Morgunblaðið - 14.05.1964, Blaðsíða 23

Fimmhirtasrur 14 maí 1964
MORGUU*»' AOIÐ
23
Tilkynnlng frá bókaverði:
Menningarvitinn í IVIorgun-
blaðshöllinni logar ekki
MÉR er sama hv-að hver segir,
mér finnst það virðingarvert
Ihversu þessi orðprúða kempa og
yfirlætislausa, hann Sigurður A.
Magnússon, hefur lengi setið á
strák sínum. Er það nokkur furða
þótt upp úr sjóði, þar sem þessi
jþarfi þegn, sem lætur aldrei satt
kyrrt liggja hefur verið hundeltur
í fleiri mánuði af „hundingjum og
kjaftforum sótröftum", sem vita
ekki sitt rjúkandi ráð. Nú er lika
mælirinn fullur og Sigurður reið
ir hnefann til höggs og les skelk
uðum bókaverði pistilinn. Rétt
er að játa það undir eins, að mér
er það hulin ráðgáta hvers vegna
að sannleikspostulinn kallar pist-
il sinn „vind'högg“. Það er ekki
ofsögum sagt af hæverskunni í
þessum manni. Ef ég á að segja
eins og er, þá var þetta rothögg
og þag svo vel úti látið, að ég
raknaði ekki úr rotinu fyrr en
í gær.
Röksemdafærsla fararstjórans
er til fyrirmyndar sakir heið-
ríkju í hugsun og heiðarleika í
málflutningi. Stundum svellur
'honum að vísu svo móður, að
bonum verða á smá yfirsjónir
eins og t.d., þegar hann sakar
mig um að hafa hagrætt orð-
um sínum „í samræmi við eigin
þarfir". í „greinarkorni" mínu
stendur tilvitnun í leikdóm bók-
menntafræðingsins og hljóðar
svo, að Táningaást sé „ekki sneið
af veruleikanum“ og nákvæm-
lega það sama- stendur hjá Sig-
urði „sannleikselska“, en þetta
er að margra hyggju mergurinn
málsins. Lesendur góðir, virðist
ykkur ekki „hagræðing“ mín
vera lævís og stórsnjöll í senn?
Menningarvitinn mikli logar
skært! _____________
— Hugleiðing
Framhald af 10. síðu
urinn þinn að siðustu vegina
jafni. Og þér vinn ég, konungur
það, sem ég vinn, og því geng
ég hiklaust og vonglaður inn,
í frelsandi framtíðar nafni. —
Ekki hefði ég getað séð neitt við
það að athuga, að þetta fagra
erindi hefði verið tekið inn í ís-
lenzku sálmabókina. Hvað er
sannleikanum æðra? Kristur
sagðist vera konungur hans.
Séra Rögnvaldur Pétursson lét
syngja þetta erindi við hverja
messugjörð í sinni kirkju, áður
en hann steig upp í stólinn.
Þannig eru takmörkin milli
sálms og kvæðis, sem betur fer,
oft ekki skýr. Þess má geta, að
sálmurinn Ó, guð vors lands var
ekiki tekinn inn í sálmabók, með-
an Matthías lifði.
Erlendur Jónsson er með
nokkrar bollaleggingar um það,
hvað hafi valdið því, að tón-
skáldið kvaðst í fyrstu ekki
treysta sér til þess að gera lag
við texta Matthíasar og skáldið
varð margsinnis að ítreka áskor-
un sína. Erlendur spyr: „Þótti
Ihonum ekki textinn heppilegur
til söngs? Eða var hann kannski
lí vafa um, að Matthías lyki
nokkurn tíma við sálminn?"
