Helgarpósturinn - 11.06.1987, Blaðsíða 26

INNLEND/ERLEND YFIRSÝN eftir Magnús Torfa Ólafsson 0

Rust á Cessna 172 náði margföldum
árangri á við „stálhjálmana“ í Bonn
Eftir tveggja mánaða þóf meðal aðildar-
ríkja Atlantshafsbandalagsins hafa „stál-
hjálmarnir" í kristilegum flokkum Vestur-
Þýskalands verið beygðir, og horfur eru á að
utanríkisráðherrar aðildarlanda geti á fundi
í Reykjavík sent frá sér samþykki við að
Bandaríkin og Sovétríkin geri með sér fyrsta
samning sem um getur og felur í sér skuld-
bindingu um verulega fækkun kjarnorku-
vopna. Málið snýst um meðaldræg og
skammdræg kjarnorkuskeyti í Evrópu frá
Atlantshafi til Úralfjalla, annarsvegar þau
sem draga 1.000 til 5.000 kílómetra og kallast
meðaldræg, en skammdræg nefnast þau
sem draga 500 til 1.000 km.
Eyðing beggja þessara flokka kjarnorku-
vopna hefur svo fengið heitið tvöföld núll-
lausn. Hún á sér langan aðdraganda. Þegar
sovétmenn tóku á síðasta áratug að koma
fyrir SS-20-eldflaugum, hverri með þrem
kjarnorkusprengjum, sem beint var að Vest-
ur-Evrópu, lögðu ríki Atlantshafsbandalags-
ins til að álfan yrði hreinsuð af meðaldræg-
um vopnum, ella teldu þau sig tilknúin að
svara í sömu mynt. Þáverandi valdhafar í
Moskvu skelltu við skollaeyrum, og afleið-
ingin varð að tekið var að koma fyrir banda-
rískum Pershing 2-eldflaugum og Cruise-
flugskeytum í nokkrum löndum Vestur-
Evrópu.
Greiðast tók fyrir alvöru úr málinu á fundi
Gorbatsjoffs og Reagans í Reykjavík í fyrra-
haust. Þeir urðu sammála um að meðaldræg
kjarnorkuskeyti ættu að hverfa úr Evrópu-
löndum, en í fundarlok tengdi Gorbatsjoff
formlegt samkomulag um það atriði eins og
önnur í kjarnorkuafvopnun því, að Banda-
ríkjaforseti féllist á að framkvæmd áætlunar
um geimvarnir af hálfu Bandaríkjanna væri
áfram háð þeim hömlum, sem felast í samn-
ingi risaveldanna um takmarkanir gagneld-
flaugakerfa.
Snemma á þessu ári leysti svo sovétleiðtog-
inn tenginguna milli samkomulags um út-
rýmingu meðaldrægra kjarnorkuskeyta úr
Evrópu annars vegar og samningsbundna
' ítrekun á hömlum við geimvarnatilraunum
hins vegar. Glaðnaði þá yfir mönnum í Hvíta
húsinu, því Reagan forseti sá hilla undir að
rættist draumur sinn, að áður en forsetaferli
lyki yrði hann gestgjafi á fundi með sovét-
leiðtoganum í Wcishington til að undirrita
samkomulag þeirra um fyrsta raunhæfa
skrefið til að fækka kjarnorkusprengjum í
vopnabúrum risaveldanna.
En þegar til kasta Atlantshafsbandalagsins
kom var þar enn hundur í stjórnum sumra
ríkja Vestur-Evrópu, út af því að Reagan lét
ekki svo lítið að hafa þær með í ráðum, áður
en hann tók að höndla við Gorbatsjoff í
Höfða um kjarnorkuvopnabúnað í Evrópu-
löndum. Varð því niðurstaða ríkja NATÓ, að
bæta bæri við samkomulag um núillausn í
flokki meðaldrægra kjarnorkuskeyta sams-
konar útrýmingu skammdrægra skeyta úr
Evrópu.
Frumkvöðlar þessa málatilbúnaðar höfðu
hann uppi í því skyni að tefja fyrir málinu, ef
ekki drepa því á dreif. Svo er mál með vexti,
að sovétmenn hafa komið sér upp 132 eld-
flaugum af þessum flokki í Austur-Þýska-
landi og Tékkóslóvakíu, en Bandaríkjamenn
hafa alls engar sambærilegar á móti í Vestur-
Evrópu. En Gorbatsjoff lét ekki slá sig út af
laginu, heldur féllst í snatri á uppástungu
NATÓ um að núlllausnin skyldi verða tvö-
föld.
