Morgunblaðið - 20.12.1988, Blaðsíða 57

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. DESEMBER 1988
57
Skipan og verksvið
umhverfisráðimeytis
eftirSigrunu
Helgadóttur
Umhverfísmál eru stór og viða-
mikill málaflokkur sem nauðsyn-
legt er að skipi verðugan sess í
stjómkerfí landsins.
Umhverfísmál á íslandi falla að
einhveiju leyti undir flest öll ráðu-
neytin. Afleiðingin er óstjóm og
skömn. Það hefur lengi verið að-
kallandi að sameina öll verkefni á
sviði umhverfismála undir eitt
ráðuneyti til að tryggja virka og
hagkvæma stjómun og markvissa
umhverfísvemd.
Rúmlega áratugur er síðan fyrst
var lagt fram á þingi frumvarp til
laga um umhverfísmál og síðan
hafa margsinnis verið samin frum-
vörp um það efni, en án árangurs.
Það sem helst hefur komið í veg
fyrir samræmda stjóm umhverfis-
mála í einu ráðuneyti er afstaða
embættismanna sem ekki hafa vilj-
að missa spæni úr sínum öskum.
Þeir telja gjaman að aðrar stofnan-
ir en þeirra eigin eigi að flytjast
undir umhverfísráðuneyti en hjá
eigin stofnunum hafa þeir ekki
viljað breyta neinu. Þessi tregða
embættismanna hefur valdið því,
að í þeim tillögum sem hingað til
hafa verið settar fram um skipan
umhverfísmála hefur stjómun
stærstu og mikilvægustu náttúru-
auðlinda landsins verið haldið utan
umhverfisráðuneytis.
Stefiia Kvennalistans
í stjómarmyndunarviðræðum
vorið 1987 setti Kvennalistinn það
m.a. að skilyrði fyrir þátttöku í
ríkisstjóm að stofnað yrði sérstakt
ráðuneyti fyrir þátttöku í ríkis-
stjóm að stofnað yrði sérstakt
ráðuneyti umhverfismála. Þár var
fyrst og fremst gert ráð fyrir til-
flutningi stofnana frá öðrum ráðu-
neytum til ráðuneytis umhverfís-
mála. Stefna Kvennalistans er, að
undir umhverfísráðuneyti eigi að
vera allar þær stofnanir sem hafa
með að gera rannsóknir og stjóm
náttúruauðlinda íslands, náttúru-
vemd, umhverfisfræðslu, skipu-
lagsmál, mengunarvamir og öll
alþjóðleg samskipti á sviði um-
hverfismála.
Mjög mikilvægt er, að aðskilja
mat á og eftirlit með auðlindum
landsins annars vegar og hagnýt-
ingu auðlindanna hins vegar. Hið
síðamefnda á heima í ráðuneyti-
(-um) atvinnumála, en hið fyrr-
nefnda í sérstöku ráðuneyti um-
hverfismála. Á þann hátt verður
umfjöllun og ákvarðanataka um
nýtingu auðlindanna opin og síður
hætta á hagsmunatengslum við
eftirlit.
Með þetta markmið að leiðar-
ljósi er hér sett fram tillaga að
skipan umhverfisráðuneytis í fímm
deildum, lífríkisdeild, jarðefna- og
orkudeild, friðlýsinga- og fræðslu-
deild, landmælinga- og skipulags-
deild og mengunarvamadeild.
Lífríkisdeild
a) Lffiríki hafsins. Mat á stærð
auðlindar og tillögur um stjóm-
un, t.d. stærð ákveðinna físki-
stofna og mögulega veiði úr
þeim. Þetta starf er nú unnið
á Hafrannsóknastofnun.
b) Lífiríki ferskvatns. Rannsókn-
ir á og eftirlit með stofnum
ferskvatnsfíska og öðrum
lífverum ferskvatns, nú unnið á
V eiðimálastofhun.
