Morgunblaðið - 20.12.1988, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, kRIÐJUDAGUR 20. 'DESBMBER 1988
Um samvinnumál á Svalbarðs-
Þeir hefðu því átt að sýna meiri
aðgæslu og varúð þegar þeir voru
að skrifa undir persónulegar ábyrgð-
ir.
eyri, félagslega ábyrgð og fleira
eftir Hermann
Sveinbjörnsson
Á stjómarfundi í Sambandinú
þann 14. nóvember sl. var samhljóða
samþykkt að koma til móts við þá
sem höfðu gengið í persónulegar
ábyrgðir vegna skuldbindinga Kaup-
félags Svalbarðseyrar. Skyldi það
gert með þeim hætti að Sambandið
greiddi þeim lánastofnunum sem
kröfumar áttu einn þriðja hlutá
þeirra, að því tilskyldu að lánastofn-
animar féllu sjálfar frá þriðjungi,
en ábyrgðarmennimir greiddu þriðj-
ung. Átti það að bestu manna yfir-
sýn að vera viðráðanlegt fyrri þá,
enda fengju þeir lán til langs tíma,
allt að 15 árum, sem þýddi að há-
marksgreiðsla þeirra sem í mestum
ábyrgðum væra færi ekki yfir 200
þúsund krónur á ári.
Þessi ákvörðun var tekin þrátt
fyrir það að Sambandinu bæri engin
skylda til þess en vegna sérstöðu
málsins og þar sem sjáanlegt var
að þessir einstaklingar gætu ekki
staðið við skuldbindingar sínar.
Sambandið sjálft á ekki lengur
beinna fjárhagslegra hagsmuna að
gæta vegna þessa máls. Það hefur
þegar tapað gífurlegum flárhæðum
vegna gjaldþrots Kaupfélags Sval-
barðseyrar og þess hvemig þar var
staðið að málum í rekstri og fjarfest-
ingum.
Upphaf ábyrgðanna
Vegna fyrirhugaðra kaupa Kaup-
félags Svalbarðseyrar á kartöflu-
verksmiðju gaf félagið út skuldabréf
í júní 1982 til Útvegsbanka fslands
að fjárhæð 150 þúsund sterlings-
pund, vegna erlends láns sem bank-
inn hafði milligöngu um að taka.
Samvinnubankinn hljóp undir bagga
en kaupfélagsmenn sóttu það mjög
fast að fá umrætt lán, og tókst hann
á hendur sjálfskuldarábyrgð á skuld-
inni ásamt vöxtum og dráttarvöxt-
um, þannig að Útvegsbankinn yrði
skaðlaus af þessum viðskiptum.
Þrír stjómarmenn ásamt Jóni G.
Sólnes, sérstökum flármálaráðunaut
vegna kaupanna á verksmiðjunni,
tókust á hendur persónulega ábyrgð
gagnvart Samvinnubankanum með
því að gefa út og ábekja víxil. Kaup-
félagsstjóri sendi Samvinnubankan-
um víxileyðublaðið með fjárhæðinni
150 þúsund sterlingspund og í með-
fylgjandi bréfi segir kaupfélagsstjór-
inn að víxill þessi sé settur bankan-
um sem trygging vegna ábyrgðar
þeirrar sem Samvinnubankinn hafí
tekið á áðumefndu skuldabréfi.
Greiðslur af skuldabréfi kaupfélags-
ins byijuðu að falla á Samvinnuban-
kann strax 1983. Bankinn taldi það
allsendis ófullnægjandi að ábyrgðin
tryggði aðeins höfuðstól lánsins og
féllust kaupfélagsmenn á það og rit-
uðu nöfn sín á ný á annað víxil-
eyðublað, en að þessu sinni án íjár-
hæðar.
