Læknaneminn - 01.12.1979, Blaðsíða 45

mest hafa lagt til rannsókna þessa sviðs, en fáir
einir skulu nefndir: Warburg, Racker, Slonimski,
Ephrussi, Wilkie, Borst, Mitchell, Margoulis, Gause,
Mahler, Lehninger, Schatz, Carafoli, Bygrave, Nass.
Loleaorð
Haldi einhver, að fræði þessi séu orðin „það
sérhæfð, að þau eigi ekkert erindi til lækna“ þá er
slíkt misskiLningur.
Aðalatriði frumustjórnar eru ekki endilega „flók-
in fræði“ í samanburði við önnur íræði. Handan
um endimörk þekkingarinnar eru litlar fréttir, sama
hver fræðigreinin er. Orkukornin eru ekki „sérhæfð-
ari“ en það, að þau korn er að finna í öllum frum-
um mannsins. Og maðurinn er gerður af frumum;
nokkru öðru? Nokkru öðru?!
Enginn læknir kemst hjá því að spila á orkukorn-
in með lyfjagjöf.
Þetta heyrir þá augljóslega undir almenna læknis-
þekkingu.
Samantekt
Sagt var frá mitokondrium - orkukornum svoköll-
uðum.
Orkukorn eru í öllum heilkjarnafrumum bæði
dýra og jurta. Þetta eru himnu-myndanir í frymi
og hafa nokkurt sjálfræði innan frumunnar (skipta
sér sjálfar, hafa sérstakt erfðakerfi og lýtur það ekki
Mendels-lögum). Orkukorn eru oft kölluð menjar
forkjarnafruma (baktería) innan heilkjörnunga,
enda margt mjög líkt með orkukornum og bakter-
íum. Uthimnan er slétt áferðar. Innri himnan verp-
ist á mörgum stöðum inn í innrúmið, sem er fyllt
matrix.
Aðalstarf orkukorna er að oxa fæðuefni og nýta
leysta orku til uppbyggingar ATP úr ADP og Pi.
Þá myndast H20 og C02 (bruni, öndun). Aðal-
búnaður til þess er Krebs-hringur, þ. e. hvatar
a floti í innrúmi, og síðan öndunarkeðjan, sem er
að mestu bundin innhimnu. Á þremur stöðum á
öndunarkeðjunni eru ATP syntetasi „tengdur við
keðjuna“ og orkan nýtt, ATP myndað, ekki ljóst
hvernig nákvæmlega. Margir aðrir atburðir virðast
tengdir önduninni, svo sem upptaka og útskilnaður
jóna og margra annarra efna, einnig protein mynd-
un.
Erfðakerfi orkukorna er algerlega skilið frá erfða-
kerfi kjarna. Það genskráir hluta af öndunarhvötum
og ATP syntetasa svo og protein í róbósómum orku-
korns. 011 þessi protein eru mynduð á þeim ríbósóm-
urn. Meiri hlutur proteina orkukorns er þó myndað-
ur á ríbósómum frymis, skráður í kjarna. Auk ofan-
nefndra verkefna hefur orkukorn með höndum að
meira og minna leyti mörg viðfangsefni önnur, s.s.
beta-oxidation fitusýra, hem - syntesu, syntesu ster-
oid hormóna (a. m. 1.), stjórn á jónum, uppbygg-
ingu lípíða; og hitaframleiðslu. Þau koma og við
sögu urea-myndunar, framleiðslu frírra radikala,
gró-myndunar (,,differentationar“ í gerfrumum) ;
og þar að auki hafa orkukorn bein áhrif á stjórn
sumra gena í kjarna.
Stjórn á starfi orkukorna er ekki mjög vel þekkt.
Skjaldkirtilhormón og ýmis steroid-hormón geta
verkað beint á orkukorn. Onnur hormón óbeint.
Fitusýruesterer og kalsíum hafa áhrif á störf orku-
korns. Þá kunna og að vera notuð stjórnbrögð eins
og „glucose repression“, Pasteur effect. Crabtree
effect' og súrefnisáhrif, sem öll eru þekkt frá lægri
frumum.
Orkukorn eru að mörgu leyti vel könnuð miðað
við margt annað i frumunni. Fjöldi lyfja verkar á
þau, og ýmis hormón. Er því augljóst, að orkukorn
koma mjög við læknisfræði, bæði við beitingu lyfja,
en ekki síður við almennan skilning á human bio-
logiu.
í spjalli þessu hefur verið stiklað á stóru. Ég hef
reynt að nejna sem flest þau störf, sem mitochondri-
ur skipta sér af i lífi frumunnar. Þá er þeim mun
hraðar farið yfir sögu. Sérlega er áberandi hve
stutt er farið út í stærstu málaflokkana: erfðafræði,
öndun og jón-sýslu. Hvert þessara sviða er flókið
og stórt. En mér þótti nauðsynlegra að koma víða
við en að dvelja lengi. Aðalsvið mitochondriologiu
má víða fræðast um; nóg er skrifað.
Vilji lesandi kynnast einhverjum þessara sviða
betur, þá er ég fús að veita lið.
læknaneminn
35