Síðara atriðið kemur ekki til
mála. Fyrsta erindið gaf nóg til-
efni til lags, enda er áhrifaþungi
lagsins svo mikill, að flestum
mun geðjast bezt að því að
heyra aðeins eitt erindi sungið
eða leikið. Það hefði ekki heldur
mikils verið misst, þótt Matthías
hefði aldrei prjónað neðan við
fyrsta erindið, úr því honum
dapraðist svo mjög flugið. Hitt
þykir mér líklegra, að tónskáldið
hafi í fyrstu fundið vanmátt
hjá sér til þess að gera tónverk,
sem á allan hátt gæti staðizt
samjöfnuð við hið innblásna
erindi Matbhíasar. Þó þykir mér
líklegast, að hann hafi ekiki vilj-
að lofa neinu, fyrr en hann væri
Gæsalappir eru greinarmerki,
sem fararstjórinn tekur mjög
persónulega afstöðu til, þar sem
hann álítur, að það, sem stend-
ur innan þeirra, sé eignað sér.
Mikið má af þessum manni læra!
Vegna þess að ég er nú algjör
byrjandi í þessari nýstárlegu
greinamerkjafræði, þá langar
mig til að leggja eina spurningu
fyrir meistarann: „Hvor okkar
á að eigna sér orðin „raunsæi,"
„rómantík“, „sýimbólis'mi“ og
„eplk“, sem standa öll innan
gæsalappa í svargreininni skel-
eggu? (Fyrirfinnast hins vegar
ekki hjá mér. Þó þetta sé kann-
ski kjánaleg spurning, þá er ég
sannfærður um, að fararstjórinn
er maður til að svara henni
greindarlega.
Bókmenntafræðingurinn er
þeirrar skoðunar, að Táningaást
sverji sig í ætt við ,;beztu verk
samtímans", en segir engu að
síður um það bil 30 línum neðar
ekki kannast við að hafa hafið
Táningaást til skýjanna. Hversu
góð eru beztu verk samtímans?
Það má vera, að venjulegir les-
endur eigi bágt með að skilja
þetta, en við getum huggað okk-
ur við það, að þankagangur bók-
menntafræðingsins er flókinn og
sennilega jafnórannsakanlegur
og vegir drottins.
Enn sækir hann í sig veðrið
og svífur hátt á vængjum vizku
sinnar. Enda þótt gullinu sé víða
stráð, þá langar mig sérstaklega
til að tína eftirfarandi gullkorn
upp af fjöru gullgerðarmannsins
góða: „Hins vegar lagði ég engan
dóm á raunsæisverk út af fyrir
sig og tel þau vera í fullu gildi,
bæði eldri og yngri, þó „mörg
beztu verk samtímans“ flokk-
viss um að geta efnt það með
særnd, eins og góðra drengja er
háttur. — En lagið kom, og þar
með varð til einn af gimsteinum
íslenzkar listar, ljóðs og tóna.
Umiþenkingar Erlends Jóns-
sonar um Lofsöng Matthíasar
þykir mér vera heldur barna-
legar. Honum er ekki vel við
það, þegar skáldið segir, að við
lifum sem blaktandi strá, og
hann segir, að Matt'híasi fari hér
sem oftar, þegar hann beri
manninn saman við almættið,
að honum ógni sá stærðarmunur.
—- Þótti fáum mikið! Einstakl-
ingar og þjóðir koma fram á
sjónarsvið sögunnar og hverfa
þaðan aftur. Maðurinn, sem
þekkir aðeins hið takmarkaða,
skynjar smæj sína og hnattar
síns, þegar hann beinir hug sín-
um að eilífðinni og takmarka-
lausri víðáttu og hnattamergð
geimsins. Slikar hugrenningar
smækka ekki, heldur stækka,
valda þenslu í sálarlífinu, fyllri
yfirsýn og fráhvarfi frá því lág-
kúrulega og hversdagslega. Yfir-
læti og mikilmennskutilfinning
stækka engan.
