Morgunblaðið - 02.07.2005, Blaðsíða 26

26 LAUGARDAGUR 2. JÚLÍ 2005
MENNING
MORGUNBLAÐIÐ
Myndlist | Sumarsýning Listasafnsins á Akureyri morar af óvættum og öðrum kvikindum
Sum skrímslin
gengu í gildrur
sem ég hafði sett
upp hér og þar
Eftir Berqþóru Jónsdóttur
begga@mbl.is
Gabríela Friðriksdóttir: Bomb of
Beauty Conquers the Emotional
Universe, 2000. Lakk á MDF.
SKRIMSLI, ófreskjur, púkar, und-
ur, kvikindi, tröll, skollar, finngálkn,
skötulíki, luðrur, djöfsar, demónar
og drekar ríða húsum á sumarsýn-
ingu Listasafnsins á Akureyri sem
opnuð verður í dag. Sýningin fjallar
um ófreskjur og kynjavenn- af öllum
gerðum í íslpnskri myndlist. Sýning-
arstjóri er Úlfhildur Dagsdóttir bók-
menntafræðingur, sem var beðin að
varpa sýn sinni á ákveðið þema að
eigin vali.
Sýningin mótaðist annars vegar
af eigin hugmyndum Úlfhildar og
hins vegar af úrvali verka í eigu
Listasafns Reykjavíkur og Lista-
safns Islands. Einnig var leitað til
einstakra Ksta-
manna sem
lögðu til verk í
þetta skrímsla-
safn.
Hannes Sig-
urðsson, safn-
stjóri Lista-
safnsins, segir
það siðvenju að
sýna íslenska
myndlist í safn-
inu á sumrin,
þegar helst er
von á ferða-
mönnum af
ýmsu þjóðerni
og Islendingar
leggja land und-
ir fót í stórum
hópum. Þá þyki
við hæfi að sýna
eitthvað upp-
byggilegt og
þjóðlegt.
„Þess vegna var Úlfhildur fengin
til liðs við okkur, kona með stór-
undarleg áhugamál og mjög
ákveðna sýn á lífið og tilveruna. Hér
einbeitir hún sér að skrímslunum
eins og þeim bregður fyrir í íslenskri
myndlist undanfarna öld eða svo, en
hún hefur sérstakt dálæti á hvers
konar forynjum og kynjaverum —
og henni vefst sjaldan sín skelfilega
langa fræðitunga um tönn þegar
kemur að því að verja þeirra mál-
stað.“ Hannes segir að þegar við
heyrum orðið skrímsli, detti okkur
flestum ósjálfrátt í hug algjört
svartnætti og ógeð. En ef við bregð-
um upp gleraugum Úlfhildar blasi
eiginlega bara við sumar og sól, lita-
dýrð og næstum taumlaus gleði.
„Þeir semsmitast of mikið af vænt-
umþykju Úlfhildar á ófreskjum
hefðu kannski jafnvel minna á móti
þvi að láta rífa sig á hol af einhverju
kolbrjáluðu skrímsli fyrir þær sakir
einar að vera til, þvílík er sannfær-
ing hennar á ágæti og mikilvægi
demóna. Öll skrímsli eiga sér nefni-
lega heimkynni í okkur sjálfum og ef
við sýnum þeim aðeins meiri skiln-
ing og samúð má vel vera að
okkur fari að þykja dálítið
vænna um eigið skinn. Jafn-
vel andskotinn sjálfur á það
til að gleðjast og fyllast
ofsahamingju yfir eigin
illsku þegar allt gengur í
haginn og verður þá að
minna sig staðfastlega á að
þessi hræðilega tilfinning
muni brátt líða hjá!“
Á sýningunni, sem spannar
tímabilið frá 1916-2005, eru verk
eftir 23 listamenn, meðal annars Al-
freð Flóka, Ásgrím Jónsson, Bryn-
hildi Þorgeirsdóttur, Dunganon,
Gabríelu Friðriksdóttur, Gunnar
Örn og Huldu Hákon sem gerði
myndina fyrir sýningarskrá og
veggspjald sérstaklega af þessu til-
efni - Út við hafsauga, langt frá
Flæmska hattinum.
Vandasamt verk og hættulegt
Úlfhildur Dagsdóttir vill end-
urvekja eldri rithátt orðsins skrímsli
og stafa með ufsiloni. Auðvelt að
verða við því, enda tengingin við
sögnina að skræma, eða afskræma
þá augljós, en oftar en ekki eru
skrímslin einmitt einhvers konar af-
skræming - og andstæða þess sem
mennskt er. Þegar leitað er til sér-
fræðingsins, Úlfhildar Dagsdóttur,
til að forvitnast nánar um þessar
furður eins og þær birtast í mynd-
listinni, - er svarað hvössum rómi á
línunni hinum megin: „Úlfur“!
Sæl Úlfhildur,
hvaðan koma
skrímslin?
„Hvaðankoma
skrímslin? I kvik-
myndinni For-
bidden Planet,
sem gerist á fjar-
lægri plánetu í
fjarlægri framtíð,
kemur skrímslið
úr dulvitund hins
afbrýðisama föð-
ur, sem óttast að
myndarlegir
geimfarar tæli
dóttur hans.
Geimversk vél
sem hann hefur
stúderað gerir
honum - ómeð-
vitað - kleift að
kalla fram þessa
afbrýðisemi í
mynd ógurlegs
skrímslis sem ræðst á geimfarana.
Myndin er augljóslega undir miklum
áhrifum frá Freud!
Skrímslin á þessari sýningu koma
hins vegar hvorki úr framtíð né utan
úr geimi, flest þeirra tókst að fanga í
hinum ýmsustu undirgöngum og
skúmaskotum Listasafns Reykja-
víkur, sum fundust í hvelfingum
Listasafns íslands, enn önnur gengu
í gildrur sem ég hafði sett upp hér
og þar. Þetta var vandasamt verk og
dálítið hættulegt, en allt gekk
vel.“
Hvers vegna þurfa
skrímsli að vera til?
„Þetta er spurning um
táknfræði skrímsla, en í
sýningunni forðaðist ég
einmitt að velja skrímsli
sem voru of táknþrungin.
Það er algengt að sjá
skrímslið sem tákn fyrir
eitthvað annað - til
Gunnar Örn Gunnarsson: Án titils, 1983.115x135 cm. Olía á striga.

