Morgunblaðið - 20.12.1988, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. DÉSEMBER 1988
Að hárri köllun
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Krislján Albertsson: MENN OG
MÁLAVEXTIR. Ritgerðasafii.
Almenna bókafélagið 1988.
Kristján Albertsson skiptir rit-
gerðasafni sínu, Mönnum og mál-
avöxtum, í þrjá hluta: Manna minni,
A víðavangi og Safn til sögu ís-
lands.
Vel fer á því að safnið skuli hefj-
ast á grein vegna aldarafmælis Ein-
ars Benediktssonar. Eins og Krist-
ján bendir á á engin þjóð bókmennt-
um sínum meir að þakka en íslend-
ingar: „Öldum saman gat vart heit-
ið að til væri í landinu annað inn-
lent vald en máttur orðs og anda,
lifandi og liðinna manna. Og það
vald skar úr þegar örlög þjóðarinn-
ar réðust, eftir langvarandi ófamað
og niðurlæging, og stefnt var fram
til endumýjunar, framfara og frels-
is.“
Um Einar Benediktsson skrifar
Kristján Albertsson:
„Verk Einars Benediktssonar er
mesta átak skálds á yngri tímum
til þess að styrkja þjóð vora í ást
til landsins og í trúnni á gildi sitt
og hlutskipti, til að efla anda henn-
ar og þor, og beina kröftum hennar
að hárri köllun."
Að hárri köllun stefnir Kristján
Albertsson jafnan í ritgerðum
sínum. Það gildir einu hvort hann
skrifar um skáld, athafnamenn eða
stjómmálamenn. Hann er sífellt að
brýna þjóðina að standa sig, ein-
staklinga að vanda sig, gera betur.
Að sama skapi eru ádrepur hans
sprottnar af þörf til að forðast að
þegja við því sem rangt er, eins og
hann segir sjálfur í Formálsorðum.
í grein frá 1932 um ljóðaþýðing-
ar Magnúsar Ásgeirssonar og rit-
gerðir þýddar af Guðmundi Finn-
bogasyni segir Kristján Albertsson
að það sem hvað mest hái íslenskri
ljóðlist sé „hugmyndafátækt og slit-
in yrkisefni“. Ljóðaþýðingar Magn-
úsar gætu að hans dómi losað skáld
úr fjötrum vanans og komið til leið-
ar því sem mikilvægast er: „Að
beina hugum skáldanna inn á nýjar
brautir og þá ekki hvað síst í form-
list, efnisvali og viðhorfí til lífsins."
I sömu grein gleðst Kristján jrfír
verki Guðmundar Finnbogasonar.
Hann segir að ritgerðin sé bók-
menntagrein sem nauðsyn sé að nái
þroska á íslandi. Til þess að svo
mætti verða hefur hann sjálfur lagt
mikið af mörkum, bæði fyrr og
síðar.
Þær ritgerðir Kristjáns Alberts-
sonar sem mest unun er að lesa eru
ritgerðir hans um fornan og nýjan
skáldskap, íslenska tungu, minnis-
verða menn og ferðalýsingar.
Um Áma Pálsson sem eins og
Kristján var snjall ritgerðahöfund-
ur, en afkastaði ekki miklu á því
sviði, er komist þannig að orði í
Mönnum og málavöxtum að ég get
ekki stillt mig um að vitna til þess:
„Ámi Pálsson átti sitt megingildi í
því, hver hann var. Þó hefði hann
að ósekju mátt vinna meira en hann
gerði, eða svo kann að virðast. En
samtíð hans hefði farið mikils á
mis, ef hann hefði ekkert gert nema
vinna."
Umfjöllun Kristjáns um menn
sem stóðu honum nærri er í senn
nærfærin og á köflum skáldleg.
Þetta á við um það sem hann skrif-
ar um Thor Jensen og konu hans,
Margréti Þorbjörgu. Hann getur
einnig í örfáum orðum dregið upp
sannfærandi mynd af mikilhæfum
vinum sínum, eins og til dæmis
minningargreinin um Bjarna Bene-
diktsson sýnir svo vel.
