Ársrit Torfhildar - 01.11.1990, Side 85

að stigveldi há- og lágmenningar virðist hafa verið brotið niður,
það sem áður var hálist er nú háð sömu framleiðsluafstæðum og
afþreyingarlist var háð áður. Það væri því nær lagi að líta á
tilkomu söguheimsins og útvíkkun veruleikahugtaksins sem
tilraun höfunda til að færa tilvísanda tákna í verkum sínum frá
hreinni endurframleiðslu veruleikans yfir í heim sem er skapaður
af þeim sjálfum og er því að vissu leyti frelsaður undan oki
fjöldaframleiðslunnar; einhverstaðar í ímyndunaraflinu býr
eyland sem enn er ósnortið af fjármagninu. Nýraunsæið væri því
hin eiginlega list fjöldaframleiðslunnar, listvél sem
endurframleiðir yfirborð veruleikans og breytir honum í vöru.
Færslan frá nýraunsæinu hafi því verið mótmæli, eins og áður
sagði, en ekki eingöngu gegn lítilsvirðingu skáldskaparins, heldur
einnig mótmæli gegn fjöldaframleiðslu, ímynda af
veruleikanum. Þetta eru þverstæðukennd mótmæli því táknsæi
söguheimurinn verður að byggja á einhverjum þekktum
stærðum, eigi hann að geta haldið sambandinu við lesandann.
Þessar þekktu stærðir eru ekki annað en ímyndir eins og áður
sagði, hin sögulega vitund hefur verið jöðruð og eftir standa
menjar sem söguheimurinn verður óhjákvæmilega að byggja á.
Vilji höfundur koma fortíðinni til skila á einhvern hátt, á hann
oftast ekki annarra kosta völ en að nálgast hana á írónískan hátt
13. í Djöflaeyjunni er írónían einmitt mjög sterkur þáttur og að
hluta virðist hún vera byggð á þeim ímyndum sem eru tengdar
fortíðinni, eða öllu heldur þeirri vitneskju sem viðtakandinn
hefur fyrirfram um söguna. Söguhöfundur leikur sér því að
sögulegri þekkingu lesandans með því að segja frá atburðum eins
og síðari heimstyrjöldinni og tilurð braggahverfanna með háðsku
brosi á vör, en umhverfi og persónum er lýst á sama hátt.
Fjarlægðin sem skapast sökum þessa á milli atburða og lesanda
kemur á þverstæðukenndan hátt í veg fyrir að lesandinn taki
söguheiminn of alvarlega á sama tíma og hann samsamar sig
honum. Írónían er því til að vekja upp ljúfsárar kenndir gagnvart
þessum horfna ævintýraheimi braggahverfanna. í fjarlægðinni
örlar ætíð á eilítið viðkvæmum tóni í stílnum, söknuði eftir
horfinni veröld, eða ef til vill aðeins einhverri veröld sem ekki er
83