Helgarpósturinn - 07.05.1982, Blaðsíða 4

4
Föstgdagur 7, maí 1982 hélgarpn^ti irírih
Það verður hvorki rætt um hafréttarmál almennt né baráttu islands fyrir útfærsiu
fiskveiðilögsögunnar undanfarinn þrjá og hálfan áratug án þess að nafn eins manns
verði nefnt. Það er nafn Ilans G. Andersen.
Allt frá árinu 1947 hefur hann vcrið ráðunautur allra islenskra rikisstjórna i landhelg-
ismálinu og verið fulltrúi islands á öllum hafréttarráðstefnum, formaður islensku
sendinefndarinnar á þeirri siðustu, þar sem hafréttarsáttmáli var loksins undirritaður.
Auk þess hcfur hann verið scndiherra íslands vlðsvcgar um heiminn með nokkrum
hléum allt frá árinu 1956og cr nú sendiherra islands i Bandarikjunum, Kanada, Argen-
tinu, Bahama, Brasiliu, Kúbu, Mexikóog Perú, með aðsetur i Washington.
Ilans G. Andersen hefur helgað lif sitt að mestu landgrunns- og landhelgismálum
okkar islendinga og á án efa meiri þátt i þvi en nokkur annar einn maður, að helstu bar-
áttumál okkar i hafréttarmálum hafa nú náð viðurkenningu.
Alþjóðlegur hafréttarsáttmáli hefur verið undirritaður, og af þvi tilefni er Hans G.
Andersen i Nærmynd Helgarpóstsins.
Hans Georg Andersen, eins og hann
heitir fullu nafni, fæddist i Winnipeg i
Kanada 12. mai árið 1919, og er sonur
hjónanna Franz A. Andersen og Þóru
Guömundsdóttur. Fjölskyldan flutti heim
til tslands ári seinna, og Hans gekk hinn
hefðbundna islenska menntaveg og lauk
stúdentsprófi frá Menntaskólanum i
Reykjavik vorið 1937.
Eftir það lá leiöin i' lögfræðideild Há-
skóla tslands, og hann lauk lögfræöiprófi
1941. Eftir þaö stundaöi Hans nám i þjóð-
arrétti við Columbia Law School i Toronto
i Kanada og siðan fór hann i Harvard Law
School i Bandarikjunum og lauk prófi
þaðan 1945. Strax ári seinna var hann
skipaöur þjóðréttarfræöingur utanrikis-
ráðuneytisins hér heima, en stundaði
jafnframt kennslu i þjóðarrétti við Há-
skólann, allt til ársins 1954. Ariö 1945
kvæntist hann Astriði Helgadóttur.
Eins og fyrr segir varð Hans ráðunaut-
ur islensku rikisstjórnarinnar i landhelg-
ismálinu árið 1947, og næstu árin var hann
fulltrúi tslands á ýmsum alþjóðaráðstefn-
um um verndun fiskimiða. Auk þess var
hann í sendinefnd á allsherjarþingi Sam-
einuðu þjóðanna i New York af og til fram
til 1958 og i sendinefndum Sb varðandi
réttarreglur á hafinu 1958 og 1960.
Hans var aðeins 27 ára gamall, þegar
hann varð þjóðréttarfræöingur rikis-
stjórnarinnar, og þaö er hann enn, 36 ár-
um siðar. Og þar eö hann varð auk þess
ráðunautur utanrikisráðuneytisins i land-
helgismálinu ári seinna fer ekki hjá þvi,
aönafn hans hafi fljótlega orðið all þekkt.
Fjórarútfærslur islensku fiskveiðilögsög-
unnar frá 1952 hafa séð til þess.
En það er svo með embættismenn, sem
framkvæmd mikilvægra mála hvilir oft
hvað mest á, að þeir eru litt áberandi og
þaö á ekki sist viö Hans G. Andersen.
Jafnvel siöustu árin, eftir að sjónvarpið
kom til skjalanna, er hann tiltölulega
óþekktur. Hann svarar vissulega þeim
spurningum sem fyrir hann eru lagðar, en
litið meir. Þaö eina sem venjulegir sjón-
varpsáhorfendurgeta sagtum hanner að
hann virðist vera litið fyrir að flagga sinni
eigin persónu, er jafnvel fremur stuttur f
spuna og virðist heldur þurr á manninn.
Til að forvitnast dálitið um manninn
höfðum við tal af samstúdent hans og
gömlum skólafélaga, Agúst Bjarnasyni
fyrrverandi skrifstofustjóra og báðum
hann að segja I fáum oröum hvernig
skólafélagi Hans var.
„Hans var afburða námsmaður, og það
var snemma ljóst, að hann mundi standa
sig veli lffinu. Hann var lika ágætur félagi
og skólabróðir, hjálpsamur við aðra nem-
endur. Eins og er áberandi i öllum viðtöl-
um við hann vill hann aldrei miklast af
sjálfum sér. En hann var vinsæll af skóla-
félögum sinum og er mjög skemmtilegur i
vinahópi. Hann hefur ágætan húmor og
lipra frásagnargáfu”, segir Agúst
Bjarnason.
