Helgarpósturinn - 27.02.1986, Blaðsíða 20

Bent Larsen sat útviö glugga á veitingastofu Loftleiöahótelsins og borö-
aði eplaköku meö rjóma, miklum rjóma. Þaö var létt yfir honum, enda
haföi hann unnið tvœr skákir í röð á Reykjavíkurskákmótinu eftir heldur
slaklega byrjun. Hann var kominn í gír, í hópi efstu manna og virtist til alls
líklegur. Og það vita skákmenn á íslandi mœta vel að þegar Larsen er kom-
inn á skrið standast fáir honum snúning. Larsen er búsettur suður í Argent-
ínu og hefur gjarnan kvartað yfir veðrabrigðunum sem á honum dynja
þegar hann kemur norður um lönd til að tefla, en núna var hann alsœll
með veðurlagið á íslandi og sagði það vera miklu skaplegra en sunnar í
álfunni, þar sem hann var á skemmtiferð með eiginkonu sinni argentínskri
_og tveimur dœtrum þeirra. Þessa vikuna voru þœr mœðgurnar staddar í
Vínarborg og Larsen sagðist œtla að hringja þangað áður en hann tefldi
fjöltefli hjá Taflfélagi Reykjavíkur um kvöldið. En góðkunninginn Larsen
sat sumsé ennþá við taflborð hér norður á íslandi — örlítið gildari um miðj-
una og grásprengdari en forðum tíð, en alltaf sami alþjóðaborgarinn og
sjarmörinn. Hann sagði að þetta væri í sjötta skipti sem hann vœri kominn
til íslands þeirra erinda að tefla skák.
Það þarf varla að eyða mörgum orðum í að
kynna Bent Larsen fyrir íslendingum, líka þeim
sem fúlsa við hinu göfuga skáktafli. Við höfum
víst öll heyrt nafnið, þekkjum hann velflest í sjón
af ótal blaðaljósmyndum og vitum að nafnið
Larsen er samslungið sögu skáklistarinnar á ís-
landi síðustu þrjátíu árin, allar götur síðan hann
tefldi hér frægt einvígi um Norðurlandameist-
aratign við Friðrik okkar Ólafsson árið 1956;
einvígi sem á sínum tíma vakti síst minni athygli
meðal þjóðarinnar en heimsmeistaraeinvígið
fræga rúmum fimmtán árum síðar. Þá voru þeir
kornungir skákmeistarar báðir tveir, Friðrik og
Larsen, og áttu eftir að geta sér heimsfrægð. Nú
er Friðrik orðinn ráðsettur embættismaður og
hættur að koma á skákmót nema sem áhorf-
andi, en Larsen er enn að, djarfur og bragðvís
sem forðum, helstur fjandvinur landans á skák-
sviðinu, vinsæll maður og aufúsugestur hér á
norðurhjaranum. Það er altént víst að nýlegir ís-
lenskir stórmeistarar hafa sjaldnast sótt gull í
greipar honum, frekar en Friðrik gerði hér áður
fyrr.
„ÓKUNNAR KONUR KYSSTU
MIG í STRÆTÓ"
Bent Larsen bregst ákaflega hógværlega við
þegar ég fullyrði að fáir útlendingar njóti al-
mennari og meiri lýðhylli hér á fslandi en hann,
þrátt fyrir að hann sé af herraþjóðinni gömlu
njóti hann eins konar heiðurs-íslendings tignar.
