Upp í vindinn - 01.05.1996, Side 56

VIÐGERÐ A AÐALBYGGINGU
Viðgerð á útveggjum
aðalbyggingar Háskóla
Islands
Inngangur
I nóvember 1994 fór byggingarnefnd Háskóla Islands þess á leit við
Línuhönnun hf. að gerð yrði úttekt á ástandi aðalbyggingar Háskólans
og skyldi verkefnið vinnast í náinni samvinnu við Dr. Magga Jónsson
arkitekt.
Rannsóknir, prófanir, áætlanir og hönnun viðgerðaraðferða voru
unnar af Línuhönnun, í nánu samstarfi við Dr. Magga Jónsson, en Dr.
Maggi sá alfarið um alla útlitshönnun. Línuhönnun og Dr. Maggi
Jónsson sáu um gerð útboðsgagna og Framkvæmdasýslan um útboð,
samninga og umsjón með eftirliti. Umsjón og eftirlit með
framkvæmdum voru í höndum Línuhönnunar.
Mótaðar voru eftirfarandi meginforsendur verkefnisins:
• Húsverndunarsjónarmið skulu í hávegum höfð.
• Leitast skal við að færa húsið í upprunalega mynd, þ.e. gera það
eins líkt í útliti og kostur er.
• Nota skal sömu efni og notuð voru í upphafi, sé þess nokkur kostur.
• Lausnir og viðgerðaraðferðir skulu vera í hæsta gæðaflokki.
• Framkvæmdir skulu hefjast vorið 1995 og Ijúka þá um haustið.
Aðalbygging Háskóla Island er byggð á árunum 1936-1940 og er arkitekt
hússins Guðjón Samúelsson húsameistari. Húsið er þrjár hæðir auk kjallara
og er grunnflötur hússins um 1280 m2 og yfirborð útveggja um 3000 m2.
Otveggir og gólfplötur hússins eru steinsteypt og eru útveggir allir
múrhúðaðir með steiningu, en súlur ofan við aðalinngang og við glugga
á göflum eru lagðar flísum sem steyptar eru úr silfurbergsmulningi og
hvítu sementi. Fletir í kringum aðalinngang eru lagðir flísum, gerðum
úr hrafndnnumulningi og grænlituðu semend.
Steyptar tröppur við aðalinngang eru nokkuð sérstakar. Ilögn á
framstigi þeirra er úr svörtum múr sem í er þrýst 20-50 mm kornum úr
íslandít, en það er svart að lit. Uppstigin eru hins vegar steinuð með
svörtum múr og hrafntinnu.
Rannsóknir og prófanir
Mikil vinna var lögð í söfnun upplýsinga um húsið, enda nauðsynlegt
að komast að sem flestu um gerð þess, hvaða efni voru notuð, hvaðan
þau voru fengin og um vinnutilhögun. Einnig var lögð mikil vinna í
rannsóknir og prófanir á múrblöndum og steinefnum.
Steypa og múr
Rannsóknir á útveggjum leiddu í ljós að ekki var nauðsynlegt að grípa
til meiriháttar aðgerða eða breyta uppbyggingu veggja. Með ýmsum
varnaraðgerðum, s.s. að verja lárétta fleti sérstaklega fýrir rakaupptöku,
töldum við að koma mætti í veg fyrir áframhaldandi skemmdaþróun,
umfram það sem eðlilegt getur talist.
I heimildum um húsið kom ekkert fram um blöndunarhlutföll múrs
og steypu, né hvaðan fylliefni voru tekin. Því voru sýni tekin úr múrhúð
útveggja og mat lagt á kornastærð, kornadreifingu og efjuhlutfall.
Múrarameistari Línuhönnunar gerði margar múrprufur úr hinum ýmsu
sandgerðum í mismunandi hlutföllum og voru þær prófaðar á rann-
sóknarstofu Línuhönnunar, sem og gerður samanburður við eldri
múrhúð með smásjárskoðun. Okkur tókst að útbúa múrblöndu sem
samsvarar nánast 100% kornadreifingu eldri múrblöndunnar, mjög gott
frostþol, litla rýrnun og góðan vinnanleika.
Steinefni
Almennt var talið að steinmulningurinn á útveggjum hússins væri
erlent efni, en eftir fyrstu rannsóknir voru jarðfræðingar Línuhönnunar
á þeirri skoðun að um væri að ræða íslenskt kvars og fékkst það síðar
staðfest í gömlum heimildum. Þar sem vitað var að Bretar og Þjóðverjar
leituðu gulls og grófu göng í Þormóðsdal og Miðdal á 3. og 4.
áratugnum og að gull fmnst í kvarsæðum, töldum við líklegast að
kvarsið hefði verið tekið úr útgreftri ganganna. Jarðfræðingar Línu-
hönnunar fóru því á stúfana upp í Þormóðsdal og Miðdal og eftir
nokkra leit fannst töluvert magn kvarsæða á afmörkuðu svæði. Sýni
voru tekin og sýndu rannsóknir fram á að um sama efni var að ræða og
notað var í upphafi. Ákveðið var að nota þetta efni ef nægjanlegt magn
fyndist og kostnaður við vinnsluna yrði ásættanlegur. Að undangengn-
um frekari athugunum reyndist svo vera.
Ekki er lengur mögulegt að fá silfurberg í Hoffellsdal við Hornafjörð,
þaðan sem það kom í upphafi, og varð því að Ieita á önnur mið. Eftir
nokkra leit fannst vinnanlegt silfurberg í Djúpadal á sunnanverðum
Vestfjörðum, í gilskorningi í um 400 m hæð. Eftir prófanir á efninu
reyndist það nægjanlega tært til að nota í flísarnar.
Allar líkur þóttu á að í upphafi hafi hrafntinna verið fengin úr
Hrafntinnuskeri, því að á þeim tíma var efni sótt þangað til nota í
ýmsar byggingar. Því lá beinast við að sækja um leyfi til efnistöku til
viðeigandi aðila og fékkst það.
Við rannsókn kom í ljós að kornin í yfirborði á tröppum við aðalinn-
gang voru úr íslandít, en það er óvenju dökkt berg og slitþolið. Jarðfræð-
ingar Línuhönnunar fundu efnið í landi Gufudals I inn af Hveragerði.
Flísar
Steyptar voru um 25 prufur af silfurbergs- og hrafntinnuflísum með
mismunandi blöndunarhlutföllum sements og silfurbergs og sá múrara-
meistari Línuhönnunar um það, ásamt Marteini Davíðssyni múrspekingi.
Tæknilegir eiginleikar voru prófaðir á rannsóknarstofu Línuhönnunar,
sem og útlit og áferð, þar til samsvörun var náð.
56
...upp í vindinn