Við þetta skrapp í baklás í Bonn. Upp kom
í ríkisstjórn Vestur-Þýskalands áköf deila um
afstöðu til málsins. Við blasti að sovétstjórnin
hafði fallist á tvær afvopnunartillögur, sem
báðar voru frá NATÓ komnar. Þar á ofan fela
þær í sér, að sovéskum kjarnorkuskeytum í
Evrópu fækkar um það bil þrefalt meira en
bandarískum. Engu að síður vildu „stál-
hjálmarnir“ svonefndu, harðir vígbúnaðar-
sinnar í Kristilega demókrataflokknum og
Kristilega félagsmálabandalaginu, með
engu móti á slíka niðurstöðu fallast. Fyrir
þessu liði voru Martin Wörner landvarna-
Mathias Rust (með
gleraugu) í hópi fólks á
Rauða torginu eftir
lendingu þar.
ráðherra og Alfred Dregger, formaður þing-
flokks kristilegra demókrata. Á öndverðum
meiði var þriðji stjórnarflokkurinn, frjálsir
demókratar, með Hans-Dietrich Genscher
utanríkisráðherra í broddi fylkingar.
Helmut Kohl kanslari sló úr og í, og hefur
hann ekki vaxið af málinu. Kristilegu víg-
búnaðarsinnarnir leituðu fulltingis í London
og París, og hugðust koma á samstöðu helstu
ríkja Vestur-Evrópu um andstöðu við tvö-
falda núlllausn. Bæði Thatcher, forsætisráð-
herra Bretlands, og Mitterrand, forseti Frakk-
lands, gerðu þá afturreka. Þegar við bættist
þrýstingur frá Washington á stjórn Vestur-
Þýskalands, að leggja ekki stein í götu sam-
komulags risaveldanna, sem leitt gæti til
fundar æðstu manna í Washington með
haustinu, urðu „stálhjálmarnir" undan að
láta. Eftir að sú niðurstaða lá fyrir varð
áhrifamesta íhaldsblaði Vestur-Þýskalands,
Frankfurter Allgemeine Zeitung, að orði í
forsíðuleiðara: „Ættu stefnuyfirlýsingar
ríkisstjórnarinnar að vera bláber endur-
speglun staðreynda gæti kanslarinn látið
duga að lýsa yfir, að sér hafi verið nauðgað."
Vestur-þýska stjórnin vill undanskilja eyð-
ingu 72 eldflauga af gerðinni Pershing-1, sem
eru í eigu vestur-þýska hersins. Þær teljast í
rauninni til úreltra vopna aldurs vegna, og
sprengjur í þær eru í höndum Bandaríkja-
hers. Ekki liggur neitt fyrir um að Banda-
ríkjastjórn hyggist undanskilja þær sprengj-
ur núlllausninni, og því síður að sovétstjórn-
in féllist á slíka undanþágu. Er því allsendis
óvíst, hvort þessi úrslitatilraun „stálhjálm-'
anna“ til að bjarga andlitinu ber árangur.
Meðan hluti stjórnarliðsins í Bonn reyndi
árangurslaust að klúðra samkomulagi risa-
veldanna um verulega fækkun kjarnorku-
vópna í Evrópu tók 19 ára piltur frá Hamborg
sig til og felldi með einni flugferð tvo af
æðstu marskálkum Sovétríkjanna úr
embætti og raskaði þar með svo um munar
styrkleikahlutföllum herforustu og flokks-
forustu í Moskvu hinni síðarnefndu í hag.
Mathias Rust, með 25 flugtíma að baki, lauk
hringsóli milli Bretiandseyja, íslands og
Skandínavíu með að fljúga Cessna 172 frá
Helsingfors til Moskvu, hnita hringi yfir
Kreml, dýfa vélinni niður að grafhýsi Leníns
og lenda loks heilu og höldnu á Rauða torg-
inu þétt við Kremlarmúr.
Kom nú að engu haldi sovéska loftvarna-
liðið, 550.000 manns, með 1.500 flugvélar og
aragrúa flugskeyta og eldflauga til umráða,
svo ekki sé minnst á margfalt radarkerfi.
Stjórnmálanefnd Kommúnistaflokks Sovét-
ríkjanna var kvödd saman á aukafund
skömmu eftir lendingu Mathias Rust. Æðsta
valdastofnun Sovétríkjanna vék úr starfi
Alexander Koldúnoff flugmárskálki, yfir-
manni sovéskra loftvarna, og setti úr
embætti á eftirlaun Sergei Sokholoff
marskálk, landvarnaráðherra Sovétríkj-
anna.
