMINN
23