Margrét Thoroddsen var i bekk með
Hans iMR i þrjú ár, og hún tekur undir,
að hann hafi verið afburða námsmaður og
samviskusamur nemandi.
„Enda varhann alltaf með þeim efstu i
bekknum”, segir Margrét.
„En hann var alltaf ómannblendinn og
ég minnist þess ekki að hann hafi tekið
mikinn þátt f félagslifinu I skólanum. Að
minnsta kosti var það ekki áberandi, og
hann talaöi aldrei á fundum.
Hans virtist alltaf fremur þurr á mann-
inn, en ég held, að i raun og veru hafi það
stafaðaf feimni.Ég kynntist honum betur
seinna. Það var i New York á striðsárun-
um þarsem hann var við nám, enég vann
þar. Þá komst ég að raun um að hann hef-
ur rikt skopskyn, og hann gat verið mjög
alUölegur.
Kfmnigáfa hans er ekki fólgin i þvf, aö
hann segi hnittnar sögur, heldur sér hann
það broslega i fari náungans og laumar Ut
Ur sér athugasemdum, án þess þó að vera
illkvittinn, þótt hann geti verið nánast
kaldhæðinn stundum. Ég komst að raun
um, að þessi hlédrægni hans stafar senni-
lega af þvi, að hann dregur sig inn f skel
vegna feimni”, sagði Margrét Thorodd-
sen.
Benedikt Gröndal alþingismaður
kynntist Hans fyrst þegar þeir voru báöir
við nám við Harvard i Bandarikjunum,
þótt þeir væru ekki í sömu deild skólans.
„Hans er ákaflega hæglátur maöur og
prúður i allri viðkynningu. Hann var mjög
góður námsmaður, og það kom fljótt í
ljós, aö hann virtist hafa þá hæfileika og
það nám, sem var einmitt þaö rétta fyrir
okkur.
Hann var kornungur þegar hann tók
þátt i fyrstu hafréttarráðstefnunni og tók
siðan þátt i þvi að semja landgrunnslögin
sem tóku gildi 1948. NU er hann meðal
þeirra sem lengsthafa unnið að hafréttar-
málum, og hann nýtur mikillar virðingar
og er frægur fyrir það á alþjóðaráðstefn-
um að halda stuttorðar og gagnorðar ræð-
ur og koma máli sinu fram á mjög vand-
aðan hátt”, segir Benedikt Gröndal, sem
eins ogkunnugt er hefur mikið starfað að
hafréttarmálum og var meðal annars í
sendinefnd tslands á siðustu hafréttar-
ráðstefnunni.
Sá stjórnmálamaður sem hefur haft
hvað lengst kynni af Hans er LUðvik Jós-
efsson, en kynni þeirra hófust þegar verið
var að undirbúa landgrunnslögin sem
voru samþykkt 1948.
„Landgrunnslögin voru eitt af fyrstu
verkum Hans. Ég sat þá á Alþingi og hafði
siðan samvinnu við hann i sambandi við
framkvæmd laganna. Siðan hef ég haft
meiri og minni samskipti við hann i fiest-
öllum þáttum landhelgismálsins, ekki si'st
meðan ég var ráðherra, árin 1956 - ’58,
þegar landhelgin var færð Ut i 12 milur, og
á þriðju hafréttarráðstefnunni.
Ég er sannfærður um að Hans hefur
verið með duglegri og samviskusamlegri
mönnum i hópi fulltrua tslands i þessum
málum. Hann er flestum tslendingum
kunnugri hafréttarmálum, hefur fylgst
vel með þeim undanfarin 40 ár og aflað
sér vinsælda og virðingar erlendra þjóð-
réttarfræðinga. Hann er ákaflega traust-
ur maður og á mikið lof skilið fyrir það
sem hann hefur lagt af mörkum til þess-
ara hafréttarmála”, segir LUðvik.
Hannes Hafstein skrifstofustjóri utan-
rikisráðuneytisins tekur dýpra i' árinni
þegar hann talar um þátt Hans G. Ander-
sen i gerð landgrunnslaganna.
„Ég hef alltaf talið Hans höfund land-
grunnslaganna frá 1948. Hann varfenginn
til að vinna að þessum málum og kynna
málstað okkar, og það hefur enginn mað-
ur gertbetur en hann”, segir Hannes Haf-
stein.
Lúðvik Jósefsson litur dáli'tið öðruvísi á
málin og bendir á, að það hafi verið póli-
tiskar ákvarðanir stjórnmálamanna hvaö
gert hafi verið i landgrunnsmálunum.
„En hann átti drjúgan þátt i þvi hvernig
til tókst og hefur komið málstaö tslands á
framfæri”, segir Lúðvik.
