Morgunblaðið - 23.06.1987, Page 21

Morgunblaðið - 23.06.1987, Page 21
VBPI TI/FTIr fie qunAnTTimíTd OTOA mVTTTUHOM MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 23. JÚNÍ 1987 i Lífeyrissj óðafrumvarpið Nokkrar athugasemdir eftírJón Erling Þorláksson Nú er komið fram frumvarp End- urskoðunamefndar lífeyriskerfis (17 manna nefndar) um starfsemi lífeyr- issjóða. Var sú nefnd skipuð árið 1976 og hefur unnið að málinu síðan. Það hefur lengi verið þymir í aug- um margra hve lífeyrismál hér á landi em flókin og rekstur þeirra kostnað- arsamur. Lífeyrissjóðir eru nærri 100 talsins. Algengt er að fólk eigi rétt- indi í mörgum sjóðum. Dæmi eru um að sami maður eigi réttindi í 14 lífeyr- issjóðum. Gripið hefur verið til þess ráðs að skrá lífeyrisréttindi ekki að- eins hjá sjóðunum sjálfum heldur einnig í allsheijarskrá á vegum flár- málaráðuneytisins til þess að koma í veg fyrir að réttindi manna týnist hreinlega, en einnig til þess að frem- ur sé unnt að fylgjast með því hvort allir greiði í einhvem lífeyrissjóð eins og skyldugt er. Mun það hafa verið von manna þegar 17 manna nefndin var sett á laggir að upp af starfí hennar kæmi einfaldara kerfi. En nefndin gerir ekki tillögur um fækkun sjóða. Stefna hennar er sú að skipta hveijum sjóði í eldri og yngri hluta. Eldri hlutinn á að greiða af eignum sínum þann hluta lífeyris- sjóðfélaga sem svarar til þegar áunninna réttinda þeirra. Nýi hlutinn tekur við iðgjöldum framvegis og í honum myndast réttindi eftir öðmm reglum en nú gilda. Réttindum, tekj- um, gjöldum og eignum eldri og yngri hluta sjóðs ber að halda reikningslega aðskildum. Það er sanni nær að í frumvarpinu felist Qölgun lífeyrissjóðanna um helming með skiptingu hvers og eins þeirra í tvo hluta. Engu er líkara en tvískipting sjóð- anna sé hálfgert feimnismál hjá nefndinni. Skiptingin er aðeins nefnd á einum stað í frumvarpinu þar sem kveðið er á um reikningslegan að- skilnað. Hvergi er sagt að annar hlutinn skuli ekki bera ábyrgð á skuldbindingum hins. Af athuga- semdum með frumvarpinu má þó ráða að sú er ætlunin. Tvískipting er heldur ekki nefnd í grein um árs- reikning sjóðs eða í grein um trygg- ingafræðilega athugun. En ljóst er að gera verður sjálfstæðan ársreikn- ing fyrir hvom hluta og skýrsla tryggingafræðings hlýtur sömuleiðis að verða í tvennu lagi. Nú kann einhver að segja að það sé aðeins til bráðabirgða að lífeyris- sjóður þurfí að starfa í tveimur hlutum þar sem eldri hlutinn eyðist smám saman og hverfí. Þetta er rétt. En það tekur ein 80 ár. Vera má að nefndin geri ráð fyrir nokkurri fækkun llfeyrissjóða á þann hátt að sjóðir verði að hætta starf- semi vegna þess að þeir geti ekki staðið við lífeyrisskuldbindingar sínar. Þetta á þó varla við um gömlu sjóðina vegna þess að í reglugerð flestra þeirra er ákvæði um að skerða skuli réttindin ef fjárhagur sjóðs krefst þess. Þeir verða því ekki svo auðveldlega gjaldþrota. Sameining sjóða er torveld vegna efasemda, sem upp hljóta að koma um það, hvort sameiningin þjóni hagsmunum félaga beggja sjóðanna sem á að sameina. Nýju hlutar