Goðasteinn - 01.03.1967, Blaðsíða 57

sem frá örófi alda höfðu verið hluti af Danmörk og heita Skán,
Halland og Blekingc. Frá Norðmönnum tóku þeir í sama ófriði
héraðið Bóhúslén, sem cr strandræman frá Oslófirði suður að
mynni Gautaelfur. Jafnvel í fjarlægum heimsálfum náðu Svíar fót-
festu um þessar mundir og stofnuðu t. d. sænska nýlendu í Norður-
Ameríku 1638 og nefndu Nýju Svíþjóð. Þeir misstu þessar lendur
sínar fljótlega í hendur Hollendinga og síðar komust þær undir
yHrráð Englendinga, en engu að síður ber tilraunin vott um þrótt
og framtakssemi Svía á þessum tímum.
Síðari hluta 17. aldar var ekki um frekari landvinninga að ræða
og urðu Svíar að heyja harðar styrjaldir til að verja það, sem
unnizt hafði, en engu að síður var stórveldið í fullum blóma og
hagur ríkisins góður, er Karl 11. konungur féll frá og hinn fimmtán
ára gamli sonur hans Karl 12. kom til valda, árið 1697.,
Þar sem Svíþjóð hafði hafizt í tölu stórvelda á kostnað nágranna
sinna umhverfis Eystrasalt, var við því að búast, að þeir reyndu
að hnekkja sænskum yfirráðum og vinna lönd sín aftur, er þeim
óx fiskur um hrygg. Svo vildi til, að í löndum þeim, er um langt
skeið höfðu látið í minni pokann fyrir Svíum og látið fyrir þeim
lönd og héruð, komu til valda síðast á 17. öld þjóðhöfðingjar, sem
hugsuðu hátt og voru staðráðnir í að lækka risið á sænska stór-
veldinu.
1 Danmörk kom Friðrik 4. til valda 1699. Hann var dugandi
stjórnandi og metorðagjarn. Takmark hans var að ná aftur hinum
fornu dönsku héruðum syðst í Svíþjóð og var auk þess á glóðum
vegna hins nána sambands milli Svíþjóðar og hertogadæmisins
Holstein-Gottorp við suðurlandamæri Danmerkur. Taldi hann
mikla nauðsyn bera til að rjúfa þau tengsl, er ógnuðu ríki hans með
árás úr tveimur áttum í senn. í Póllandi hafði verið kosinn konungur
Ágúst sterki kjörfursti í Saxlandi. Hann var þróttmikill stjórnmála-
maður og hafði mikinn áhuga á að notfæra sér herstyrk þann, sem
hann réð yfir í báðum löndum sínum, og var ákveðinn andstæð-
ingur Svíþjóðar. í Rússlandi ríkti Pétur mikli kcisari. Hann stefndi
frá byrjun að landvinningum. Sneri hann sér fyrst að Tyrklandi,
en þcgar viðleitni hans þar bar ekki tilætlaðan árangur, tók hann
að undirbúa árás á Svíþjóð.
Goðasteinn
55