í janúar 1986 sendi bankinn
ábyrgðarmönnum yfirlit yfir inn-
leystar ábyrgðir ásamt greinargerð
um eftirstöðvar, jafnframt því sem
tekið var fram að Samvinnubankinn
áskildi sér allan rétt til að innheimta
skuldina hjá ábyrgðarmönnum. Ekki
var hreyft neinum andmælum við
því að þeir bæra ábyrgð.
Þann 28. ágúst 1986 var Kaup-
félag Svalbarðseyrar tekið til skipta-
meðferðar sem gjaldþrota.
Farið fram á aðstoð
— en ábyrgðum neitað
Eftir að kaupfélagið varð gjald-
þrota fóru þeir félagsmenn sem vora
í persónulegum ábyrgðum fyrir
skuldum í Samvinnubanka og Iðnað-
arbanka fram á að Sambandið létti
af þeim ábyrgðunum. Eftir mikla
umfjöllun m.a. í stjóm Sambandsins
var ákveðið að Sambandið tæki á
sig og greiddi bönkunum V3 hluta
af kröfunum eða um 16,5 milljónir
króna, og eftir því var Ieitað að bank-
amif felldu niður sama hlutfall en
þriðjung greiddu ábyrgðarmenn
sjálfir. Bankamir féllust á þessa
lausn.
Eftir að viðræður hófust milli
Sambandsins og ábyrgðarmannanna
um leiðir til að létta byrðar af þeim,
fengu lögmenn þeirra þá hugmynd
að ábyrgðarskjölum sem Samvinnu-
bankinn hefði undir höndum væri
formlega ábótavant og vegna þessa
Hermann Sveinbjörnsson
„Það verður að skrifast
á reikning ábyrgðarað-
ila sjálfira og þeirra
ráðgjafa, eflausn þessa
svokaliaða Svalbarðs-
eyrarmáls næst ekki
með þeim hætti sem
Sambandið lagði til og
bæði Samvinnuban-
kann og Iðnaðarbank-
ann hafa samþykkt.“
formgalla myndi Samvinnubankinn
ekki geta fengið dóm á hendur
ábyrgðarmönnum.
Nú er það ljóst að Samvinnubank-
inn hefur ekki viljað lögsækja
ábyrgðarmennina til greiðslu skuld-
bindinga þeirra. Bankinn hefur m.a.
sýnt þetta í verki með því að fara
ekki fram á fjámám í persónulegum
eigum þeirra, eins og Iðnaðarbank-
inn gerði. Því ráða félagsleg viðhorf
en ekki neinar efasemdir um að kröf-
umar séu lögmætar og án formgalla.
Kröfurnar standast
Lögfræðingar Sambandsins og
Samvinnubankans hafa sýnt fram á
haldleysi þeirra fullyðringa að kröf-
umar standist ekki. Ef Samvinnu-
bankinn þyrfti að lögsækja ábyrgð-
armennina til viðurkenningar á
ábyrgð þeirra koma tvær leiðir til
greina. Ónnur er sú að höfða al-
mennt mál til viðurkenningar á efni
og inntaki ábyrgðarinnar. Það leikur
ekki vafí á því hver niðurstaða þess
málareksturs yrði — ábyrgðimar eru
í fullu gildi.
Hin leiðin, sem er bæði einfaldari
og fljótvirkari, væri sú að reka mál-
ið á grundvelli víxilréttar. Sú leið
er einnig fyllilega fær, gagnstætt
því sem lögmenn ábyrgðarmanna
halda fram. Hér era ekki tök á því
að fara út í flóknar lögfræðilegar
skýringar, en þess aðeins getið að
fordæmi era fyrir því bæði í banka-
viðskiptum almennt svo og úr dóm-
um, bæði undirréttar og Hæstarétt-
ar, að þegar víxill er afhentur án
þess að hann sé að öllu leyti útfyllt-
ur, „felist í afhendingunni umboð til
víxilhafa til að fylla út í eyðuna“.
(Dómur bæjarþings Reykjavíkur
11.6.1985, ennfremur Hrd. 1986:
1413 og Hrd. 1950;:173.)