Mikhail Gorbatsjoff flokksforingi kom á
aukafund stjórnmálanefndarinnar rakleitt af
fundi æðstu manna Varsjárbandalagsríkja í
Austur-Berlín. Ekki er vafi á að flug Þjóðverj-
ans unga 640 kílómetra um sovéska lofthelgi
beint í hjartastað sovétveldisins hefur veitt
aðalritaranum kærkomið tækifæri til að ná
öflugri tökum en áður á sovésku yfirher-
stjórninni. Þarf ekki frekari vitna við en að
valinn var í embætti landvarnaráðherra
Dmitri Jasoff hershöfðingi, tekinn fram yfir
fjölda annarra, sem honum stóðu framar að
metorðum í yfirherstjórn og flokksforustu.
Jasoff var yfirforingi eldflaugasveita sovét-
hersins í héruðunum sem að Kyrrahafi liggja
fram í febrúar í vetur, þegar hann var gerður
aðstoðarlandvarnaráðherra með yfirumsjón
með stöðuhækkunum innan heraflans.
Gorbatsjoff kynntist Jasoff á ferð sinni um
Kyrrahafshéruðin í fyrra, og skjótan frama
hershöfðingjans má marka af því, að hann
skipar enn varamannabekk í miðstjórn
kommúnistaflokksins. Efir brottför Sokholoffs
marskálks á enginn úr yfirherstjórninni sæti
í stjórnmálanefndinni, og var hann þó aldrei
gerður nema varamaður án atkvæðisréttar í
þeirri stofnun.
Flug Mathias Rust gegnum sovéska loft-
varnakerfið ber ekki aðeins boð til sovésku
flokksforustunnar, um að því fer fjarri að
hernaðarmáttur þýði öryggi. Fífldirfsku-
bragð piltsins er þörf áminning til allra í öll-
um löndum sem hlut eiga að máli, að flókn-
um og umfangsmiklum hátæknibúnaði
fylgja óhjákvæmilega samsvarandi gallar og
gloppur, sem ekki verður vart fyrr en á reyn-
ir. Það er nefnilega sameiginlegt einkenni á
mannlegri viðleitni, og aldrei viðsjárverðara
en á hátækniöld, að aldrei verður við öllu
séð.
Bandaríski flotinn reyndi þetta fyrir
skömmu á Persaflóa, þar sem ein Exocet-
flaug frá írakskri flugvél gerði herskipið
Stark ósjálfbjarga og drap 37 sjóliða. Skipið
átti að heita búið fullkomnustu vörnum við
slíkri atlögu, en þeim var seint beitt og
reyndust illa.
I New York Times segir William S. Lind frá
herfræðistofnuninni Military Reform Insti-
tute, að ástandið á Persaflóa sé til vitnis um
ranga stefnu bandarísku flotastjórnarinnar
áratugum saman. Aðmírálarnir leggja allt
kapp á smíði risaflugmóðurskipa, sem með
fylgdarskipum kosta 18 milljarða dollara
hver flotadeild. Án flugverndar frá landi geta
risaskipin ekki hætt sér inn á þröngan Persa-
flóann. Smíði flugmóðurskipa af gerð kaup-
skipa, sem þarna kæmu að haldi og eru
margfalt ódýrari, er á bannlista hjá flota-
stjórninni, af því þau þykja ekki nógu til-
komumikil.
Þar á ofan, segir Lind, lætur bandaríska
flotastjórnin eins og hún viti ekki, að skæð-
ustu herskip sem um höfin sigla nú eru árás-
arkafbátar. Bandarísku aðmírálarnir og yfir-
boðarar þeirra hafa látið það viðgangast, að
sovéski flotinn ræður nú yfir þrem slíkum á
móti hverjum einum bandarískum. Niður-
staða höfundar er, að Bandaríkjafloti væri
prýðisvel fallinn til að hrekja keisaralega
japanska flotann, eins og hann var 1941, öf-
ugan heim á Tokyoflóa, en við ríkjandi að-
stæður bjóði hann sovéska kafbátaflotanum
hvert skotmarkið öðru girnilegra.
Og í ritstjórnargrein deilir New York Times
hart á Caspar Weinberger landvarnaráð-
herra fyrir að sólunda út í bláinn milljarða-
hundruðum, sem þeir Reagan hafa aukið við
landvarnaútgjöld frá 1981. Heldur blaðið því
fram, að aðmírálar og hershöfðingjar ásamt
vopnaframleiðendum hafi komist upp með
að fé væri ausið í hégómleg og gagnslaus
vopn eða vopnakerfi, en fé til birgðahalds
einföldustu vopna og skotfæra í þau, manna-
halds og þjálfunar sé skorið við nögl. Því
komi á daginn hvenær sem á reyni, að við-
búnaði bandarísks herafla til átaka sé stór-
lega áfátt, þrátt fyrir öll hátæknileikföngin
sem landvarnaráðherrann lætur eftir æðstu
yfirmönnum að útvega þeim.
26 HELGARPÓSTURINN