Kristján Albertsson
Víða í Mönnum og málavöxtum
víkur Kristján Albertsson að Atóm-
stöð Halldórs Laxness sem hann
telur bæði smekklausa og ranginda-
fulla sögu um ísland nútímans.
Jafnvel í Formálsorðum eyðir
Kristján heilmiklu púðri í Atómstöð-
ina. Þar telur hann allt dálæti á
sögunni „yfirnáttúrlegt fyrir-
brigði".
Atómstöðin er sem kunnugt er
ekki gallalaus saga og sem söguleg
heimild er hún farsakennd og yfir-
drifín, samin í hita baráttunnar.
En þáttur organistans og Uglu er
með þeim hætti að auðvelt er að
skilja hrifningu lesenda. Á þennan
veigamikla þátt hefur líka verið lögð
rík áhersla í leikgerðum sögunnar,
ekki síst hinni sænsku. Að útlend-
ingar kalla Atómstöðina Land til
sölu gæti aftur á móti verið af
pólitískum toga svo framarlega sem
sá titill er ekki auglýsingabragð.
í Safni til sögu íslands, lokahluta
Manna og málavaxta, sem snýst
„einkum um íslenska kommún-
ismann" eins og komist er að orði
í Formálsorðum, kynnast lesendur
þeirri list Kristjáns Albertssonar að
fjalla um stjórnmál í senn af rök-
vísi og þykkjuþunga. Ekki er minnst
um vert að greinar Kristjáns þessa
efnis, allar úr Morgunblaðinu eins
og reyndar meginhluti bókarinnar,
eru skrifaðar á góðu og kjarnmiklu
máli og ætti það að vera hvatning
til þeirra sem skrifa um stjómmál
að láta ekki merkið niður falla.
Ritgerðir og greinar þarf að
vanda eftir föngum og eiga þær sem
fram úr skara að fá sérstakan sess
á síðum blaða. Með því er best
haldið uppi merki manna eins og
Kristjáns Albertssonar.
Sem betur fer er ritgerðin ekki
útdauð bókmenntagrein á íslandi.
En bók eins og Menn og málavext-
ir getur vakið af dvala, sagt hugs-
analetinni stríð á hendur.
í gleði og sorg
Bókmenntir
ErlendurJónsson
Hermann Ragnar Stefánsson:
STÓRU STUNDIRNAR. 94 bls.
Hörpuútgáfan. 1988.
Afmæli, brúðkaup, útför — allt
eru það stórar stundir í lífínu,
hver með sínum hætti. Ekki eru
til um það neinar lögskipaðar regl-
ur hvemig beri að haga sér við
þess konar tækifæri. Hins vegar
hafa skapast um það venjur á ár-
anna og aldanna rás. Hingað til
hefur hver og einn orðið að nema
þær með lífsreynslunni, horfa á
hvemig aðrir haga sér og reyna
að gera eins. Þar til nú að Her-
mann Ragnar Stefánsson hefur
tekið sér fyrir hendur að lýsa í
bók ýmsum venjum sem að þessu
lúta. Vafalaust mun hún koma í
góðar þarfír. Sumum vex í augum
að undirbúa venjulegt gestaboð.
Þeim gefur höfundur einnig góð
ráð. Að sínu leyti fær svo hinn,
sem gestur er í slíku boði, heil-
ræði sem að haldi mega koma í
því hlutverki sem hann leikur þó
það muni tæpast þykja eins vand-
meðfarið.
Höfundur minnir á það í form-
ála að »við lifum á tímum frjáls-
lyndis.« Það em vissulega orð að
sönnu. En þess ber þá einnig að
geta að reglur kunna vera strang-
ar á sinn hátt þó þær útheimti
hvorki samkvæmisklæðnað né
virðuleika. Að vera kumpánlegur
getur líka verið vandasamt. Aðal-
atriðið er að hver og einn átti sig
á hvað við á hveiju sinni. Þessi
bók Hermanns Ragnars veitir
kannski ekki mikla leiðbeining
varðandi hversdagslegu stundim-
ar. En hliðsjón má af henni hafa
í því sem öðm því allt er þetta
samhengi háð, líf jafnt sem leikur.
Sumir vilja fínna eitthvert
markmið í öllu, helst hagnýtt.