Félagsleg og
íjárhagsleg ábyrgð
Hér í lokin langar mig að viðra
persónulegt viðhorf mitt til þessa
máls, en mál þetta hefur verið skekkt
og skramskælt í viðtölum við fyrram
stjómarmenn Kaupfélags Svalbarðs-
eyrar, bæði í Ríkissjónvarpinu og
dagblöðum.
Endalok Kaupfélags Svalbarðs-
eyrar voru öllum samvinnumönnum
mikið áfall. Það verður hins vegar
að segiast eins og er að stjómendur
þess stóðu ekki vel að m álum. Þeir
fóra út í vafasama ijárfestingu á
kartöfluverksmiðju og það var flest-
um ljóst þegar unnið var að því
máli. Verksmiðjan var banabiti
kaupfélagsins.
Engum öðram en stjómendum
kaupfélagsins, þ.m.t. stjómarmönn-
um, átti að vera þetta betur ljóst.
Þeim hlýtur að hafa verið það ljóst
að menn afsala sér ekki persónu-
legri ábyrgð með því einu að ganga
í kaupfélag. Þeim hlýtur einnig að
hafa verið það ljóst að þeir bára
ekki bara ábyrgð gagnvart lána-
drottnum með undirskriftum sínum,
heldur einnig gagnvart félagsmönn-
um kaupfélagsins, sem höfðu kosið
þá til þessara trúnaðarstarfa. Á hinn
bóginn má benda á það að þessir
menn tókust á hendur þessa ábyrgð
í þeirri trú, að þeir væra að vinna
félagsmönnum, sveitungum sínum
og byggðarlagi vel, með því að stuðla
að aukinni atvinnuuppbyggingu,
Víðar samvinnumenn en
á Svalbarðseyri
Það era takmörk fyrir því hversu
langt Sambandið, Samvinnubankinn
og samvinnuhreyfingin almennt
geta gengið í þessu máli. Forystu-
menn þessara aðila bera ábyrgð
gagnvart fleiram en samvinnumönn-
um á Svalbarðseyri einum saman.
Bændur við Eyjafjörð, sem er eitt
búsældarlegasta hérað landsins,
hafa hingað til ekki verið taldir til
neinna ölmusumanna. Lausn sú sem
Sambandið bauð í þesu máli felur
ekki í sér meiri ijárhagsskldbinding-
ar fyrir ábyrgðarmennina en sem
nemur því er hver og einn hús-
byggjandi síðustu ára hefur þurft
að setja sig í. Greiðslubyrði þeirra
sem í mestum ábyrgðum era yrði
ekki meir en sem nemur um 200
þúsund krónum á ári í 15 ár.
Þar sem þessir menn vora öðram
þræði að gangast í þessa ábyrgð
vegna sveitunga sinna, eins og áður
er að vikið, mætti einnig hugsa sér
það að íbúamir almennt fyndu blóð-
ið renna sér til skyldunnar og dreifðu
þessum þriðjungi skuldbindinganna
sín á milli. Það væri samvinnuhug-
sjón og náungakærleikur í verki. Þá
sýndi sig að margar hendur vinna
létt verk — máttur hinna mörgu.
Það verður að skrifast á reikning
ábyrgðaraðila sjálfra og þeirra ráð-
gjafa, ef lausn þessa svokallaða
Svalbarðseyrarmáls næst ekki með
þeim hætti sem Sambandið lagði til
og bæði Samvinnubankann og Iðn-
aðarbankann hafa samþykkt.
Með samvinnukveðju, 9. desember
1988.
Höfundur er kynningarstjóri Sam-
bandsins.
Fyrirspumum
eftirSigurð
Arngrímsson
Jóhann Páll Símonarson leggur
í Mbl. 14.12. fjórar fyrirspumir fyr-
ir undirritaðan, vegna greinar sem
birtist í Mbl. 6. des. sl. og mun ég
nú leitast við að svara þeim.