sjóðanna geta komist í þrot og orðið að hætta þar sem ekki verður leyft að færa niður rétt- indi í þeim. Þama kemur m.a. til sá veikleiki fámennra sjóða að heppni eða óheppni að því er snertir dauðs- föll og örorku getur ráðið úrslitum um það hvemig þeim vegnar. En það kemur ekki fram fyrr en að árum eða áratugum liðnum. Su skipan, sem nefndin leggur til að tekin verði upp, er reyndar einfald- ari en núgildandi kerfi að því leyti, að reglur hinna nýju sjóðshluta em samræmdar. Ákvæði frumvarpsins (2. málsgr. 13. greinar) um útreikning lífeyris- réttinda eru bæði óljós og óheppileg. Þar segir: „Árlegur ellilífeyrir sjóðsfélaga... skal fyrir hvert ið- gjaldsgreiðsluár vera 1,45% af uppfærðum iðgjaldsstofni...“. Jón Erlingur Þorláksson „En ég get ekki gert að því að mér blöskrar það kerfi lífeyrissjóða sem nefndin ætlast til að við búum við fram- vegis, með nærri 100 sjóðum, hverjum þeirra í tveimur sjálfstæðum hlutum. Lífeyrissjóða- eftirlit á að vera og mun ekki veita af, með 15 manna eftirlitsráði og 3ja manna fram- kvæmdas1jórn.“ Þama hefði verið betra að miða við greitt iðgjald heldur en iðgjalds- stofn, þar sem iðgjaldsprósentur geta verið misháar. 10% iðgjald er lág- mark skv. 9. gr. Það er ekki einu sinni sagt í greininni að þessi 1,45% séu miðuð við að iðgjaldið sé 10% af launum, sem þó mun vera meiningin. Síðan segir: „Uppfærsla lífeyris- réttinda skal miðast við lánskjaravfsi- tölu ... Uppfærslan skal gerð með þeim hætti að í lok hvers árs skal færa á sérstakan reikning sjóðsfélag- ans þau lífeyrisréttindi, sem hann hefur áunnið sér yfir árið. Þau rétt- indi skulu færð upp til verðlags skv. lánskjaravísitölu í lok ársins frá óveg- inni meðalvísitölu á því tímabili, sem sjóðfélaginn greiddi iðgjöld á árinu. Jafnframt skal færa upp til árslokaví- sitölu þau lífeyrisréttindi, sem sjóð- félaginn hafði áunnið sér í lok næstliðins árs. Er sjóðfélagi byijar að taka lífeyri skal færa Kfeyrisrétt- indi hans til þeirrar lánskjaravisitölu er þá gildir... Þetta er í meira lagi flókið og þoku- kennt. Mér er satt að segja ekki fullljóst hvað á að skrá. Árlegur umreikningur réttinda er óæskilegur, þó ekki væri nema vegna þess að hann er ruglandi fyrir sjóð- félagana. Tölur eru þá sífellt að breytast og erfítt að fylgjast með þeim. Fyrir tæpum tveimur áratugum var tekið að nota stigakerfí til að mæla réttindi manna i lifeyrissjóðum, sem þá voru stofnaðir. Það var mikil framför á sínum tíma. Þá voru skrá- sett stig, sem hver sjóðfélagi ávann sér á hveiju ári. Stigin stóðu óbreytt og þurfti ekki að umreikna þau siðar. Ýmsir eldri sjóðir breyttu reglugerð- um sinum til að geta notið hagræðis af stigaútreikningi. Gallinn var sá að stig voru ekki jafngild milli sjóða, þar sem grund- vallarlaun, sem miðað var við, voru ekki hin sömu alls staðar. Stigaútreikningur er sérstaklega hentugur við skráningu lifeyrisrétt- inda ef tekjur eru brejdilegar frá ári til árs eða ef iðgjaldsprósenta breyt- ist. Nú er einmitt í frumvarpinu stefnt að því að tekjur, sem iðgjald er greitt af, verði breytilegri en áður þar sem