Læknaneminn - 01.04.2007, Side 94

sem þá var á aldrinum 40-69 ára, úr kransæðastíflu eftir
fylkjum í Noregi. Forsdahl sýndi fram á sterkt samband
milli ungbarnadauða milli fylkjanna í æsku þessa fólks,
þannig að fólki sem ólst upp í fylkjum með háan
ungbarnadauða vegna skorts mörgum áratugum áður var
mun hættara við að deyja úr hjarta- og æðasjúkdómum
síðar á lífsleiðinni. Síðar beindust augu manna einnig í
vaxandi mæli að sambandinu milli aðstæðna móðurinnar
þegar barnið var enn í móðurkviði og eru rannsóknir breska
faraldsfræðingsins Davids Barkers þekktastar á því
sviði12.
Eru fleiri bæklingar um holla lífshætti lausnin?
Áður hefur verið minnst á að áhættuþættir sjúkdóma
dreifast mismunandi milli þjóðfélagshópa, en stóra
spurningin er. Hver er ástæðan? Af hverju breyta þessir
verr settu þjóðfélagshópar ekki hegðun sinni og fara að lifa
áhættuminna lífi? Kemst vitneskjan ekki til skila eða leggja
þeir minna upp úr því að búa við góða heilsu? Er gildismatið
annað? Hver er orsökin að baki orsökunum, ef það má
orða það svo? Af hverju fara þeir ekki eftir ráðleggingum
hæstvirts heilbrigðismálaráðherra, sem prentaðar eru í
litfögrum bæklingum? Er fólki ekki sagt að það eigi að bera
ábyrgð á eigin heilsu?
Hvað gerir einstæð móðir þegar hún kemur dauðþreytt
úr vinnunni og er búin að ná í krakkana á leikskólann og á
eftir að laga kvöldmatinn áður en hún fer í skúringar úti í
bæ til að ná endum saman? Fer hún kannski út að skokka
til að halda sér í formi? Auðvitað gæti hún sleppt
skúringunum, en þá hefði hún ekki pening til að borga fyrir
íþróttaæfingarnar eða tónlistarskólann fyrir krakkana. Það
er þó bót í máli fyrir hana að ríkisstjórnin er búin að lækka
virðisaukaskatt og vörugjald á flestri óhollustu og hún
getur keypt kók og sælgæti handa krökkunum. Það
skemmir að vísu tennurnar og að tannlæknistaxtinn
hækkarlangt umfram endurgreiðslunafráTryggingastofnun
ríkisins; það er henni seinni tíma vandamál. Áður en hún
leggst örþreytt til svefns lái ég henni ekki ef hún kynni að
hafa meiri áhuga á að kynna sér sjóðheitasta parið í
bænum í "Séð og heyrt" en að lesa 111. pistilinn í
Heimild: Dahlgren og Whitehead.
http://www. west-norfolk. gov.uk/default. aspx ?page-22422.
Mynd 5
Mogganum"Hollráð um heilsuna"frá Landlæknisembættinu
og Lýðheilsustöð.
Sú fullyrðing að hver og einn beri ábyrgð á eigin heilsu
er hálfsannleikur í mesta lagi. Við búum í þjóðfélagi sem
leggur á okkur ýmsar kvaðir sem erfitt er að losna undan,
eins og Dahlgren og Whitehead sýna svo glögglega á mynd
5 13. Hún sýnir hvernig allir eru háðir því umhverfi, atvinnu,
félagstengslum, menntun, menningu og siðvenjum sem
þeir eru órjúfanlegur hluti af.
Forsjárhyggja getur verið til góðs
Ofangreind dæmi sýna að hér á siðmenntað þjóðfélag að
koma til aðstoðar. "Nógir eru andskotans peningarnir"
sagði Sverrir Hermannsson einhvern tíma og hann kann að
koma orðum að hlutunum. Það er ekki að vera hlutverk
þjóðfélagsins að stýra lífi okkar í smáatriðum, en það á að
vera hlutverk siðmenntaðs þjóðfélags að gera heilbrigðu
leiðina að auðveldustu leiðinni, t.d. með því að leggja
hjólreiðastíga, skattleggja óholla vöru meira en holla vöru,
skattleggja mengun, greiða niður íþróttaæfingar og
liststarfsemi fyrir börn og neita að taka þátt í stríði gegn
öðrum þjóðum, sem veldur okkur bara hugarangri og
vanlíðan. Ef þetta telst forsjárhyggja er og verður
undirritaður eindreginn fylgismaður forsjárhyggju.
Athyglisvert er hve sjaldan er fjallað um erfðaþætti sem
hugsanlega skýringu á mismunandi heilbrigði, a.m.k. að
hluta til, þegar fjallað er um þessi mál, en með aukinni
þekkingu á sviði erfðafræðinnar má búast við að þeir þættir
verði meira í sviðsljósinu í framtíðinni14.
Hlutverk heilbrigðiskerfisins
Þegar breska heiibrigðisþjónustan var að mestu færð til
ríkisins fyrir um 60 árum og greidd nánast að öllu leyti af
hinu opinbera var hugsunin sem að baki lá sú, að ef allir
fengju heilbrigðisþjónustu óháð efnahag og aðstæðum
myndi heilsufarslegur stéttamunur hverfa með tímanum.
Eins og alkunnugt er gekk þetta ekki eftir og bar með sér
oftrú á hlut heilbrigðiskerfisins. Hvoru tveggja er að við
suma sjúkdóma, einkum á þeim tíma, hafði meðferð ekki
afgerandi áhrif á þróun sjúkdómsins, en líka hitt að þótt
rutt sé úr vegi augljósum hindrunum varðandi aðgengi,
t.d. með því að afnema þjónustugjöld, þá er eftir sem áður
munur á aðsókn að þjónustunni eftir þjóðfélagsstétt.
Þannig kom í Ijós í rannsóknum undirrritaðs á aðsókn til
lækna á Norðurlöndunum að börn betur menntaðra mæðra
sækja frekar til sérfræðinga, en börn hinna efnaminni til
heimilislækna15.
En það er ekki einungis það að um bil sé að ræða á
heilsufari milli þjóðfélagshópa, heldur er þetta bil að aukast
víða um lönd. Mackenbach og félagar rannsökuðu hvort
þetta gilti jafnt um þá sjúkdóma þar sem heilbrigðis-
þjónustan skiptirsköpum og þá sjúkdóma sem illlæknanlegir
94 Læknaneminn 2007