1. sp.: Hvenær náði íslenskur
kaupskipafloti hámarksstærð í er-
lendum verkefnum og hversu stór
var hann?
Sv.: Flotinn hefur aldrei náð
þama fótfestu að neinu marki og
ástæður fyrir því eru m.a. að lánsfé
er of dýrt frá íslenskum bönkum
og launakostnaður of mikill, þannig
að við höfum aldrei verið samkeppn-
isfærir á þessum markaði.
2. sp.: Hefur greinarhöfundur
samanburð á kostnaði í landi á er-
lendum og íslenskum kaupskipum?
Sv.: Losunar- og lestunarkostn-
aður í höfnum og þjónusta ræðst
af þeim samningum sem skipafélög
gera. Fyrir íslensku félögin er
kostnaður óeðlilega hár i erlendum
höfnum. Og hvað varðar manna-
hald á skrifstofum, svo dæmi sé
tekið, hefðu 10—12 manns erlendis
getað annað öllum störfum á skrif-
stofu hjá skipafélagi á stærð við
Eimskip. Hvað hinir gera veit ég
ekki gjörla, en margir þeirra eru
að skrifa bréf og safna skýrslum
fyrir opinbera aðila, sem ég hef
sterkan grun um að lítið séu lesin.
3. sp.: Treystir greinarhöfundur
ekki störfum Siglingamálastofnun-
ar, þar sem hann gerir tillögur um
annað fyrirkomulag?
Sv.: Ég er þeirrar skoðunar, að
verkefiii Siglingamálastofnunar, er
lúta að öryggi sjómanna, eigi að
færa undir landhelgisgæsluna.
Landhelgisgæslan er sjólögregla
okkar og á að hafa vald til að stöðva
skip í að láta úr höfn, sem fara
ekki að settum reglum. Hún á að
gefa út ieyfisbréf yfírmanna, eftir
að þeir hafa staðist próf sem hún
sér um og viðurkennir og hefja leyf-
isbréf skipstjómarmanna um
skemmri tíma eða alfarið vegna
endurtekinna brota og slóðaháttar
í að halda bruna- og björgunaræf-
ingar vikulega og sjá til þess að
þessi tæki séu í góðu lagi og að
áhöfn sé í þjálfun og auk þess að
gæta þess að stöðugleiki og sjóbún-
aður sé nægur m.m.
4. sp.: Er það vilji greinarhöfund-
ar að nánast eyða íslenskri sjó-
mannastétt?
Sv.: Nei. Engan veginn, Jóhann.
Hugmyndir mínar og skrif eru þvert
á móti ætlaðar til þess að bjarga
farmannastéttinni og stórauka
kaupskipaflotann. En til þess að það
sér hægt, verðum við aliir að vera
jákvæðir og raunsæir. íslenskir
hásetar eru það vel menntaðir að
það er vandalaust með stuttum
námskeiðum að gera þá færa um
að annast svo til öll eftirlitsstörf á
vegum landhelgisgæslunnar. Og
þegar mönnum fækkar í áhöfn skip-
anna, þarf vana, trausta og góða
svarað
„Verði ekkert gert,
verður kaupskipafloti
landsmanna aldrei ann-
að en nokkur skip, sem
sigla í skjóli einokunar
og sérhagsmuna.“
menn til að sjá um sjóbúnað og
viðhald. Og þessi störf yrðu gerð í
höfn. Og með breyttum kröfum um
undirstöðumenntun skipstjóra eða
vélstjóra, sem þarf að vera stúd-
entspróf og þeir síðan menntaðir
bæði sem skipstjórar og vélstjórar,
þurfum við aðeins einn til tvo slíka
á skipi. Flestir hásetar eru afbragðs
vaktmenn og margir kunna þegar
að nota radar og loran og lesa sjó-
kort og allir kunna þeir að smuija.