Ríkisútvarpið gerði þjóðsöng
okkar þann vafasama greiða um
árabil að% leika lagið á hverju
kvöldi i dagskrárlok. Um þetta
segir Erlendur Jónsson: „Ég hef
séð góða borgara taka undir sig
stökk og hendast í loftköstum til
að slökkva á útvarpstækinu svo
að þeir þyrftu ekki að heyra
þjóðsönginn við dagskrárlok. Það
var nú öll hrifningin“. — En
getur greinarhöfundur bent á
nokkurt tónverk í öllu tónverka-
safni heimsins, sem þyldi það
að vera leikið á hverju kvöldi ár
eftir ár og alltaf væri hlustað á
það með jafnmikilli hrifningu.
— Þetta, að „góðir borgarar"
flýttu sér svo mjög, að þeir
„tóku undir sig stökk og hentust
í loftköstum" til þess að slökkva
á tækinu, áður en Ó, guð vors
lands var leikið, sýnir virðingu
þeirra fyrir þjóðsöngnum, því
ist ekki undir þá bókmennta-
stefnu, — leikrit eftir höfunda
eins og Brecht, Dúrrenmatt,
Frisch, Beckett, Anouil'h, Adam-
ov, Ionesco, Girandoux T!S. Eliot,
Christopher Fry, Tennessee Willi
ams Maxwell Anderson o.s. frv“.
Ekki lækkar hann flugið, þeg^r
hann segir svo nokkrum væng-
tökum síðar: „þegar öll kurl
koma til grafar, er hvert gott
skáldverk raunsætt í þeim skiln-
ingi, að það birtir okkur veru-
leikann eða einhverja þætti hans
í nýju og skýrara ljósi. Þetta á
jafnt við um Ionesco og Ibsen“.
Ionesco? Kemur það ekki eins
og skrattinn úr sauðaleggnum að
bendla þennan einbeitta boðbera
„óraunsæis (þ.e. absurdisma)"
við „raunsæisverk". Rökfimi bók
menntafræðingsins er slík og
flokkunarvélin í heilabúi hans
svo vel smurð, að það er enginn
galdur fyrir hann að skiþa
Ionesco og I'bsen í sama bráða-
birgðaflokkinn, ef honum býður
svo við að horfa. Menningarvit-
inn mikli logar skært!
Ég bið ykkur velvirðingar á
því að vitna rétt einu sinni í
þessa margumræddu málsgrein:
„Táningaást sver sig að því leyti
í ætt við mörg beztu verk sam-
tímans, að það er fyrst og fremst
„leikhús" — ekki raunsæ stæling
á viðburðum daglega lifsins,
ekki ,7sneið af veruleikanum. .“
Orðið „leikhús“ í íslenzku þýð
ir hús, þar sem leikir eru sýndir
í. Leikhús hefur ekki jafnvíð-
tæka merkingu eins og t.d. enska
orðið „theatre". Menntaðir les-
endur hljóta samt sem áður að
sjá, að bókmenntafræðingurinn
ætlast til þess að lagður sé er-
lendur mælikvarði á íslenzka orð
það hefði verið lítilsvirðing gagn
vart honum að slökkva þá fyrst
þegar byrjað væri að leika hann.
Annars hef ég heyrt umkvart-
anir um það, að nú er hætt að
leika lagið á bverju kvöldi að
lokinni dagskrá, því ýmsum var
þetta helgistund kvöldsins. — En
ég álít, að útvarpsráð hafi farið
rétt að. Ofnautn lífsgæðanna
getur vakið leiða.
Þá segir Erl. Jónsson, að
raunalegt sé að heyra lagið leik-
ið í sömu andrá og þjóðsöngvar
annarra þjóða, sem séu margir
hverjir liflegir og hressilegir. —
Þjóðsöngvar eru með ýmsu móti
og vekja ýmsar tilfinningar. 1
sumum rpá heyra vopnabrak og
háttbundið hljóð þrammandi
hersveita, aðrir eru fjörlegir og
enn aðrir vekja lotningu. Okkar
þjóðsöngur er þeirrar tegundar.