,,Það hlýtur þá að vera einvíginu 1956 að
þakka,“ svarar hann. „Ég man að danski ræðis-
maðurinn sem þá var, Bodil Blistrup, var mjög
ánægð með þetta og sagði við mig að þetta væri
í fyrsta skipti í áratugi sem Dani kæmi hingað
norðureftir til að gera eitthvað vinsælt. Skák-
áhuginn í Danmörku var heldur ekki ýkja mikill
á þessum árum, svo það voru mikil viðbrigði fyr-
ir mig að koma á þetta litla land þar sem menn
virtust lifa og hrærast í skákinni. Maður hafði á
tilfinningunni að öll þjóðin stæði á öndinni, leik-
irnir voru lesnir í útvarp á hálftíma fresti og allir
þekktu mann á götu. Þetta var mikil upplifun
fyrir mig og mér finnst alltaf jafngaman að
koma hingað og hitta fólk sem man eftir þessum
atburði; það er tildæmis borgarstjórinn ykkar
hérna í Reykjavík, sem sagði við mig um daginn
að hann hefði fylgst andaktugur með hverri
skák, níu ára gamall. Síðan þetta var hef ég alltaf
notið sérstakrar gestrisni hér á íslandi — eitt
skiptið sem ég kom hingað var árið 1972, árið
eftir að Danir skiluðu handritunum, og þá réð-
ust ókunnugar konur á mig í strætisvögnum og
vildu fá að kyssa mig fyrir vikið."
VIÐ VORUM GÓÐIR
Þeir Friðrik og Larsen áttu báðir eftir að ná
langt í skáklistinni, Larsen þó talsvert lengra. En
hversu góðir voru þeir í raun og veru á þessum
árum þegar hvað mest var Iátið með þá hér á ís-
landi og þeir voru vonarstjörnur Norðurland-
anna í skákinni?
„Við vorum góðir, með þeim allrabestu í heim-
inum,“ segir Larsen. „Af þeim sem voru á okkar
reki var Panno sennilega álíka góður, Spassky
var aðeins yngri og kannski betri, og Tal var líka
góður, en við höfðum ekki svo miklar spurnir af
þeim. Við Friðrik vorum báðir fljótir að komast
til þroska sem er eitt áreiðanlegasta merkið um
að menn hafi skákhæfileika. En hins er að gæta
að á þessum árum voru ungstjörnur á borð við
Kasparov fágætar og jafnvel Hansenar og Agde-
stenar líka. Leið ungra skákmanna á toppinn var
ekki jafngreið, þeir þroskuðust ekki jafnhratt —
aðallega vegna þess að þá skorti lesefni. Núorð-
ið er svo miklu meira af góðum ungum skák-
mönnum en áður var, ungum mönnum sem eru
í allra fremstu röð, og ástæðan er sú ein að þeir
hafa svo miklu betri tækifæri til að mennta sig
í íþróttinni. Fjöldi ungra skáksnillinga hefur vax-
ið í réttu hlutfalli við allar þær skákbækur sem
út koma ár hvert. Megnið af þeim skákbókum
sem ég las ungur var frá því fyrir stríð, byrjana-
fræði Euwes var tildæmis ein helsta biblía mín.
Allur þessi litteratúr flýtir auðvitað mjög fyrir
þroska ungra skákmanna, þótt það sé náttúr-
lega alltaf varasamt að vera þræll teóríunnar.
Svo er það líka hitt að þegar við Friðrik vorum
ungir var skákin ennþá aðallega sport fyrir eldri
menn og ekki svo gott fyrir unglinga að komast
á sterk mót. En samt — við vorum býsna góð-
ir . ..“
ÓGÆFAN AÐ TAPA
Larsen segir að núorðið tefli hann miklu
minna en hann gerði á árum áður, í fyrra hafi
hann tildæmis ekki teflt nema á fjórum skák-
mótum; ástæðurnar séu aðallega tvær — hann
er orðinn ráðsettur fjölskyldufaðir sem þarf að
spyrja konuna leyfis og flugmiðinn frá Argent-
ínu sé svo dýr að það taki því varla að fara það-
an. Þrátt fyrir þetta segist hann ekki hafa minna
gaman af skáklistinni en þegar hann var ungur,
eftir Egil Helgason mynd Jim Smart
sjálfur leikurinn veiti honum ekki minni
ánægju, þótt tilstandið í kringum hann sé stund-
um þreytandi. „Ungir skákmenn eru áfjáðir í að
tefla eins mikið og þeir geta, það eitt er keppi-
kefli að fá að vera með á eins mörgum mótum
og maður hugsanlega kemst yfir. Þannig var það
með mig og þannig var það líka með Ulf Anders-
son sem varð frægur fyrir að tefla á næstum öll-
um stórmótum þegar hann var rúmlega tvítug-
ur. Núorðið er ég ekki jafngráðugur; ég geri
kröfur um að aðstæðurnar séu góðar, slæmur
aðbúnaður fer óskaplega í taugarnar á mér. Ég
er heldur ekki jafnspenntur, ekki jafn tauga-
óstyrkur og það fær ekki jafnmikið á mig þótt ég
tapi. Ég hef tapað svo mörgum skákum um dag-
ana og veit það af eigin raun að heimurinn ferst
ekki þótt ég tapi. Vitaskuld er aldrei gaman að
tapa, en ég lít ekki á það sem neina ógæfu, eins-
og tildæmis Petrosjan heitinn. Mér finnst sú
kenning full melódramatísk sem ég heyri stund-
um að það að tapa í skák sé líkast því að deyja.
