Læknaneminn - 01.04.2007, Side 45

Lost - tvnda siúkdómsástandið
Lost - týnda sjúkdómsástandið
Bjarni Þór Eyvindsson
Læknir
Algengasta notkun orðsins lost í dag er þegar fólk er
að tala um ákveðinn amerískan sjónvarpsþátt sem
fjallar um fólk sem strandar á eyðieyju og er að leita að
björgun. Orðið lost í íslensku er hins vegar notað yfir
sjúkdómsástand sem geturfalið í sér ýmsa merkingu. Það
má segja að orðið lost sé í svipaðri leit að björgun eins og
leikendur í fyrrnefndum sjónvarpsþætti.
Ástæðan fyrir þessu er tvíþætt, annars vegar að erfitt er
að skilgreina sjúkdómsástandið lost þar sem það geta
verið margir þættir sem valda losti og eins að mörg önnur
heiti eru notuð yfir þetta sjúkdómsástand. Er þá oft verið
að vísa til undirliggjandi vandamáls sem veldur losti eins
og hjartabilun eða sýkingar. Því hefur notkunin á orðinu
lost ekki náð jafn sterkri fótfestu á íslandi eins og erlendis
þar sem enska þýðingin "shock" er mikið notuð. Má til
sanns vegar færa að aukin skilningur á losti og einkennum
þess myndi bæta fyrstu meðferð alvarlegra veikra
einstaklinga á bráðamóttöku. Það er miklu sterkari greining
að skilgreina einhvern í losti frekar en að tala um versnun
á t.d. hjartabilun eða tala um slæma hjartabilun. Það er
einnig hægt að leggja mjög mismunandi skilning í orðin
„alvarleg sýking". Um leið og einstaklingur hefur verið
skilgreindur í septísku losti þá er betra fyrir aðra að skilja
ástand sjúklingsins og mikilvægi þess að bregðast hratt
við.
Eins og áður kom fram er erfitt að setja fram einfalda
skilgreiningu á losti. Kemur það fyrst og fremst til vegna
þess að lost getur komið fram mismunandi eftir
einstaklingum og undirliggjandi orsök. Einfaldasta
skilgreiningin á losti er eftirfarandi:
„Lost er alvarlegt sjúkdómsástand þar sem ónægt
blóðflæði til vefja líkamans veldur skorti á súrefni og
næringarefnum. Ónægt blóðflæði geturvaldið lífshættulegu
ástandi og er ein helsta orsök dauða í alvarlega veikum
einstaklingum. Þetta ástand getur einnig leitt til margra
annarra sjúkdóma."
Þessi skilgreining er mikil einföldun á því ferli sem fer af
stað í losti. Margar tegundir eru til af losti og mjög
mismunandi orsakir geta komið af stað ferli sem leiðir til
losts. Grunnurinn virðist þó ávallt vera hinn sami og það er
að truflun verður á almennu blóðflæði (lágþrýstingur) eða
á blóðflæði til ákveðinna líffæra. Truflunin nær þó mun
dýpra og þannig verður truflun á starfsemi hvatbera í
frumum líkamans vegna ónógs súrefnisflæðis. Til að
útskýra ferlið hefur verið reynt að flokka lost eftir því hver
svörun líkamans er.
Fjögur stig losts:
1. stig - upphaf
Truflun á blóðflæði veldur súrefnisskorti í vefjum
líkamans. Þetta leiðir til þess að mitochondriur geta ekki
framleitt ATP. Einnig koma fram skemmdir í frumuhimnum
og frumur skipta yfir í loftóháða öndun. Þetta veldur
upphleðslu á laktati og pýruvatsýru sem leiðir til
metabolískrar sýringar á blóði. Einnig verður truflun á
starfsemi lifrarinnar.
2. stig - svörunarferli
Líkaminn reynir að bregðast við og leiðrétta undirliggjandi
ástand. Vegna lækkunar á sýrustigi fer einstaklingurinn að
anda hraðar þannig að meira sé skilið út af koldíoxíði.
Nemar í slagæðum bregðast við lágum blóðþrýstingi og
koma af stað losun adrenalíns og noradrenalíns. Þetta
veldur æðasamdrætti og hækkun blóðþrýstings og
hjartsláttar. Renin-angiotensin kerfið í nýrunum fer að
halda í vökva til að viðhalda blóðþrýstingnum. Tilfærsla
verður á blóðflæði til hjarta, lungna og heila.
3. stig - einkennaferli
Ef ekki tekst að snúa við lostferlinu fara að koma fram
bilanir í viðbragðskerfum líkamans. Minnkað súrefnisflæði
til frumna veldur upphleðslu á natríum innan þeirra og
kalíumleka út úr þeim. Við þetta fer að byrja sjálfsmelting
í frumum og niðurbrotsensím losna úr frumunum. Lágt
sýrustig veldur samdrætti í æðakerfinu á mótum háræða
og bláæða. Þetta veldur því að blóð safnast fyrir í háræðum.
Hækkaður þrýstingur í háræðum og aukin losun histamíns
veldur því að vökvi og prótein fara að leka út í nálæga vefi.
Veldur þetta aukinni seigju á blóðinu og aukinni tíðni á
smáum blóðtöppum sem loka þá litlum æðum. Við þetta
minnkar enn frekar súrefnisflæði til vefja og ástand þeirra
versnar hratt.
4. stig - lokaferli
Þegar hingað er komið fara að koma fram líffærabilanir
Læknaneminn 2007 45