Vinnan og verkalýðurinn - 15.02.1951, Side 20

BJÖRN SIGFÚSSON :
Þegar Stefán G. orti Heimleiðis
Hugvekjur Klettafjallaskáldsins til landa sinna
verða nýjar hverri kynslóð, þótt hin næstliðna
haldi þær gamlar.
Söguskilningur þessa sjálfmenntaða marxista
var svo gerhugull og bersögull. Það er aldrei ónýtt
að blaða í bókunum hans og vita, hvað maður
dettur ofan á. Ég ætla að fletta kverinu Heimleið-
is, sem mér var gefið um fermingu, nýtt.
Árið 1917 kom Stefán heim í boði ungmenna-
félaganna og var fagnað um allt land. Eftir ferð-
ina birti hann kvæðakver, sem heitir Heimleiðis.
Það var en’durprentað í 5. bindi Andvaka 1923.
Á meðan styrjöld stóð, 1914—18, var Stefán í
andstöðu við flesta Vestur-íslendinga út af vilj-
ugri þátttöku þeirra í stríðsrekstri og herþjón-
ustu. Miklu fleiri ádeiluefni hafði hann þá í
kvæðum sínum. Kveðjur, fremst í ritinu Heim-
leiðis, eru hinn þynngsti áfellisdómur um landið,
þar sem hann var orðinn þegn:
Þeir ærðu þig og særðu þig með skjall og brosin
blíð,
þeir blinduðu og tældu þig að kveða þér sjálfri
níð.
Þeir stálu þínu brúðarskarti á þinni þroskatíð,
þokkanum og sakleysi: þú varst svo ung og fríð . .
Þeir leiddu þig og neyddu þig að bera út
börnin þín,
bentu á það sem höfðingssið og Drottins lög
og sín,
unz ásökun og kjökurrödd úr hverju holti hrín
heim að þínurn rekkjustokk, er austanmáninn
skín.
Brosir þú í yfirlæti, í ógæfuna sezt;
orðin sértu kóngsdóttir og systra þinna mest. —
Gestsaugað í útlaganum glöggvar þetta bezt,
guggnar hann að skilja við þig, þegar horfir verst.
Það er auðvaldsþróun með barnaútburði og ný
hernaðarstefna, sem Stefán deilir á vestra. Það
hafði hann fyrr gert að vísu, en í þessari kveðju
er hann óvenju sáryrtur.
Hann segir, að Ameríka hafði verið fegursta
brúður hins frjálsa mannsanda. En Jreir auðs-
hyggjumenn, sem skáldið hatar, stálu sakleysi
hennar og þokka, neyddu hana til glæpa og
kenndu henni um leið að þykjast meiri en aðrar
álfur, systur hennar.
Engir hér heima gáfu þessu Ijóði gaum, þegar
Heimleiðis birtist, nema þá til að sjá með
ánægju, að Stefán þakkaði það íslenzku gestsauga
sínu, útlegðarauganu, að hann kom auga á
meinin.
Því lengra sem íslandi miðar í átt til Ameríku,
því áleitnara verður þetta kvæði við okkur hér
heima. Og hvernig hefði Stefán kveðið, hefði
hann stigið hér á land 1950?
í slíkum anda hafði hann fyrr gert Vöggu-
kvœðið, þar sem Fjallkonan svæfir og deyðir
skáldeðli barns með því að segja satt frá íslenzk-
um smásálarskap (Það var fæddur krakki í koti /
kúrði sig í vögguskoti.).
Engan má það blekkja um undansláft né deyfð
í öldnuskapi, þótt Stefán gerði hlé á deilukvæð-
um, er hingað kom. Hann afsakar með þessu:
Kom þú blessað, óskaland og lýður
ljóða minna, hvernig sem þú ert.
Ljóð hans verða þá að glettnum leik, jafnt þó
að honum sé undir niðri rammasta alvara, sem
var í sjálfstæðisbaráttunni og lágstéttarbaráttu. í
viðtali við bernskuhéraðið, Skagafjörð, fléttast
þættirnir tveir, uppreisn lands og smælingjans:
Ha, hæ! Yfir gullunum grátið,
við getum sem börnin, við höfum ei elzt,
við fjörður minn. Lágt um oss látið
sem landstólpa verði. Við kysum oss helzt
að hljápast að heygja hann Svaða ^
í holunni þeirri, sem öðrum hann tók,
til Herraþings okkur að hraða
og hrista þar skjöld vorn af Álfi frá Krók.
(Álfur var sendimaður konungs til að ræna ís-
lendinga í'étti, en Svaði var stórbóndi, sem hugð-
ist létta hallæri með því að taka af lífi fjölda
fátækra rnanna og hafði grafið þeim gröfina, en
var í staðinn grafinn þar sjálfur.) í bjartsýni sinni
14
VlNNAN OG VERKALÝÐURINN