Ég held að Najdorf gamli hafi mikið til síns máls
þegar hann segir að skákmenn verði að byrja á
því að læra að tapa.“
DÝRKEYPTIR AFLEIKIR
Allir skákmenn gera sig seka um fingurbrjóta,
jafnt þeir lítilfjörlegustu sem þeir mikilhæfustu.
Það vita allir sem eitthvað hafa reynt fyrir sér á
hvítum reitum og svörtum að það er ónotaleg
tilfinning að gera glappaskot sem endar í
mannsláti eða umsetnum kóng — og hvað þá
fyrir menn sem tefla á stórum mótum og hafa
jafnvel eygt von í heimsmeistaratign einsog
Bent Larsen. Samt segir hann að gamlar skyssur
ræni sig ekki svefni, hann vakni ekki upp með
martraðir yfir gömlum mátsóknum sem aldrei
urðu. „Allir skákmenn geta náttúrlega rifjað
upp afleiki sem urðu þeim dýrkeyptir. Eg var til-
dæmis lengi að komast yfir vinningsleið sem ég
missti af í annarri skákinni gegn Fisher í áskor-
endaeinvíginu 1971. En ég reyni að vara mig á
því að grufla yfir skákum sem er búið að tefla;
allar skákir eru gallaðar að einhverju leyti og
maður hefur ekki nema gott af því að fara yfir
þær og læra af mistökunum. En það er ekki mik-
ið vit í því að grufla yfir töpuðum skákum árum
saman, það hjálpar engum. Ég fæ blessunarlega
ekki martraðir yfir skákum sem eru löngu tefld-
ar og búnar."
Að Elo-stigatölu er Bent Larsen enn í hópi
fremstu skákmanna og á tíðum teflir hann ekki
lakar en hann gerði á árum áður, en samt hefur
stjarna hans í skákheiminum lækkað frá því
hann tefldi á fyrsta borði heimsliðsins gegn Sov-
étríkjunum árið 1970 og stefndi að heimsmeist-
aratitli. Er hann lakari skákmaður en þá, ekki
jafnöruggur um eigin getu?
„Þegar ég tefli vel, þá veit ég að ég tefli mjög
vel,“ svarar hann. „Þegar ég er kominn á skrið
er ég snöggur á lagið og viðbrögðin góð. Hæng-
urinn er bara sá að núorðið fer mestur tími minn
i að skrifa um skák, svo ég tefli mjög lítið og get
þess vegna verið seinn í gang. Stundum er ég
hálfryðgaður, einsog Fisher myndi orða það,
það geta komið lægðir hjá mér þegar langt liður
á milli móta. Þá er ég seinni á mér, ekki jafn-
skarpur og hættara við að lenda i tímahraki."
MÝTAN UM TÍMAHRAKIÐ
Er ekki sagt að sumir skákmenn tefli best í
tímahraki?
„Enginn teflir vel í tímahraki," svarar Larsen
ákveðinn. „Það er þjóðsaga að menn tefli vel í
tímahraki og þá eru gjarnan tilnefndar frægar
skákir, tildæmis á milli Reshevskys og Fines, og
sagt að þeim hafi aldrei orðið á mistök í tíma-
hrakinu. Sannleikurinn er hinsvegar sá að þegar
menn grannskoða þessar skákir kemur í ljós að
næstum því hver einasti leikur var afleikur, síð-
ustu sjö leikir bæði svarts og hvíts. Ég er ekki
trúaður á þessa mýtu um að menn leiki best í
tímahraki, maður getur aldrei treyst sínum eigin
viðbrögðum í tímahraki. Að minnsta kosti á
þetta ekki við um mig — ég var til að mynda í
bullandi tímahraki þegar ég tapaði fyrir Curt
Hansen hérna um daginn."