En skiptstjóri/vélstjóri skips þarf
slíka með sér til að standa vaktir.
Og með tiltölulega stuttum nám-
skeiðum gætu íslenskir hásetar
fyllilega annast þau störf. Því tækni
nútímans er nú einu sinni þannig
að það er algjör óþarfí að fjöldi
manna á vinnustað eins og skipi
viti allt um eðli og uppbyggingu
tækja og véla. Þeim er nægilegt
að geta lesið af þeim og nota til
þeirra verka, sem þeim er ætlað að
framkvæma. En skipstjóra/vél-
stjóra-menntaði maðurinn um borð
leiðbeinir þeim og stjómar, einnig
við viðgerðir, sé þeirra þörf.
Hvað varðar bruðl og mikið
starfsmannahald í landi íslenskra
skipafélaga þarf að sjálfsögðu að
endurskoða. Þetta er hít sem vex
ár frá ári á sama tíma og þeir gera
kröfur um fækkun manna á skipun-
um. En það er ekki við þá eina að
sakast. Því það er ríkið og ríkis-
stofnanir sem krefja skipafélögin
um allskonar pappíra, yfirlýsingar
og bréf — sem eru úr öllu samræmi
við nauðsynlegt aðhald og þörf —
og skaffa öllu þessu umframliði
skipafélaganna störf við að flokka,
geyma og skrifa bréf. Og þetta er
ein af ástæðum þess að flutnings-
kostnaður til íslands getur verið
allt að fjórum og hálfu sinnum
hærri en eðlilegt má teljast.
Og að lokum þetta, Jóhann. Ég
geri mér fulla grein fyrir því, að
þú, og fjöldi manna á sjó og landi,
hefur miklar áhyggjur af þeirri
óheillavænlegu þróun sem átt hefur
Hljómplötuútgáfan Taktur
hefur gefið út á snældum upp-
lestur 8 skálda á þeirra eigin
verkum.
Hér er um að ræða upptökur sem
komu út á hljómplötum frá Fálkan-
um og SG-útgáfunni á ýmsum
tímum, flestar á 5. og 6. áratugn-
um.
Skáldin sem lesa og verkin eru
sem hér segir: Halldór Laxness les
þátt úr Brekkukotsannál, Gunnar
Gunnarsson les úr Leik að stráum
sér stað á undanförnum árum í
farmannastéttum Evrópu-land-
anna. En mörg hafa þegar snúið
vöm í sókn og breytt reglum og
lögum í landi og á sjó til að aðlaga
sig þörfum tímans og nýtt sér
nútíma tækni til að verða sam-
keppnisfær á markaði. Og öllum
má ljóst vera, að þetta verðum við
einnig að gera. En hvort sú leið sem
ég iegg til að farin sé, sé hin eina
rétta, er að sjálfsögðu umdeilanlegt
og þess vegna skrifaði ég greinina
til að vekja upp umræðu og að sam-
eiginlega mundum við leitast við
að fínna réttar lausnir. En verði
ekkert gert, verður kaupskipafloti
landsmanna aldrei annað en nokkur
skip, sem sigla í skjóli einokunar
og sérhagsmuna.
Með mestu vinsemd og virðingu
og ósk um gleðilegar hátíðir.
Höfundur er fyrrverandi skip-
stjóri.
og Skipi heiðríkjúnnar, Tómas Guð-
mundsson les níu ljóð, Jón Helgason
les ellefu ljóð, Þórbergur Þórðarson
les úr íslenskum aðili, Sálminum
um blómið og fleiri verkum, Davíð
Stefánsson les níu ljóð, Sigurður
Nordal les þátt úr Ferðinni sem
aldrei var farin og Steinn Steinarr
les ijögur ljóð. í
Upplesturinn tekur alls um 5
klukkustundir í flutningi og rúmast
á 4 snældum sem pakkaðar eru í
séstakt hulstur.
Lestur skálda á snældum