Mímir - 01.09.1968, Side 16

fæðast það ár. Ölfusvatnsannáll minnist enn á
mikla kvefsótt, sem gangi víða um land.“° Sauð-
lauksdalsannáll segir, að landfarsótt hafi gengið
um landið og margt fólk látizt.21 Hannes Finns-
son minnist á mikið fiskleysi.22
Arið 1756 hækkar dánarhlutfall snögglega
og verður 44,6%o. Harðindin voru þá að ná há-
marki sínu og þá einkum á Norðurlandi. Ærla
hefði mátt, að afleiðinga Kotlugossins hefði
gætt verulega í mannfalli, en meir stingur þó í
augu, hve dánartala er langtum hærri en fæð-
ingartala í Hólastifti. Ekki er þó getið um nein-
ar sóttir þetta ár, en hungur var almennt og ör-
tröð af flakki. Jón Benediktsson, sýslumaður í
Þingeyjarsýslu, segir í bréfi til stiftamtmanns
23. sept. 1756, að síðast liðinn vetur og vor
hafi um 100 manns fallið þar af hungri og
eymd og á hverjum degi bætist nokkrir við þá
tölu.23
Höskuldsstaðaannáll segir, að þá hafi verið
aflaleysi á Suðurnesjum „og þar af rísandi fólks-
fellir".24 Bjarni Halldórsson sýslumaður segir
í bréfi 22. sept. 1756, að í Húnavatnssýslu hafi
dáið um 70 manns af hungri um veturinn og
vorið.25 Björn Markússon, sýshunaður í Skaga-
fjarðarsýslu, nefnir engar tölur, en segir í bréfi
24. sept. 1756:
... den næstafvigte Vinter og Foraar har til Grunde
pdelagt og piint Livet af mangfoldige Mennisker.. .2G
Jón Árnason, sýslumaður í Snæfellsnessýslu,
segir í bréfi 8. júlí 1756, að 30 til 40 manns í
þeirri sýslu hafi látizt þá um veturinn og vorið
af kulda, eymd og sulti.27
Árið 1757 hækkar dánartala enn og er nú
50,6%o. Mannfall er enn mest í Hólastifti (1102
dauðir móti 189 fæddum). Þórarinn Jónsson,
sýslumaður í Eyjafjarðarsýslu, segir í bréfi 16.
júlí 1757, að ekki sé unnt að segja með vissu,
hve margir hafi dáið þar af hungri og skorti á
því ári, en þeir séu margir og fjöldi þeirra muni
aukast, því að allt matarkyns sé löngu uppurið
og ekki sé von neinna nýrra bjargráða til sjós
eða lands.28
Ekki er getið um farsóttir í Hólastifti, en aft-
ur á móti talar Ölfusvatnsannáll um landfar-
sótt,20 og Grímsstaðaannáll minnist á, að fólk
falli úr harðrétti og megurð.30
Erlendur Ólafsson, sýslumaður í Isafjarðar-
sýslu, segir í bréfi 5. sept. 1757, að vegna lang-
varandi ótíðar og aflaleysis allan veturinn hafi
margt fólk dáið úr hungri,31 og Jón Árnason,
sýslumaður í Snæfellsnessýslu, segir í bréfi 20.
sept. 1757, að síðast liðinn vetur og vor og til
þess dags hafi um hálft fjórða hundrað manna
fallið af hungursneyð.32 Lýður Guðmundsson,
sýslumaður í Vestur-Skaftafellssýslu, segir í bréfi
15. júlí 1757, að vegna aflaleysis og harðinda
hafi 50 manns látið lífið í sýslunni og líklega
muni fleiri falla.33
Árið 1758 verður mannfall mest í þessum
harðindum, og dánarhlutfall verður 78,l%o.
Nú snýst við hlutfall á milli landshluta, og lang-
flestir deyja nú í Skálholtsstifti, eða 3234, en
345 í Hólastifti. Er þetta nokkuð einkennilegt,
því að ekki er að ráði getið um sóttir á Suður-
landi né annars staðar í stiftinu þetta ár (sjá
þó Ölfusvatnsannál31), en aftur minnzt á mann-
skæða sótt í Eyjafirði og Skagafirði.35 Að vísu
segir Ketilsstaðaannáll, að fólk hafi dáið úr
hungri í Vestmannaeyjum,36 en ekki hefði það
þó átt að auka dánarhlutfall svo mjög. Fiskleysi
hefur þó verið þetta ár, og verður Jóni Árna-
syni, sýslumanni í Snæfellsnessýslu, tíðrætt um
það í bréfi til stiftamtmanns 24. sept. 1758 og
í bréfi til konungs 23. sept. sama ár, en þar tel-
ur hann það meginorsök mannfalls og segir,
að síðasta hálft annað ár hafi fallið í sýslunni
um 400 manna.37 Árið 1758 mátti heita góð-
æri, og kemur svo há dánartala nokkuð á óvart.
í Mannfækkun af hallærum gerir Hannes Finns-
son almenna athugasemd, sem nokkuð mætti
skýra þetta:
... hvprgi og aldrei deyr fleira fólk i Hardinda tíd,
enn vid sió, þegar nýfarit er at fiskaz, eptir láng-
varandi fiskileysi, því þá getr eigi solltinn magi
tamit lyst sína eptir veikum melltíngarkrpptum.28
Þarna má ef til vill finna skýringu á hárri
dánartölu sunnanlands og vestan, þar sem fjöldi
fólks var í þurrabúðum, bæði á Snæfellsnesi og
16