c) Spendýr, fuglar og önnur
landdýr. Mat á og eftirlit með
stofnstærðum dýra t.d. rjúpu,
ref og hreindýmm og tillögur
um aðferðir við stjómun stofn-
stærða t.d. ef talið er að þurfi
að ijölga (t.d. æðarfugli),
fækka (rottum), eða vemda
(öminn) ákveðnar dýrategund-
ir. Enginn einn aðili hefur nú
þetta verksvið en það er að
hluta til unnið af dýrafræði-
deild Náttúrufræðistofiiun-
ar, Hafrannsóknastofiiun,
(hvalir og selir), menntamála-
ráðuneyti (fuglafriðunamefnd
og hreindýrafulltrúi) Veiði-
stjóraembætti Búnaðarfé-
lagsins og hjá meindýraeyð-
um sveitarfélaganna.
d) Gróður og jarðvegur. Flokk-
un og rannsóknir á gróðurlend-
um Islands og mat beitarþols.
. Gróðurvemd og vinna að endur-
heimt fyrri landgæða. Þetta er
starfssvið Landgræðslu ríkis-
ins, og einnig vinna eftirtaldir
aðilar að þessu verkefni að
hluta: GrasafræðideOd Nátt-
úrufræðistofinunar, Skóg-
rækt rikisins, Rannsókna-
stofiiun landbúnaðarins og
landnýtingarráðunautur
Búnaðarfélagsins.
Jarðefna- og orkudeild
a) Berggrunnur og laus jarð-
efiii. Mat og flokkun á námum
og eftirlit með nýtingu.
b) Ferskvatn, heitt og kalt.
Rannsóknir á magni og eftirlit
með nýtingu.
c) Orkulindir. Rannsóknir á or-
kulindum, þ.e. orku á jarðhita-
svæðum, í fallvötnum, vindi,
sjávarföllum, sól og e.t.v. fl. og
tillögur til nýtingar. Þessi störf
em nú aðallega unnin hjá
Orkustoftiun en einnig hjá
jarðfiræðideOd Náttúrufiræði-
stofiiunar, Hafrannsókna-
stofiiun (setlög í sjó) og Nátt-
úruvemdarráði.
Friðlýsinga- og
fræðsludeild
a) Náttúruminjar. Flokkun og
skráning náttúruminja og frið-
lýsing þeirra til náttúrufriðunar
og/eða útivistar. Þetta er nú
eitt af meginverkefnum Nátt-
uruvemdarráðs.
b) Fomleifar. Skráning, rann-
sóknir, flokkun og friðlýsing
fastra fomleifa. Þetta starf er
nú unnið á fomleifadeild Þjóð-
minjasafnsins. Á margan hátt
eru sambærileg vinnubrögð við
skráningu og friðlýsingu fom-
leifa og náttúraminja og mikil-
vægt að hvorar tveggju séu
skráðar og kortlagðar áður en
svæðaskipulag er gert.
c) Friðlýst svæði. Eftirlit og
rekstur friðlýstra svæða í um-
sjón ríkisins. Er nú fyrst og
fremst unnið af Náttúravemd-
arráði, en einnig Þingvalla-
nefind og Geysisnefnd.
d) Umhverfisfræðsla. Umhverf-
isvemd verður ómarkviss og
handahófskennd nema almenn-
ingur þekki umhverfí sitt, hafí
verið fræddur um það og hafí
lært að virða það. Umhverfis-
fræðsla er hér sett í sömu deiid
og umsjón með friðlýstum
svæðum vegna þess að slík
svæði era góður vettvangur
umhverfísfræðslu og Náttúra-
vemdarráð er sú ríkisstofnun
sem nú hefur helst með að gera
fræðslu til almennings um um-
hverfsimál og náttúruvemd.
Landmælingfa- og
skipulagsdeild
a) Landmælingar og kortagerð.
Loftljósmyndun, grann- og sér-
kortagerð. Góð kort eru for-
senda góðs skipulags og niður-
stöður þeirra náttúrafarskann-
ana sem unnar era í öðram
deildum ráðuneytisins þurfa að
kortleggjast áður en skipulag
er gert eða landnýting ákveðin.