EyjólfurKonráð Jónsson er einn þeirra,
sem áttu sæti i sendinefnd tslands á haf-
réttarráðstefnunni, sem lauk nýverið,
undir stjórn Hans.
„Hans er fluggáfaður alvörumaður, en
hefur þó skemmtilegri húmor en flestir
menn aðrir og lætur gamansögur fljúga.
Ég hef ekki kynnst honum nema i hálfan
áratug og þekki hann áreiðanlega ekki
fullkomlega. Þó get ég sagt, aö hann fer
sér stundum hægt, að þvi er manni virð-
ist, en er þó ótrUlega vinnusamur maður
og afkastar miklu. Hans tekur aldrei af-
stööu nema að þaulhugsuðu máli, enda
hefur hann venjulega rétt fyrir sér. Og
mér er meira en til efe, að sigrar okkar i
hafrannsóknarmálum heföu unnist án
hans.
En Hans er ekki auglýsingamaður og
hefur litinn áhuga á blaöamönnum. Þess
vegna verður stundum aö draga upp úr
honum álit hans og skoðanir með lagni.
Best finnst mér honum liða í kunnmgja-
hópi við veislumat og eitt vi'nglas, sem er
það hámark sem ég hef séð hann snerta af
veigum. Þó veit ég, að hann les mikið og
nýtur einveru”, segir Eyjólfur Konráð
Jónsson.
Þótt Eyjólfur Konráð segi, að Hans hafi
venjulega rétt fyrir sér eru ekki allir sam-
mála um það.
Við Utfærslu landhelginnar i 12 milur
taldi Hans, að sú aðgerð væri ekki i sam-
ræmi við alþjóðalög og mælti gegn henni.
Þegar ákveðið var að færa landhelgina Ut
i 50 milur vorum við bundin samn-
ingum við Breta og Vestur-Þjóðverja. í
bæði skiptin urðu hörð átök um stefnu-
mörkun, og fyrir 50 milna Utfærsluna
mælti Hans gegn þvi, að samningarnir við
Breta og Vestur-Þjóðverja yrðu brotnir. 1
stað þess vildi hann fara þá hægfara leið
að biða Urskurðar Alþjóðadómstólsins i
Haag. Eins og menn muna var ekki farið
að þeim ráðum.
Eins og fyrr segir hófst ferill Hans G.
Andersen sem sendiherra árið 1956, en þá
var hann skipaður sendiherra hjá At-
lantshafsbandalaginu og Efiiahagsbanda-
laginu eftir að hafa verið fastafulltrúi
okkar hjá NATO frá ’54, með aðsetur i
Paris. Hann varsiðan skipaður ambassa-
dor I Frakklandi og sendiherra i Belgíu
1961 en fluttist til Sviþjóðar þar sem hann
var ambassador frá 1962. Sama ár varð
hann jafnframt sendiherra í Finnlandi og
ambassador á Italiu og tsrael, en 1963
varð hann sendiherra i Noregi.
Hans fluttist loks heim til tslands 1968
eftir 14 ára samfellda Utivist og starfaði
við utanrikisráðuneytið næstu átta árin,
eða fram til 1976, þegar hann var gerður
að sendiherra i Bandarikjunum.
Hans G. Andersen hefur þvi viða komið
við, og I simtali til Washington spurðum
við hann hvaö honum fyndist hafa verið
veigamesta hlutverk hans, þegar hann liti
yfir farinn veg.
„Landhelgismálið, ég vona að allir séu
sammála um það”, svaraði Hans, orðfár
að vanda.
Hann bætti þvi við, að landhelgismálið
hafi alla tið átt hug hans allan, ,,það er
númer eitt, það snýst allt um það”, sagði
Hans og þvemeitaði að hann ætti sér
nokkur önnur áhugamál til að dreifa hug-
anum frá dagsins önn. Og allir geta víst
verið sammála um, að gifurlega mikið
hafi unnist fyrir okkur i þessum málum
•undanfarna þrjá áratugi. Ekki bara bein-
linis i hafréttarmálum, heldur lika hvað
varðar stöðu tslands á alþjóðavettvangi.
,,Þaö er tekið fullt tillit til okkar og þess
sem við höfum að segja núorðið. Það sést
kannski best á þvi, að ein greinin i haf-
réttarsáttmálanum heitir „tslandsgrein-
in”, sagði Hans.
Um flakk sitt um heiminn sagði hann
það eitt, aö honum liki vel allsstaðar,
„maður lagar sig eftir aðstæðum á hverj-
um stað, og ég vil gjarnan vera áfram hér
i Washington ef égfæ að vera þar”, sagði
hann.
Við bárum aölokum undir Hans þá full-
yrðingu Eyjólfs Konráðs, að honum sé
ekki um blaöamenn, og oft þurfi að toga Ut
Ur honum upplýsingar með lagni.
„Það er ekki rétt. Og það fer eftir þvi
um hvað er talað hvernig gengur að fá
mig til að svara”, var svar hans við þvi.
eftir Þorgrím Gestsson