Læknaneminn - 01.12.1979, Page 34

Mitochondria - orkukorn frumu
Valgarður Egilsson læknsr
Útlínur málsins.
Úr sögu lífveranna.
Iivaðan upplfsingar eru jengnar.
Gerð orkukcrnu — helztu þrcttir.
Nánar um orkukorn
Hv.:r cr :ð f nna, Dgcn. breyClelki, stacrð, fjyJJI,
hvar innan frumunnar, myndun, hreyfingar;
innhimna, innrúm; erfðakerfi.
Helztu störj.
Myndun mit-DNA,RNA og proteina; hringlða
Krehs, öndun. myndun ATP. beta-oxun fitusýra.
jónrsýsla; myndun á hemi, sterahcrmónum, líp-
íðum; vinnsla á urea cg „fiíum radíiölum";
afskipti af gerjun og sérhæfingu; áhr'f á kjarna;
hitaframleiðsla; erfðafræði.
Stjórn á störjum orkukorna
Not aj slíkri þekkingu (m.t.t. verkunar hcrmóna,
lyfja, eiturejna, ejnaskorts, annarrar sköddunar (sjúk-
dóma)).
Sagt jrá rannsóknum höjundar (lauslega).
Simantekt.
Að beiðni ritstjóra Læknanemans mun ég segja
hér frá orkukornum (mitochondrium) í frutnum.
Verður það í stórum dráttum, ekki farið út í fín-
gerðari atriði að þessu sinni, kannski seinna. Ég
kýs heitið orkukorn yfir mitochondria. Brennsla
fæðuefna er þeirra aðalverk. Um orkukorn er sér-
stök fræðigrein, mitochondriologia. Er þá nokkur
vand' f.ð þjappa því efni niður á 10 blaðsíður. Verð-
ur þó þess að freista.
Í ílínur málsins
Orkukorn eru litlar himnumyndanir (vesiculae)
í frymi heilkjarna fruma (mynd 1.) Orkukorn hafa
mjög hið sama eðli þótt í ólíkum frumum búi. Þau
skipta sér sjálf og hafa sér erfðakerfi. Aðalstarf er
venjulega kallað að sé öndunin, þ.e. brennsla fæðu-
efna, með viðtengdri framleiðslu á ATP (adenósín
trífosfati), orkumynt, sem nær alls staðar er gjald-
geng í frumunni.
Orkukornin hafa nokkurt sjálfræði. Þau hafa eig-
ið erfðakerfi, bæði skráningarkerfi (DNA) og tján-
ingarkerfi (RNA og ríbósóm). Ekki er vitað um
nein bein viðskipli þessa erfðakerfis við kerfi kjarna/
frymis. DNA orkukorna myndar RNA og skráir m.a.
hluta af hvötum öndunarkeðju. Það lýtur ekki lög-
málum Mendels en erfist um móður, að talið er, og
án beinnar íhlutunar kjarna-DNA.
Mynd 1. Fruma (heilkjömungur, eukaryote).
26
LÆICNANEMINN