Hann vekur lotningu og hrifn-
ingu vegna listgildis sins. —
Ýmsar þjóðir eiga tvo viður-
kenda þjóðsöngva. Til þess
liggja ýmsar' ástæður. — Því
verður ekki neitað, að lagið
Ó, guð vors lands er ekki heppi-
legt sem þjóðsöngur, þar sem
mjög erfitt er að syngja það. Ég
álít, að þann söng ætti aðeins
að nota við hátiðleg tækifæri.
Lag Kaldalóns við texta Eggerts
Ólafssonar: ísland ögrum skorið
er mjög fallegt og nýtur vaxandi
vinsælda. Kvæðið er laglegt og
elskulegt, þótt ekki sé þar neinn
stórbrotinn skáldskapur. Hægt
væri að nota það sem þjóðsöng
jafnhliða Ó, guð vors lands.
Fleiri lög gætu ef til vill komið
til mála.
Eg er ekki hrifinn af þeirri
hugmynd Erl. Jónssonar að fara
að setja einhverja listamenn í
það að gera ljóð og lag, sem svo
væri haft fyrir þjóðsöng. Við
þjóðsöng verða helzt að vera
bundnar einhverjar minningar.
Og þjóðsögur verður að ávinna
sér ást og hrifningu þjóðar smátt
og smátt vegna langra kynna.
Einar M. Jónsson.
ið „leikhús“. (Gæsalappir eru til
margra hluta nytsamlegar!).- í
einfeldni minni hefði ég þó hald-
ið, að heppilegra hefði verið að
nota orðið „leikskapur" (sbr.
skáldskapur) eða annað orð svip
aðrar merkingar og þá hefði
setningin hljóðað svona: „Tán-
ingaást sver sig að því leyti í ætt
við mörg beztu verk samtímans,
að það er fyrst og fremst „leik-
skapur", ekki raunsæ stæling á
viðburðum daglega lífsins, ekki
,,sneið af veruleikanum....“
Eftir orðum gagnrýnandans að
dæma þá er það aðaleinkennið
og höfuðkosturinn við „beztu
verk samtímans“ að þau eru fyrst
og fremst góg leikhúsverk. Ef
þetta er rétt, þá er eðlilegt að
álykta sem svo, að eldri leikrit
frá liðnum tíimum séu lakari leik
húsverk, en þetta sjónarmið mun
mörgum finnast all annarlegt og
fyllir undirritaður þann flokk.
Allir góðir sjónleikir eru vitan-
lega góð lei'khúsverk hvort sem
þau eru eftir samtíðarmenn okk-
ar eða forfeður. Sumum væri ef-
laust hollt að festa eftirfarandi
ummæli enska lei'kdómarans,
Miltons Shulmans, í minni: „Það
sem mestu máli skiptir, að minu
áliti, er að s'kapa listamönnum
skilyrði til að gera tilraunir og
tjá sig á þann hátt sem þeim er
eiginlegast. Ég hugsa, að nú séu
sennilega fleiri gagnrýnendur
reiðubúnir að viðurkenna ný-
tízkuleg leikrit og góð en nokkru
sinni áður. Ef nokkuð er, þá er
ég ekki frá því, að það gæti tals
verðrar tilhneigingar hjá gagn-
rýnendum að vera helzt dómharð
ir og hlífðarlausir, þegar þeir
skrifa um leikrit í hefðbundn-
um stíl, en hrósa hins vegar öll-
um nýjum verkum, þótt þau séu
ekki nýtízkuleg neira að nafn-
inu til eða þá bara stæling á
nýrri aðferð. Mér finnst það því
mestu máli skipta, að ekki sé sett
upp mark, sem leikskáldum og
öðrum leik'húsmönnum beri að
keppa að .... Hver er t.d. kom-
inn til að segja, að Beðið eftir
Godot sé betra leikrit en Heilög
Jóhanna? Það er ekki betra leikr
rit,_ það er allt annað leikrit.“
Ég vona, að bókmenntafræð-
ingurinn kippi sér ekkert upp
við það, þótt hann sé dreginn í
dilk (hann er sjálfur engin lið-
leskja í dilkadrætti) með þeim
gagnrýnendum, sem „hrósa nýj-
um verkum, þótt þau séu ekki
nýtízkuleg nema að nafninu til
eða þá béu'a stæling á nýrri að-
ferð?“
Sigúrði A. Magnússyni er sú
list lagin að setja fram hugsanir
sínar af skýrleika og nákvæmni
eða hitt þó heldur! Fararstjórinn
sér ekki aðeins allt í þoku í gegn
um „móða rúðuna" sína heldur
er hann líka með malinn fullan
af óskýrgreindum hugtökum,
sem hann vill fá samferðamenn
sína til að kingja hráum. Nei
takk, ég hef enga lyst á slíku.