greiða á iðgjald af öllum tekjum en ekki aðeins af föstum launum eða dagvinnutekjum eins og tíðkast hefur fram undir þetta. Auk þess er nú lögð áhersla á það, að ákvörðun ið- gjalda sé viðfangsefni kjarasamn- inga. Samkvæmt því geta iðgjöld verið breytileg frá einum tíma til annars og frá einum starfshópi til annars jafnvel innan sama lífeyris- sjóðs. Við þær aðstæður eykst mikilvægi þess að hafa hentugt stiga- kerfi til að mæla réttindi manna. í frumvarpinu er gert ráð fyrir að alltaf sé notuð lánskjaravísitala til umreiknings réttinda. Þetta tel ég mikla framför. Slík breyting greiðir fyrir samræmdum stigaútreikningi. En þá bregður svo við að Kfeyris- nefndin leggur til að horfíð verði frá stigaútreikningi. Á þetta leggur hún talsverða áherslu og segir á tveimur stöðum í athugasemdunum að það verði að teljast til bóta (mikilla bóta á öðrum staðnum). Nefndin reynir að færa rök fyrir fráhvarfí frá stigaútreikningi. Rök- semdimar mega þó heita óskiljanleg- ar. Helst lítur út fyrir að nefndin hafí verið slegin blindu og henni virst, að stigaútreikningur hlyti að tengjast hugtakinu grundvallarlaun. Úr því að grundvallarlaun væru lögð niður sem umreikningsstærð og lánskj araví- sitala tekin upp í staðinn þá væri stigaútreikningur sjálfkrafa úr sög- unni. En slíkt er alveg fráleitt. Innihald stiga breytist nokkuð við það að lánskjaravísitala kemur i stað grundvallarlauna. Rétt gæti verið að hafa annað nafn á nýju stigunum til að forðast mgling. í 13. gr. frumvarpsins segin „Rétt- indi sem ávinnast eftir að sjóðfélagi hefur hafið töku lífeyris skulu jafn- framt skert eftir reglum sem Kfeyris- sjóðseftirlitið setur.“ Þetta er skýrt svo í athugasemdum að iðgjöld, sem greidd em sjóðnum eftir að sjóðfélagi er fainn að taka ellilífeyri, standi stutt við í sjóðnum, nái þar af leiðandi lftilli ávöxtun og geti ekki veitt sömu réttindi og iðgjöld greidd fyrr á starf- sævinni. Nokkuð kann að vera til í því að skerða þurfi réttindi vegna iðgjalda, sem greidd em eftir að sjóðfélaginn er farinn að taka ellilífeyri. En þetta er aðeins angi af miklu stærra máli. Það er mjög ónákvæm regla að iðgjöld gefi sömu réttindi hvenær sem þau em greidd á starfsævi manns. Svo einföld regla getur gengið ef ið- gjöld em fastbundin sem hundraðs- hluti launa og launin em tiltölulega jöfn yfir starfsævina. Nú er hins veg- ar stefnt að meiri breytileika í þessum efnum eins og áður er nefnt. Ekki kemur skýrt fram í fmm- varpinu eða athugasemdum með því, hvað frelsi til samninga um iðgjöld á að ná langt. Ljóst er þó að það hlýt- ur að geta leitt til þess að iðgjaldspró- sentur verði misjafnar innan sama lífeyrissjóðs, þar sem stundum em fleiri samningsaðilar í sama sjóðnum. Vel má hugsa sér samning sem kveð- ur á um að iðgjald skuli vera 10% af launum hjá félagsmönnum, sem em yngri en 50 ára, en 15% hjá þeim sem em eldri, svo dæmi sé tekið. Slíkan samning þolir ekki sjóður með því skipulagi sem frumvarpið gerir ráð fyrir, vegna þess að þá standa iðgjöldin til jafnaðar of stutt við í sjóðnum. Annað dæmi: Fyrirtæki hefur góða afkomu tiltekið