Ólöf Nordal: Hanaegg 1,1994.25x10 cm. Postulín.
dæmis dulvitaða afbrýðisemi - en ég
vildi sýna skrímsl sem bara eru
óvættir, í krafti eigin tilveru. Dæmi
um þetta eru verk Brynhildar Þor-
geirsdóttur sem eru svo dásamlega
sjálfstæð og dýrlega furðuleg. En
auðvitað vísa mörg skrímslaverk-
anna til ólíkra heimsmynda, verk
Huldu Hákon vísa til dæmis til
þjóðtrúarinnar, verk Errós til
tæknivæddrar framtíðar og verk
Dunganons til goðsögunnar."
Hvers vegna eru þau hættuleg?
„Eins og ég upplifi þetta í mynd-
listinni þá eru skrímslin til marks
um einhvers konar kraft, óreiðu og
uppbrot á því sem við álítum raun-
veruleika. Þannig ljá þau sig sérlega
vel að því að presentera ókyrrð lista-
mannsins gagnvart hinu venjulega
og hefðbundna, viðmiðum og stöðl-
um. Þetta birtist til dæmis vel í mál-
verkum þeirra Margrétar Jóns-
dóttur, Magnúsar Kjartanssonar og
Sissú sem eru full af einhverju allt
öðru lífi en við eigum að venjast. Og
þetta líf er auðvitað alltaf dálítið
ógnandi, því það er
óþekkt og
passar
ekki inn í
rút-
ínuna.“
Eru til
góð skrímsli?
„Það hvort
skrímsli eru
f. ■ kSm-

■■■■■■■ ,y
-«“«i . w. - f 3

Hulda Hákon: títvið hafsauga... 2000-2005. Stærð: 40x30x5cm. Akrfllitir á hydrocal.
góð eða vond fer auðvitað alveg eftir
því hvernig á máhð er litið. Skrímsl-
ið er alltaf ógn, í kvikmyndum ráð-
ast skrímsU til dæmis á siðmenn-
inguna og rústa hana með
glæsibrag. I myndlist, eins og áður
sagði, sýna þau okkur í tvo heimana
og ógna því hugmyndum okkar um
stöðugleika. En það er einmitt að
því leyti sem líta má á skrímsU sem
„góð“, það að þau skuli opna okkur
nýjar víddir og nýjar sýnir, rústa
okkar veruleika svo við getum þá
kannski byggt annan og betri eins
og í kvikmyndinni Mars Attacks,
þegar geimverurnar rústa heim-
inum og gefa því góðu fólki mögu-
leika á að byggja hann upp í mun
betra formi en hann var. Kannski
sjáum við merki um þetta í verkum
Magnúsar Tómassonar um sögu
flugsins, en þar mætti hugsa sér að
flugsagan hafi verið þurrkuð út og
ný smíðuð í staðinn, allólík.“
Hvers vegna erfólk hrætt við
skrímsli en vill samt eiga skrímsla-
dót, lesa skrímslasögur, horfa á
skrímslamyndir ogsækja skrímsla-
sýningar?
„Þessu er auðvelt að svara:
skrímslamyndir eru bara svo fal-
legar! Eg myndi vilja eiga öll þau
verk sem eru á sýningunni. Þarna er
stuð og þarna er fjör, mikið að ger-
ast og mikil gleði - og mikil ógn líka,
og það er nú það sem allt eðlilegt
fólk hlýtur að hrífast af, þessi kitl-
andi ógn hrylUngsins sem gefur okk-
ur sveittar martraðir, lætur okkur
sjá óvætti skjótast milli borðfóta og
minnir okkur á að við erum ekkert
annað en hæfilega tamin villibráð
veiðiglaðra vígtenntra ófreskja."
Eru íslensk skrímsli öðruvísi en
útlensk?
„Nú verð ég að játa að ég hef ekki
gert úttekt á íslenskum myndlist-
arskrímslum í samanburði við er-
lend, og er hreinlega ekki viss um að
erlend nútímamyndUst búi yfir eins
auðugum garði skrímsla og ís-
lensk, mér finnst eins og þetta
sé meira í gamla dótinu. Þó
rekst ég blessunarlega á eitt
og eitt eins og til dæmis á
sýningunni The Triumph of
Painting í Saatchi Gallery í
London, en þar var mjög
gleðilegt skrímslaverk eftir
Peter Doig. En þó, þegar bet-
ur er að gáð var ekkert skrímsli
á myndinni, því hún sýndi senu úr
þekktri bíómynd, rétt áður en
skrímslið birtist. hm. Líklega er
best að tjá sig sem minnst um
þetta.“
Það verður hægt að skoða
skrímslin í Listasafninu á Akureyri
til 21. ágúst, en safnið er opið alla
daga nema mánudaga kl. 12-17.