Hver er þá tilgangurinn með
gestaboði svo dæmi sé tekið? Her:
mann Ragnar svarar því svo: »1
fyrsta lagi að blanda geði við fólk,
því að maður er manns gaman, og
í öðm lagi að gleyma dagsins önn
og amstri um stundarsakir í góðra
vina hópi.«
Sinn er siður í hverju landi, seg-
ir máltækið. En ein er sú regla
sem Hermann Ragnar leggur
áherslu á. Og veitir víst ekki af
þegar talað er til íslendinga: »Það
er aldrei of vel brýnt fyrir gestum
að mæta stundvíslega í gestaboð,
þannig að allir gestir komi á sömu
fímm mínútunum.« Stundvísi, sem
talin er til dygða með öðmm þjóð-
Hermann Ragnar Stefánsson
um, hefur hingað til flokkast und-
ir smámunasemi hér á Fróni!
Það er kostur við bók þessa
hversu gagnorð hún er. Þama fer
ekkert rúm til spillis vegna mála-
lenginga. Útgefandi bætir svo um
betur með mörgum og glæsilegum
litmyndum af fólki, blómum og
veisluborðum sem einnig má hafa
til leiðbeiningar þegar ætlunin er
að efna til samkvæmis. Þess vegna
er gaman að blaða í þessari bók,
fletta henni, jafnvel aftur og aftur!
HAMINGJA
Bókmenntir
Jenna Jensdóttir
Guðjón Sveinsson: Hamingju-
blómin. Myndir eftir Pétur Behr-
ens. Bókaforlag Odds Björnsson-
ar 1988.
Hamingjublómin er eins og
hljóðlátt ákall þess er skyggnist
grannt um í vitskertri veröld og sér
þá, að í þrotlausu lífsgæðakapp-
hlaupi og argaþrasi daganna er
verið að kasta á glæ ýmsum þeim
innri verðmætum er gera lífið ham-
ingjuríkara og mikilvægara í ein-
staklingsvitund og um leið í sam-
eign með öðrum.
Sterkum myndum er brugðið
upp, í byijun sögunnar, af fallegu
umhverfí náttúrunnar, þar sem allt
er í blóma og flugur, fuglar og físk-
ar una sér í tjömum og við tjamir
í blómskrúði kringum þær.
Út úr þessu umhverfi stígur lítil,
falleg stúlka með hamingjublóm í
höndum. Hún gengur á vit þorpsbúa
í nálægðinni og býður fram blómin
sín. Viðtökur þorpsbúa eru misjafn-
ar.
Hávarður hundraðkall sem á
stríðshijáð heimili, þar sem hver
óskrar að öðmm, skellir dymm við
nef blómastúlkunnar. Fallega frúin,
sem vill skrautklæða dætur sínar
tvær áður en ráðherrafrúin kemur
í heimsókn, lokar íburðarmikla
Guðjón Sveinsson
heimilinu sínu fyrir blómastúlkunni,
og biður hana að „hætta að abbast
upp á heiðvirt fólk". Blómastúlkan
fer einnig bónleið frá Hafliða hólk-
víða og feitu konunni hans.
En samhljómur við hamingjuna
er ekki með öllu horfínn og það fær
litla blómastúlkan að lokum að sjá
og reyna. Fallega gerðar litmyndir
árétta efni sögunnar. Útgáfan er
vönduð.
Mótor med 2000 líma kolaendingu
=20 ára notkun
Þreföld ryksiun
=mengunarlaus útblástur
10 lítra pappírspoki
=sá stærsti (og er ódýr)
Kónískslanga
=stíflasl síður, eykur sogaflid
stálrör, afbragös sogstykhi,
áhaldageymsla
loflknúid ttfipasogstyhki med
snúningsbursta ftest aukalega
Nilfisk ernú meö nýrri
enn betri útblásturssíu
"Mikro-Static-Filter".
Hreinni útblástur en áður
hefurþekkst. Þetta ergóð
fréttfyrirasma ogofiuemissjúha.
jFDnix
HÁTÚNI 6ASÍMI (91)24420
NILFISK
Nf NILHSK Á KYNNiNGARVERDI
1J-111 1
(stgr.
KYNNIN6ARVERD TÍL JÖLfl
NÚMEDNfJUM