ár og vill láta starfsmenn njóta góðs af því með aukagreiðslu í lífeyrissjóð. Eða: Einstaklingur kemur einn góðan veð- urdag til Kfeyrissjóðs með fjámpphæð og vill kaupa sér réttindi. Verða sjóð- imir við þvf búnir að taka við slíkum greiðslum? Svarið hlýtur að vera neik- vætt vegna hættu á að svo fijálsar greiðslur komi helst frá öldmðu fólki og verði sjóðunum þar af leiðandi óhagstæðar. Það er að mínum dómi æskiiegt að sjóðimir geti tekið við ftjálsum greiðslum eins og nefndar vom að framan. En til að svo megi vera þarf réttindavinnslan að vera í betra sam- ræmi við fræðilega niðurstöðu, þannig að fleiri réttindaeiningar fáist fyrir iðgjald sem greitt er á ungum aldri heldur en fyrir jafnhátt iðgjald greitt seint á ævinni. Hugsanlega verður slík skipan talin fara f bága við tiltekin félagsleg sjónarmið. En eins og sjóðimir em upp byggðir skv. tillögum nefndarinnar hlýtur samningsfrelsi um iðgjöld að verða takmarkað. Með hinni flötu réttindavinnslu, sem frumvarpið gerir ráð fyrir, getur aðstaða sjóða orðið misjöfn. Sjóðir sem hafa að sjóðfélögum fólk er kem- ur seint á vinnumarkað, munu eiga erfítt uppdráttar miðað við aðra. Má nærri geta hvemig fer ef námsmenn greiða iðgjöld f einn sjóð en lang- skólagengið fólk í annan. Að lokum þetta: 17 manna nefndin hefur unnið gott starf að ýmsu leyti. Hún hefur gert gagnlega útreikninga um kostnað af lífeyriskerfum, kannað frumskóginn og kortlagt svo_ að margt er nú ljósara en áður. Ýmis atriði f tillögum hennar horfa til bóta, önnur em lakari. En ég get ekki gert að því að mér blöskrar það kerfí lífeyrissjóða sem nefndin ætlast til að við búum við framvegis, með nærri 100 sjóðum, hveijum þeirra í tveimur sjálfstæðum hlutum. Lífeyrissjóðaeftirlit á að vera og mun ekki veita af, með 15 manna eftirlitsráði og 3ja manna fram- kvæmdastjóm. „Eftirlitsráð og framkvæmdastjóm ráða sér starfs- fólk eftir þörfum" segir f frumvarp- inu. „Kostnaði af rekstri eftirlitsins skal jafnað niður á lífeyrissjóði...“. Ég sting upp á því að aftur séu teknar fram þær hugmyndir, sem flestir ef ekki allir stjómmálaflokkar höfðu á stefnuskrá sinni fyrir fáum árum og sumir hafa enn, að stofnað- ur verði einn lífeyrissjóður fyrir alla landsmenn. Nýja kerfíð verði f einum sjóði en gömlu sjóðimir verði kyrrir þar sem þeir em. í lögum um nýjan lífeyrissjóð standi f 1. gr.: „Heimili sjóðsins og vamarþing er á Akureyri.“ Eða t,d. á ísafírði. Rétt er að nota tækifærið og koma einu af skrifstofubáknum samfélagsins fyrir utan höfuðborgar- svæðið. Með tölvum nútfmans og tengingu þeirra milli landshluta er ekkert því til fyrirstöðu. Leiðin sem nefndin vísar á er ófær. Hún liggur bara lengra út í fen vitleysunnar. Höfundur er tryggingnfræðingitr. Aðal- umboðið hf, Vatnsmýrarvegi 25, sími 621738 Eigum fyrirliggjandi Bronco árg. ’84, ’85, ’86 og ’87, ýmsar gerðir. Bronco 1985 XLT Larense með öllu. Verð 980 þús. Willis Laredo 1983 Verð 580 þús. Cherokee Laredo 1983 - 1986. Cherokee Laredo 1983 Turbo diesel. Ford Ecoliner XLT 1983, 9 manna.

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.