Póllinn - apr 2024, Qupperneq 22

21
Í október árið 2021 var framið valdarán í Súdan. Þetta valdarán var það fjórða sem átti sér stað í
Afríku það ár, en valdarán er það þegar skyndileg stjórnarskipti sem komið er í kring með vald-
beitingu verða. Í kjölfar valdaránsins í Súdan tjáði aðalritari Sameinuðu þjóðanna sig um að
„faraldur“ valdarána gengi yfir álfuna, en svo virðist sem ekkert lát sé á þessum faraldri þar sem
fjögur önnur valdarán hafa orðið í Afríku frá valdaráninu í Súdan.
Árið 2022 voru tvö valdarán framin í Afríku. Bæði áttu sér stað í Búrkína Fasó og með þeim hafa
þrjú valdarán orðið í ríkinu síðasta áratuginn, en þar var einnig gert valdarán árið 2014. Í Búrkína
Fasó hafa átt sér stað níu valdarán frá árinu 1950, en fyrir árið 2014 hafði ekki orðið valdarán síðan
árið 1987. Í valdaráninu árið 1987 var maður einn myrtur, en sá maður hafði sjálfur komist til valda
með valdaráni árið 1983. Sá maður hét Thomas Sankara og var einn helsti byltingarsinni Afríku fyrr
og síðar.
Thomas Sankara fæddist árið 1949 í bænum Yako í Efri-Volta, en Búrkína Fasó hét Efri-Volta fram
til 1984. Sankara sýndi mikla námshæfileika í æsku og vegna þeirra átti hann möguleika á að ganga í
gagnfræðiskóla, þrátt fyrir að foreldrar hans höfðu alltaf óskað þess að hann gerðist prestur og
gengi í prestaskóla. Hann ákvað þó að ganga í herinn þegar hann útskrifaðist úr gagnfræði-
skólanum, sautján ára að aldri, og gekk í herskóla í Ouagadougou, höfuðborg ríkisins. Í herskólanum
varð hann vitni að fyrsta valdaráninu í Efri-Volta, en það varð árið 1966, aðeins sex árum eftir að
landið hlaut fullt sjálfstæði frá Frökkum, árið 1960. Undirofurstinn Sangoulé Lamizana var í forystu
valdaránsins og gerðist annar forseti ríkisins. Hann gegndi þeirri stöðu allt fram til 1980, en þá var
honum bolað frá völdum með valdaráni ofurstans Saye Zerbo, sem gegndi embættinu fram til
1982. Á meðan valdatíð Lamizana stóð gekk Sankara í annan herskóla í Madagaskar og útskrifaðist
þaðan sem ungliði (e. junior officer) árið 1973. Í herskólanum í Madagaskar lærði Sankara ekki
einungis hefðbundin hernaðarbrögð heldur varð hann einnig mjög vel að sér í sögu og landbúnaði,
en sú þekking átti eftir að gagnast honum vel síðar. Einnig las hann mikið af verkum Karls Marx og
Vladimir Leníns, en hugmyndir þeirra höfðu mikil áhrif á pólitískar skoðanir hans til frambúðar.
Árið 1974 tók hann þátt í sínu fyrsta stríði, en það stríð var vegna landamæradeilu Efri-Volta og
Malí. Á svipuðum tíma stofnaði hann djass-hljómsveitina Tout-à-Coup Jazz ásamt einum nánasta
vini sínum, Blaise Compaoré, en Sankara spilaði á gítar og Compaoré söng. Hann varð sífellt
vinsælli í Ouagadougou, en þangað hafði hann flutt eftir herskólann í Madagaskar, og var þekktur
fyrir að hjóla um stræti borgarinnar, sem var óvenjulegt fyrir mann í hans stöðu á þessum tíma.
Árið 1981 var hann gerður upplýsingamálaráðherra í stjórn Saye Zerbo, sem hafði rænt völdum árið
áður, en Sankara hafði gegnt stöðu yfirmanns herstjórnarþjálfunarmiðstöðvar (e. Commando
Training Center) í sunnanverðri Efri-Volta síðan 1976. Í stjórnartíð Saye Zerbo stofnaði Sankara þó
leynifélag ásamt öðrum ungum liðsforingjum sem kallaðist Regroupement des officers
communistes (ROC), eða Hópur kommúnistaliðsforingja. Í því leynifélagi voru Henri Zongo, Jean-
Babtiste Boukary Lingani og Blaise Compaoré þekktastir, að Sankara frátöldum. Sankara gegndi
stöðu upplýsingamálaráðherra fram til ársins 1982, en þá sagði hann af sér í mótmælaskyni þar
sem hann taldi stjórnina ekki gegna skyldu sinni gagnvart fólkinu. Sama ár var gert annað valdarán í
Efri-Volta og varð Jean-Baptiste Ouédraogo forseti. Hann gerði Sankara að forsætisráðherra sínum
í janúar árið 1983, en honum var sagt upp störfum í maí sama ár. Sankara hafði reynt að gera ýmsar
umbætur í valdatíð sinni, en eftir uppsögnina hann var handtekinn ásamt félögum sínum í ROC, að
Blaise Compaoré frátöldum.
THOMAS SANKARA
Katla Ólafsdóttir