Þetta er fyrst og fremst það
Sigrún Helgadóttir
„Núlifandi kynslóðir
hafa bæði getu og
þekkingn til þess að
snúa vörn í sókn til
betra mannlífs í sátt við
umhverfið. Slík sókn
verður að vera mark-
viss og skipulögð til
þess að skila árangri.“
starf sem nú_er unnið hjá Land-
mælingum íslands, en korta-
gerð er einnig á Rannsókna-
stofimn landbúnaðarins,
Orkustofnun og víðar.
b) Skipulag. Landskipulag,
svæðaskipulag og landnýting-
aráætlun. Nú unnið hjá Skipu-
lagi ríksins.
c) Starfsleyfisveitingar og eft-
irlit með mannvirkjagerð. Nú
unnið fyrst og fremst hjá Nátt-
úravemdarráði og Hollustu-
vemd ríkisins.
Mengunarvarnadeild
a) Mengunarvamir í lofti, láði
og legi. Mengun virðir ekki
landamæri og berst t.d. úr lofti
í jarðveg í vatn og í haf og því
eðlilegt að allar mengunarvam-
ir og eftirlit með starfsemi sem
hefur mengun í för með sér séu
undir einni yfírstjóm. Nú er
unnið að mengunarvömum hjá
mengunarvamadeild Holl-
ustuverndar ríkisins, Geisla-
vömum ríkisins, Eiturefna-
nefiid og Siglingamálastofh-
un auk utanríkisráðuneytis-
ins sem hefur með að gera
mengun frá hemum.
b) Endurnýting og endur-
vinnsla. Ekki er um að ræða
neitt markvisst starf á þessum
vettvangi á vegum stjómvalda.
Biýnt er að koma á endumýt-
ingu flestra hluta og endur-
vinnslu þess sem unnt er að
endurvinna, og þess vegna er
hér sérstaklega tekið fram að
það eigi að vera verksvið um-
hverfisráðuneytis að gera til-
lögur um fyrirkomulag á því
sviði.
Framkvæmd
Eins og fram kemur í ofan-
skráðu yfirliti er flest af því, sem
kæmi til kasta umhverfisráðuneyt-
is, nú þegar unnið á vegum
íslenska ríkisins og því er hér ekki
gert ráð fyrir „nýju bákni“, heldur
fyrst og fremst tilflutningi og sam-
ræmingu. Því er þó ekki að leyna,
að þörf er á átaki til úrbóta á
mörgum sviðum umhverfísmála,
en með þeirri skipan mála sem hér
er stungið upp á, verður slíkt átak
frekar gert en við núverandi að-
stæður þar sem þessi mikilvægi
málaflokkur er sem homreka í
flestum ráðunejrtum. Einnig ætti
það að vera mun hagkvæmara að
sambærileg störf séu unnin undir
einni stjóm en ekki dreifð um allt
stjómkerfíð, eins og nú á sér stað
t.d. hvað varðar mengunarvamir.
Sú skipulagsbreyting sem hér
um ræðir er eftirfarandi: Hafrann-
sóknastofnun flyst úr sjávarút-
vegsráðuneyti en skiptist á milli
deilda númer Ia, Ib, og Ila í ráðu-
neyti umhverfísmála hér að ofan.
Veiðimálastoftiun flyst frá land-
búnaðarráðuneyti.
Rannsóknastarfsemi Náttúra-
fræðistofnunar flyst öll undir um-
hverfísráðuneyti (safnið yrði áfram
undir menntamálaráðuneyti), en
skiptist þar á milli deilda Ic, Id og
Ila. Deild sjávarspendýra hjá Haf-
rannsóknastofnun og Veiðistjóra-
embættið sameinast dýrafræði-
deild Náttúrafræðistofnunar undir
deild Ic í hinu nýja ráðuneyti og
þangað fara líka hreindýraeftirlit
og starfsemi fuglafriðunamefndar.
Landgræðsla ríkisins flyst öll
undir ráðuneyti umhverfísmála, þá
deild þess sem hefur með að gera
gróður og jarðvegseftirlit og hefur
númerið Id hér að ofan. Það sam-
einast Landgræðslunni grasa-
fræðideild Náttúrafræðistoftiunar,
mestur hluti Skógræktar ríkisins,
nokkuð af starfsemi Rannsókna-
stoftiunar landbúnaðarins t.d.
gróðurkortagerðin og landnýting-
arráðunautur Búnaðarfélagsins.