Mikið þyrfti ég að vera aðfram-
kominn af andlegum sulti til að
leggja mér annað eins til munns.
Það er ekki vinnandi vegur að
Nýr bátur, Hugrún
til Bolungavíkur
BOLUNGAVÍK, 8. maí. — í
fyrrakvöld kom hingað til Bol-
ungavíkur nýr 206 smálesta stál-
bátur, eign Einars Guðfinnsson-
ar h.f.. Þessi nýi bátur, sem hlot
ið hefur nafnið Hugrún, er smíð-
aður í Marstrand í Svíþjóð skv.
ströngustu kröfum norska Verit-
as og Skipaskoðunar ríkisins og
búinn öllum nýjustu og full-
komnustu siglinga og fiskileita-
tækjum sem völ er á.
Aflvélin er 675 ha Polar dís-
el og mun þetta vera fyrsta vél-
in af svokallaðri F gerð, sem til
landsins kemur. Ljósavélin er
Bolinder 71 ha.
Ganghraði í reynsluferð vair
12 sjómilur, en meðalhraði á
heimsiglingu 10,5 og.ll sjómílur.
Létu þeir Leifur Jónsson skip-
stjóri, en hann sigldi skipinu
heim, og Benedikt Jakobsson
vélstjóri í ljós sérstaka ánæigju
með sjóhæfni Hugrúnar og töldu
það jafnast á við það bezta sem
þeir þekktu eftir þeirri reynslu
sem fékkst á heimleiðinni í
rysjóttu veðri.
Þetta nýja skip er hið glæsi-
legast hvar sem á er litið, vist-
arverur bjartar og rúmgóðar og
vel og smekklega frá öllu gervg-
ið.
Hugrún fer til síldveiða ein-
hvern næstu daga. — H.S.
brjóta hugsanir Sigurðar til
mergjar. Þeir sem gera sér það
ómak kornast brátt að raun um,
að í þeim fyrirfinnst enginn
mergur.
Menningarvitinn í Morgun-
blaðshöllinni logar ekki. Sú var
tíðin, að hann logaði, en hann
hafði samt sem áður þá einkenni
legu náttúru að vera einlitur.
Hvort sem íslenzka þjóðin siglir
eftir slokknuðum menningarvita
eða einlitum, þá hlýtur það að
enda með þeim ósköpum, að hún
siglir menningu sinni i strand »g
þá verður um seinan að segja
hart í bak. Svo er guði fyrir að
þakka, að ýmsir eru þeirrar skoð
unar, að íslenzkri menningu sé
betur borgið annars staðar en i
járngreipum einstefnustjórans
einbeitta.
Væri ekki réttast að láta leik-
ritið mitt, leikdómarastarfið,
sjónvarpsmálið og gulu pressuna
liggja á milli hluta?
Haltdór Þorsteinsson.
Aths. Fyrirsögn greinarinnar
er höfundarins.
ATHCGIfi
að borið saman við útbreiðslu
er langtum ódýrara aft augíýsa
i Morgunblaóinu eu öðrum
blöðum.