Helgarpósturinn - 19.03.1987, Blaðsíða 40

BJARNABORG
FYRSTA FJÖLBÝLISHÚS LANDSINS BREYTIR UM SVIP
Bjarnaborg var fyrsta fjölbýlishús
landsins, kennt viö smiöinn Bjarna
snikkara. Þaö var reist á árunum
1901—1902, af Bjarna þessum eftir
hans eigin teikningu og á hans
reikning. Bjarni, sem auk þess aö
vera smiöur var timburkaupmaöur,
fátœkrafulltrúi og dannebrogsmaö-
ur, var afkastamikil! húsasmiöur og
er taliö aö hann hafi byggt aö
minnsta kosti 140 hús, flest í Reykja-
vík.
Bjarni var ættaður úr Mosfells-
sveit og ólst þar upp við mikla fá-
tækt en réðst til Reykjavíkur í snikk-
aranám ungur maður. Hann stund-
aði mublu-, glugga- og hurðasmíðar
á vetrum en húsabyggingar á sumr-
in og náði fljótt töluverðum efnum.
Með Bjarnaborg rættist draumur
hans um að reisa sér minnisvarða.
Hann átti þó húsið aðeins til 1904,
eða í tvö ár. Eftir það gekk húsið
kaupum og sölum fram að 1916, eig-
endurnir leigðu út herbergi og íbúð-
ir en leigjendur stóðu fæstir lengi
við. Árið 1916 keypti Reykjavíkur-
borg húsið og Ieigði fólki í húsnæð-
ishraki. Það fólk sem þá fiutti inn
var komið til frambúðar og margt
bjó þar í tugi ára.
1 öndverðu var Bjarnaborg í út-
jaðri Reykjavíkur og því langt að
sækja vatn, en Bjarni leysti það
vandamál með því að grafa sérstak-
an brunn austan við húsið sem
dugði íbúunum þar til 1909 þegar
Vatnsveitan leysti hann af hólmi.
Rafmagn kom síðan 1922 og er tal-
að um að stolt Bjarna snikkara hafi
þá ljómað eins og heil borg þegar
rafmagnsljósin voru kveikt þar
fyrsta sinni.
Þegar Reykjavíkurborg keypti
húsið, eins og fyrr sagði 1916, fékk
fátækranefnd það til ráðstöfunar og
40 HELGARPÓSTURINN
veitti fólki í húsnæðisvandræðum.
Margir íbúar fengu húsaleigustyrk
fyrstu árin en fáir voru á fátækra-
styrk. Smám saman féll svo húsa-
leigustyrkurinn niður eftir því sem
fólk kom undir sig fótunum en fólk
varð að sýna fram á að það gæti
staðið á eigin fótum ef það vildi fá
leigt.
Eitt af einkennum Bjarnaborgar
var mannmergðin sem þar bjó alla
tíð, eins og áður er getið var það í
raun fyrsta íslenska fjölbýlishúsið en
þarna var þó miklu þrengra búið
heldur en í nútímafjölbýlishúsi. Frá
árum fyrri heimsstyrjaldarinnar og
næstu tvo áratugina eftir var mann-
mergðin mest, árið 1917 voru til að
mynda 168 manns búsettir í húsinu.
Þetta er geysilega mikið þegar tillit
er til þess tekið að grunnflötur
hverrar hæðar er aðeins um 270 fm.
Teikning Bjarna að húsinu var mjög
sérstæð og sklþulag allt frábrugðið
því sem við þekkjum í dag. Sameig-
inleg notkun var mikil og húsinu
skipt niður í einingar, frekar en
íbúðir. Á árunum milli stríða var al-
gengt að ein eða tvær fjölskyldur
byggju í hverri íbúð, sem var þrjú
herbergi, tvö búr og eitt eldhús, en
í risinu voru aðeins leigð stök her-
bergi. Til að komast þangað upp
þurfti að príla bratta og þrönga stiga
sem voru líkastir skipsstigum, þann-
ig nýttist plássið best, enda var
greinilega meiningin hjá Bjarna að
gjörnýta hvern krók og kima. Oft á
tíðum voru f jölsky ldurnar jafnmarg-
ar og herbergin.
Upp úr 1930 fækkaði íbúum
Bjarnaborgar nokkuð, börnin, sem
alltaf höfðu verið stór hluti búenda,
skriðu úr hreiðrinu, efnahagur batn-
aði og fólk flutti annað þegar það
gat borgað hærri leigu, enda ýtti
borgin undir að svo væri þegar fólk
fór að hafa meira fé milli handa.
Húsið var í eigu Reykjavíkurborg-
ar allar götur þar til nú og var jafnan
notað til leigu fyrir þá sem minna
máttu sín. Alla jafna voru í húsinu
10—12 íbúðir auk herbergja í risi.
Húsið nýttist alla tíð ágætlega sem
leiguhúsnæði, bæði vegna þess að
hörgull var á slíku og vegna stað-
setningarinnar, auk þess sem þarna
bjó margt fólk sem ekki hafði
kynnst neinu skárra. Á árunum
1964-67 var húsið tekið í gegn, eld-
húsin voru endurnýjuð og snyrting-
arnar færðar til, þ.e.a.s. færðar inn í
íbúðirnar; áður höfðu þær aðeins
verið á jarðhæðinni.
Um árabil var í húsinu fólk sem
átti við drykkjuvandamál að stríða
en að sögn forsvarsmanna Félags-
málastofnunar, var það stefna borg-
aryfirvalda að hafa ekki vandræða-
fólk í húsinu þannig að þetta varð
aldrei mikill vandi. Hins vegar varð
stöðugt meiri vandi að halda húsinu
við, enda þá orðið gamalt og ákaf-
lega vandmeðfarið, t.d. vegna eld-
hættu. Það var því ákvörðun borg-
aryfirvalda árið 1985 að stefna að
rýmingu sem nú hefur farið fram og
þá er bara að bíða framtíðarinnar
og sjá hvað verður úr þessu stolti og
ævarandi minnismerki þess merka
húsbyggjara, Bjarna snikkara.
(Aðalheimild: Sagnir ’85)
Bjarni snikkari Jóns-
son. Mikill athafna-
maður á fyrsta áratug
aldarinnar en færðist
of mikið (fang eftir
það og lést slyppur og
snauður 1915, aðeins
56 ára að aldri. (Þjóð-
minjasafn íslands.)
Bjarnaborg við Vita-
torg var stærsta
íbúðarhús landsins
þegar það var reist
árið 1902. Þá stóð
það reisulegt í útjaðri
borgar sem var að
verða til, núna kúrir
það lágreist í miðjum
bæ, en eftir langa
sögu sem íbúðarhús
fær það nýtt hlutverk
innan tíðar.