Orkustofnun flyst frá iðnaðar-
ráðuneyti og er meginuppistaða í
jarðefna- og orkudeild hins nýja
ráðuneytis.
Náttúravemdarráð flyst frá
menntamálaráðuneyti en starfsemi
þess skiptist á milli deilda númer
na, Illa, HIc, Illd og IVc. Umsjón
með rannsóknum og skráningu
fastra fomleifa flyst undir um-
hverfisráðuneyti, en önnur starf-
semi Þjóðminjasafns er áfram und-
ir menntamálaráðuneyti.
Þingvallanefnd og Geysisnefnd
era lagðar niður en stjómun þess-
ara svæða sem og annarra frið-
lýstra svæði fellur undir deild IIIc.
Landmælingar íslands flytjast
frá samgönguráðuneyti og Skipu-
lag ríkisins frá félagsmálaráðu-
neyti.
Eiturefnanefnd er lögð niður en
starfsemi hennar sett undir Meng-
unarvamadeild, þ.e. deild með
númerið Va hér að ofan, en þang-
að flytjast líka mengunarvama-
deildir Hollustuvemdar ríkisins og
Siglingamálastofnunar og Geisla-
vamir ríkisins, og þessi deild um-
hverfisráðuneytis tekur líka að sér
samskipti við erlenda aðila varð-
andi mengun, sem utanríkisráðu-
neytið hefur haft með að gera.
Augljóst er að slíkar breytingar
á stjómkerfínu sem hér er stungið
upp á verða ekki gerðar í einu
vetfangi. Á undanfömum áram
hefur verið unnið að tillögum um
breytingar á íslenska stjómkefinu
og einnig hefur verið keypt aukið
húsnæði fyrir stjómarráðið og
ríkisstofnanir. Sú starfsemi og þær
stofnanir og deildir sem hér hafa
verið upp taldar má flytja í um-
hverfisráðuneyti á sama hátt og
Hagstofunni er skákað á milli
ráðuneyta við stjómarmyndun.
Einnig þyrftu þær að vera undir
sama þaki eða a.m.k. nálægt hver
annarri til að greiða fyrir samnýt-
ingu aðstöðu og samvinnu á milli
þeirra. Þegar svo væri komið þætti
sameining stofnana sem nú heyra
undir mörg ráðuneyti sjálfsögð.
Virðingarleysi manna fyrir
náttúranni birtist m.a. í ofnýtingu
auðlinda, eyðingu gróðurs, útrým-
ingu dýrategunda, mengun og öðr-
um náttúraspjöllum og ógnar nú
tilvist okkar. Núlifandi kynslóðir
hafa bæði getu og þekkingu til
þess að snúa vöm í sókn til betra
mannlífs í sátt við umhverfíð. S15k
sókn verður að vera markviss og
skipulögð til þess að skila árangri.
Að því miðar sú endurskipulagning
umhverfísmála sem hér hefur verið
lýst.
Höfimdur er líBrœðingur með
framhaldsnám í stjórnun náttúru-
auðlinda. Hún ernú starfskona
þingkvenna Kvennalistans.
G Idhúshornið
Suðurlandsbraut 20
Cirni 91 - 84090
Lundia
Jólagjöfin!
rm
Kr. 6.950,-
Lundia járnhillur í bílskúrinn,
geymsluna og á lagerinn.
Samsetningarmöguleikar
Lundia hillna eru óendanlegir.
Fáið senda mynda- og verðlista.
Lundiá
Sundaborg 7 - Sími 680922
HVÍTI PUNKTURINN
TRYGGER GÆÐIN
Helstu útsölustaðir í
Reykjavík:
Penninn, Austurstræti,
Hallarmúla, Kringlunni
Griffill, Síðumúla
MEBA, Kringlunni
Mál og Menning, Laugaveg,
Síðumúla
Bókabúð Eymundsen,
Austurstræti
Qóð cjjöfr sem gleður
SHEAFFER