Hér á Islandi hafa þeir gjarnan verið spyrtir
saman, Bent Larsen og Friðrik Ólafsson. Þeir
hafa þó farið ólíkar leiðir í gegnum lífið; Larsen
gerðist atvinnuskákmaður og er það enn, en
Friðrik sló þann varnagla að taka embættispróf
í lögfræði og gerði skákina ekki að ævistarfi
sínu. Ég spyr Larsen að því hvort hann sjái eftir
því að hafa helgað líf sitt skákinni?
„Nei, ég sé ekki eftir því. Þetta var að mörgu
leyti erfið ákvörðun, því það þötti ekki mikil
framtíð í því að verða skákmaður í Danmörku
þegar ég var að alast upp. Þegar ég var strákur
hélt ég að ég myndi verða verkfræðingur og hóf
nám í tækniháskólanum í Kaupmannahöfn eftir
stúdentspróf. Ég gaf námið uppá bátinn þegar
ég for að tefla meira á stórmótum og eftir að ég
varð stórmeistari varð ekki aftur snúið. Nú sé ég
mig ekki í anda sem verkfræðing, ég held ekki
að það hefði veitt mér meiri lífshamingju. Það er
að vísu ýmislegt annað sem ég hefði vel getað
hugsað mér að leggja fyrir mig — kannski hefði
ég orðið ágætlega sæll með lífið sem pólitíkus,
rithöfundur eða vísindamaður. En þegar allt
kemur til alls er ég ánægður með mitt starf og
vildi ekki skipta."
FRIÐRIK - SVOLÍTIÐ
KLIKKAÐUR
Því er stundum haldið fram að menn þurfi að
hafa í sér einhvern snert af geðveiki til að ná
langt í skákinni. Larsen hlær við — það er greini-
lega ekki í fyrsta skipti sem þetta er borið undir
hann.
„Það myndi koma þér á óvart hvað flestir
skákmenn eru í rauninni eðlilegir. í flestum til-
vikum eru þetta menn sem hafa mikla sjálfsög-
un og sjálfstjórn og læra það strax á unga aldri
að standast mikið álag. Það þola fæstir þá raun
að keppa um heimsmeistaratitil án þess að vera
í einhvers konar andlegu jafnvægi. Miðað við
annað fólk sem ég þekki eru skákmenn ekki vit-
lausari en gengur og gerist. Það eru auðvitað til
undantekningar, sumar mjög frægar, en þær
koma yfirleitt í ljós fyrir utan skákborðið. Menn
einsog tildæmis Walter Browne — já, og líka
Fisher — eru sérstakur kynstofn sem er upp-
runninn í amerískum stórborgum, sérstaklega í
New York; þeir hafa þurft að berjast fyrir tilveru-
rétti sínum á götunni frá blautu barnsbeini og
færa með sér háttarlag og hugarfar götustráksins
inní skáksalinn."
Larsen verður sposkur á svip og bætir svo við:
„Kannski er hann Friðrik svolítið klikkaður líka
— ég held að maður þurfi að vera dálítið skrítinn
til að sækjast eftir" forsetaembættinu hjá
FIDE. . .“
SVEIT FÓTGÖNGULIÐA
Samt fer ekki hjá því að maður fái að líta ýmsa
kynlega kvisti á fjölmennu móti einsog Reykja-
víkurskákmótinu. Það er tildæmis hann Resh-
evsky sem ekki þolir að tapa, er alltaf sama
óþekka undrabarnið þótt hann sé kominn á átt-
ræðisaldur. Það er áðurnefndur Walter Browne
sem gengur upp og niður í sætinu í brjálæðis-
legu tímahraki. Það er Rúmeninn Gheorghiu sem
býður jafntefli á báða bóga og gengur um skák-